Mühazirə 6. İdarəetmə proqramlarının sazlanması və
təshihi.
İdarəetmə proqramlarının hazırlanması zamanı əhəmiyyətli amil kəsici alətlərin hissəyə nisbətən hərəkət trayektoriyalarının işlənməsi və bu əsasda dəzgahın müvafiq orqanlarının hərəkətlərinin təsviridir. Bunun üçün bir neçə koordinat sistemləri istifadə olunur.
Əsas hesablama sistemi – dəzgahın koordinat sistemində dəzgahın işçi orqanlarının hədd yerdəyişmələri və vəziyyətləri təyin edilir. Bu vəziyyətlər baza nöqtələri ilə səciyyələnir. Bu baza nöqtələri isə dəzgahın konstruksiyasından asılı olaraq seçilir. Məsələn, şpindel qovşağı üçün spindelin yan səthi ilə onun fırlanma oxunun kəsişdiyi nöqtə, çarpaz stol üçün – onun diaqonallarının kəsişdiyi nöqtə və s. baza nöqtəsidir. Standart koordinat sisteminin başlanğıcı adətən pəstahı daşıyan qovşağın baza nöqtəsi ilə üst-üstə duşür. Bu zaman qovşaq elə vəziyyətdə müəyyən olunur ki, bu zaman dəzgahın bütün işçi orqanlarının yerdəyişmələri müsbət istiqamətdə baş verir (şək.1.). Dəzgahın sıfır nöqtəsi adlandırılan bu baza nöqtəsindən, əgər onların vəziyyətləri haqqında informasiya itirlibsə (yox olubsa) (məsələn, elektrik enerjisinin qəzalı qapanması nəticəsində), işçi orqanların vəziyyəti müəyyənləşir.
İşçi orqanlar dəzgahın sıfrına idarəetmə pultunun müvafiq düyməsini (klavişini) basan zaman və ya idarəetmə proqramının komandasının köməyi ilə yerlərini dəyişirlər. İşçi orqanların hər bir koordinat üzrə sıfır vəziyyətində dəqiq dayandırılması sıfır vəziyyətinin vericiləri vasitəsi ilə təmin olunur. Bir çox hallarda, məsələn torna emalı zamanı, dəzgahın sıfrını qəzadan qaçmaq üçün sürüşmə (yerdəyişmə) ilə təyin edirlər.
Pəstahı dəzgahda bərkidən zaman baza nöqtəsi ilə hissənin koordinat sisteminə baxmaq olar. Bu nöqtə hissənin koordinat sisteminin və dəzgahın koordinat sisteminin bir-birinə nisbətən vəziyyətini müəyyənləşdirir. Bəzən belə əlaqə bərkidicı tərtibatın baza nöqtəsindən istifadə edilən zamanı yerinə yetirlir.
Alətin koordinat sistemı alətin işçi hissəsinin bərkitmə qovşağına nisbətən mövqeyini müəyyən etmək üçün təyin edilmişdir. Alət tutqaç ilə yığmada işçi vəziyyətdə təsvir olunur. Bu zaman alətin koordinat sisteminin oxları dəzgahın standart koordinat sisteminin müvafiq oxlarına paraleldir və bu oxların yonəldiyi istiqamətə yönəlmişdir.
Alətin koordinat sisteminin başlanğıcı kimi alət blokunun baza nöqtəsi qəbul olunur. Bu nöqtənin seçilməsi zamanı alət blokunun dəzgahda yerləşdirilməsi xüsusiyyətləri nəzərə alınır. Alətin təpəsinin vəziyyəti r radiusu və onun sazlanma nöqtəsinin X və Z koordinatları ilə verilir. Bu nöqtə adətən elementləri koordinat oxlarına paralel olan trayektoriyanin təyin edilməsi zama- nı istifadə olunur. Əyri trayektoriya zamanı hesablama nöqtəsi kimi alətin təpəsindəki dəyirmilik mərkəzi qəbul olunur. Dəzgahın, hissənin və alətin koordinat sistemləri arasındakı əlaqəni şək.1–də çox asanlıqla izləmək olar.
Şək.1. Hissənin RPİ frez (a) və RPİ torna (b) dəzgahlarında emalı zamanı koordinat sistemləri
Hissənin emalı və idarəetmə proqramının işlənməsi zamanı proqramın koordinat sistemindən istifadə olunur. Bu sistemin oxları dəzgahın koordinat oxlarına paraleldir və elə həmin oxlar istiqamətinə də yönəlmişdir. Koordinat başlanğicını (dəzgahın sıfır nöqtəsi) ölçülərin hesablanması rahatlığından asılı olarag seçirlər. Əhəmiyyətli dərəcədə boş gedişlərdən qaçmaq üçün, emalın başlandığı və eləcə də pəstah və alətlərin dəyişdirildiyi ilkin vəziyyət elə verilir ki, burada alətlər mümkün qədər emal olunan hissəyə yaxin olsunlar.
Dəzgahın yerdəyişmələrinin ölçülməsi sisteminin fəzada “bağlanması-əlaqələndirilməsi” üçün hesablanmanın sıfır (baza) nöqtəsindən istifadə edirlər. Dəzgahı hər dəfə işə salan zaman bu nöqtə ölçmə sistemini dəzgahın sıfır nöqtəsinə “bağlayır-əlaqələndirir”.
Sazlamanın rahatlığı üçün müasir RPİ qurğuları proqramın koordinat sisteminin başlanğıcını işçi orqanların fəzada yerdəyişmələrinin bütün diapazonunda yerini dəyişməyə imkan verir. Əgər onların istənilən bir vəziyyətində RPİ qurğusunun panelində həndəsi informasiyanın atılması düyməsini bassaq, onda koordinatların hesablanması başlanğıcı işçi orqanların yeni mövqeyinə müvafiq yeni nöqtəyə yerini dəyişəcəkdir. Bu məqsədlə proqramlaşdırılmış sıfrın sürüşməsini istifadə etmək olar. Belə kadr dəzgahın işçi orqanlarının yer- dəyişmələri olmadan yerinə yetirilir.
Hissələrin emalı gedişində kəsici alətlərin dəyişdirilməsi zamanı emal nəticələrinin bu hissələrə olan tələblərə uyğunsuzluğu (dəqiqliyin itirilməsi, kələkötürlüyün artması, vibrasiyanın yaranması və s. ) meydana gələ bilər. Bu halda proq- ram cəld (operativ surətdə) korrektə edilməlidir. Tələb olunan emal xətalarının təshihi yuvaların burğulanması, kəskilərin təpələrindəki radiusun olması ilə əlaqədar konik və fasonlu səthlərin yonulması zamanı yarana bilər.
Korreksiyanın iki variantı mümkündür – alətin uzunluğu və radiusuna görə. Birinci halda burğunun uzunluğu və ya kəskinin tutqacının çıxımı H komandasının köməyi ilə korreksiyanın qiymətinə müvafiq rəqəmi yığmaq vasitəsi ilə yerinə yetirilir. Məsələn, N060 T02 H15 kadrı 2 nömrəli alət üçün 15 mm uzunluqda korreksiyanın daxil edilməsini ifadə edir.
İkincı variant isə alətin radiusunun korreksiya edilməsini təmin edir. Bu onunla əlaqədardır ki, konik və fasonlu səthlərin yonulması və konturların frezlənməsi zamanı alətin radius səthinin mərkəzinini hərəkət trayektoriyası hissənin səthinə nisbətən ekvidistantı (eyni uzaqlıqda) təşkil etməlidir. Əks halda səthin forma xətası yaranır (şək. 2).
Kəskinin radiusunun kompensasiaysı üçün proqram fraq- mentini göstərək:
Şək. 2. Kəskinin radiusunun kompensasiyası
Ekvidistant üzrə frezləməni nəzərdə tutan proqram fraq mentinə baxaq (şək.3):
Şək. 3. Xarici konturun frezlənməsi zamanı ekvidistant üzrə frezin hərəkəti
N006 – cı kadrda G41 funksiyası (əgər frez hissədən solda yerləşirsə, frezin diametrinin korreksiyası) frezin mərkəzinin hərəkətini emal olunan səthə nisbətən ekvidistant üzrə təmin edir.
Bir sıra hallarda emal olunan səthin kələ-kötürlüyünü azaltmaq, vibrasiyanı kənar etmək üçün və v.s. verişin korreksiya edilməsi tələb olunur. Bunun üçün idarəetmə panelində verişin yeni qiymətini təyin etmək və onu RPİ qurğusunun yaddaşına daxil etmək lazımdır.
