103
xususiyati. Imzo orqali insonning shaxsi hamda u yozgan
hujjatning haqiqiyligi
aniqlanadi.
Muhr va uning ahamiyati. