Maddi nöqtənin əyrixətli hərəkətinin kinematikası
Maddi nöqtənin fəzada ixtiyari əyrixətli trayektoriyanın  hissəsində zamanın - dən  - dək müddətində hərəkətinə baxaq (şəkil). Fərz edək ki, maddi nöqtə hər hansıbaşlanğıc zaman anında trayektoriyanın  nöqtəsində və  zamandan sonra əyrisi üzrə hərəkət edərəkzaman anında nöqtəsindədir. Başqa sözlə zaman ərzində maddi nöqtə hərəkəti zamanı  yerdəyişməsi etmiş olur. Belə halda, trayektoriyanın hissəsində orta sürət vektoru 
olar və yerdəyişmə vektoru istiqamətində yönəlir.
Trayektoriyanın verilmiş  nöqtəsindəki sürətini (ani sürəti)  - nın  şərt daxilində limiti kimi tapmaq olar
Zamanın  sıfra yaxınlaşmasında trayektoriyanın hissəsi toxunanla üst-üstə düşür və ani sürət vektoru trayektoriyaya toxunan olub hərəkət istiqamətdə yönəlir. Bu halda  vektorunun modulu troyektoriyanın kiçik  hissəsinin uzunluğuna ( yoluna) bərabərdir. Onda ani sürətin ədədi qiyməti
olar. Yəni sürətin modulu yolun zamana görə törəməsinə bərabərdir.
A nöqtəsindən B nöqtəsinə hərəkət zamanı nöqtədən nöqtəyə sürətin həm ədədi qiyməti həm də istiqaməti dəyişə bilir. Sürətin dəyişmə yeyinliyi vektorial kəmiyyət olan təcillə ( ) xarakterizə olunur. zaman müddətində sürətin dəyişməsi bərabərdir (şəkil). olan halda
alırıq.
 vektorunu trayektoriyaya toxunan  və ona perpendikulyar (normal)  toplananlarına ayıraq (şəkil)
Onda
Burada təcilin iki toplanandan ibarət olduğunu görürük
və
Deməli  olur  .
 - tangensial (yəni toxunan) təcil adlanır, toxunan istiqamətdə yönəlir və sürətin ədədi qiymətinin dəyişmə yeyinliyini təyin edir. Ədədi qiyməti
kimi hesablanır.
 - normal (mərkəzəqaçma) təcil adlanır, toxunana perpendikulyar istiqamətdə (trayektoriyanın əyrilik mərkəzinə doğru) yönəlir və sürətin istiqamətinin dəyişmə yeyinliyini təyin edir. Ədədi qiyməti
ifadəsi ilə təyin edilir.
Onda tam təcilin ədədi qiyməti:
kimi olur.
Çevrə boyunca bərabərsürətli hərəkətdə  və  .
| 