İdarəetmə proqramlarının işlənməsinin avtomatlaşdırılması
Qeyd etmək lazımdır ki, RPİ avadanlıqlarının işinin proq- ramlaşdırılması istehsalın texnoloji hazırlıq prosesinin tərkib hissəsidir. Bu işin avtomatlaşdırılmış proqramlaşdırılması zamanı ideal halda əl ilə proqramlaşdırmanın bütün məsələləri kompyuterdə həll olunmalıdır. RPİ dəzgahını idarə edən operator adətən hissənin formalaşmasında bilavasitə iştirak etmir. Alınan ölçülərin dəqiqliyi və emalın keyfiyyəti idarəetmə proqramı və dəzgahın dəqiqliyi ilə təmin olunur.
Proqramlaşdırmanın “avtomatlaşdırılması” o deməkdir ki, burada bir sıra məsələlər proqramlaşdırmanın avtomatlaşdırılmış sistemlərinin (PAS) köməyi ilə yerinə yetirilır. PAS – bu texniki, proqram, informasiya və dil vasitələri kompleksidir. Bu kompleksin köməyi ilə cizgi və texnologiyanın verilənlərinin RPİ avadanlığını idarə etmək üçün qurğunun kodlarına dəyişdirilməsi yerinə yetirilir. Bir qayda olaraq bu proqramlar adətən giriş (daxil olma) dili, prosessor, aralıq dili, postprosessor strukturu üzrə yaradılırlar.
PAS-ın giriş dili - bu hissə və RPİ avadanlığında onun emalının texnoloji prosesi haqqinda ilkin verilənlərin təsvir edilməsi üçün problem - yönümlü dildir. İlkin informasiyanın prosessora daxil edilməsinə xidmət edir.
PAS-ın prosessoru – həndəsi və texnoloji məsələlərin həlli üçün, və elektron hesablama maşınında (EHM) verilən- lərin işlənməsi prosesinin idarə edilməsi üçün proqram məh- suludur.
Aralıq dili – daxili proqram-yönümlü dildir. Prosessordan postprosessora ötürülən verilənlərin təqdimatına xidmət edir.
Ədəbiyyatlarda aralıq dilini CL DATA (Cutter Location Data – alətin yerdəyişməsi haqqında verilənlər) adlandırırlar.
PAS-ın postprosessoru – idarəetmə proqramını konkret RPİ avadanlığına adaptasiya etmək (uyğunlaşdırmaq) üçün proqram məhsuludur.
PAS bir neçə meyar (kriteri) üzrə təsnifatlaşdırılır:
idarəetmə koordinatlarının sayı üzrə (2–koordinatli, 2,5-koordinatlı, 3-koordinatli, çoxkoordinatlı);
həllərin qəbulu səviyyəsi üzrə (texnologiyanın avtomatlaşdırılması ilə, texnologiyanın avtomatlaşdırılmaması ilə);
ixtisaslaşma səviyyəsi üzrə (universal, xüsusiləşdirilmiş);
ilkin verilənlərin təqdimat forması üzrə (azad strukturalı, cədvəl təqdimatlı, “menyu” şəklində);
iş rejimi üzrə (interaktiv və paket).
2 - koordinatli PAS-da torna, elektroeroziya, qaz kəsmə və digər dəzgahlarda idarəetmə proqramlarını hazırlayırlar. 2,5 - koordinatlı PAS isə torna, burğu, frez və s. dəzgahlar üçün idarəetmə proqramları hazırlayır. Burada yalnız iki koordinat üzrə eyni zamanda yerdəyişmə mümkündür. 3 –koordinatlı PAS ikincı tərtib ixtiyari səthin emalı üçün idarəetmə proqramını hazırlayır. Çoxkoordinatlı PAS isə eyni zamanda koordinat oxlarından birinin ətrafındakı bucaq yerdəyişmələrini də təmin edir.
Həllərin qəbulu səviyyəsi üzrə avtomatlaşdırılma ilə, və ya avtomatlaşdırılmasız həll olunan texnoloji məsələlərə yonmada, burğulamada, yarıq (nov) və ciblərin tipik texnoloji tsikli, emal paylarının gedişlərə bölünməsi, kəsmə rejimlərinin hesablanması və s. aiddir.
Universal PAS – bu geniş təyinatlı sistemdır. Belə sistemlər konus, silindr, ellipsoid, kürə və s. emalını proqramlaşdırmağa imkan verir. Xüsusiləşdirilmış PAS isə emal növləri (torna, frez, burğu-içyonuş və s.) üzrə idarəetmə proqramlarını hazırlamağa imkan verir. Son dövrlər PAS –ın inkişafı texnoloji məsələlərin həllinin yüksək avtomatlaşdırılması səviyyəsi ilə xüsusiləşdirilmiş sistemlərin yaradılması yolu üzrə gedir. Belə sistemlərin məğzində (özəyində) hissənin həndəsəsinin, texnoloji keçidlərin və emal prosesinin təsviri mərhələləri olur və bu zaman gedişlərə bölünmə, kəsmə rejimlərinin hesablanması, kobud və təmiz emalda alətin hərəkət trayektoriyasının qurluması və toqquşmağa mövcudluğa nəzarət məsələlərinin həlli avtomatlaşdırılır.
Son dövrlərdə CNC tipli RPİ sistemləri daxilində qurulmuş PAS proqramçıları ilə buraxılırlar. Bu daxili PAS proq- ramçılar operativ surətdə digər qurğuda emal zamanı idarəetmə proqramını hazırlayırlar (işləmək, sazlamaq və redaktə etmək).
PAS –ların əksəriyyəti ilkin verilənlərin, eləcə də həndəsi modelin daxil etmə -giriş dilində təqdimatının sərbəst formasına malikdirlər. Cədvəl formasında texnoloq cədvəl formasında olan xüsusi blankları doldurur. “Menyu” şəklində təqdimat ınteraktiv PAS –ların xüsusiyyətidir. Bu zaman ekranın displeyindən lazım olan informasiya soruşulur və istifadəçinin seçimi üzrə bu informasiya sistemə daxil edilir.
İlk PAS-lar paket rejimində işləyirdilər. Bu zaman texno- loq tərəfindən hazırlanan verilənlər EHM-ə daxil edilirdi və dəzgah üçün idarəetmə proqramına tranformasiya olunurdu (çevrilirdi). Səhvlər zamanı prosedura təkrarlanırdı.
İnteraktiv həll zamanı proqramlaşdırma dialoq rejimində baş verir və idarəetmə proqramının təkrarlanması istənilən ilkin nöqtədən mümkündür. Lakin dialoq işləyib hazırlayana məsələnin həlli üçün vasitələrin seçilməsində hədd qoyur. Odur ki, belə PAS –lar aşağı mürəkkəblikli, yüksək unifikasiya səviyyəli hazırlanan hissələrin və ya onların elementlərinin istehsalında səmərəlidir.
Hal-hazırda sənaye istehsalının təşkilinə yanaşmaların ciddi yenidən mənalandırılması baş verir. Sifarişçilərin tələbləri daima yüksəlir, onların ixtisasları və eləcə də bazarda bu və ya dıgər əmtəə haqqında məlumatlı olmaları da əhəmiyyətli surətdə artmışdır. Buna görə də praktik olaraq bütün sahələrdə sifarişçiləri yeni işləmələr ilə maraqlandırmaq metodlarının axtarılmasına ehtiyac yaranır. Hal-hazırda müvəffəqiyyətin əsas amili layihələndirmənin sürətinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə məhsulun bazara maksimal tez çatdırılmasının təşəkkül tapmasıdır.
Müasir kompyuter avtomatlaşdırılmasız artıq müasir mürəkkəb texnikanı istehsal etmək mümkün deyildir. Dünyanın hər yerində kompyuterləşdirmənin məişətdə və istehsalda çox güclü inkişafı baş verir. Kompyuter və telekommkunikasiya texnologiyalarının tətbiqi əməyin məhsuldarlığını və səmərəliliyini yüksəldir. Bazar iqtisadiyyatı və aktiv rəqabət şəraitində maşınqayırma zavodları üçün xüsusi gərginlik kimi artıq işlənib hazırlanmış məmulların yeni modifikasiyalarının buraxılışı, məhsulun müntəzəm olaraq yeniləşdirilməsi problemi yaranır. Yeni rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsal etməzdən əvvəl, informasiyanın yığılması, saxlanması və operativ emalı üzrə böyük iş görmək lazımdır. Hal-hazırda EHM-dən istifadə etmədən böyük həcmli informasiyaların emalı mümkün deyildir.
İri müəssisələrdə ön plana layihəçilərin qarşılıqlı əlaqəsinin təşkili və bütün mərhələləri (məmulun layihələndirilməsi, analizi, texnoloji layihələndirməni, RPİ dəzgahı üçün proqramın alınmasını) əhatə edən inteqrasiyalı (birləşdirilmiş) prosesin təmini sualları çıxır. Texnoloji məsələlərin həllinə yeni yanaşmalarının əsas elementi layihələndirmə alətidir, yəni konstruktor və texnoloji avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemləri, analiz proqramları və istehsalın hazırlığı sistemləridir.
|
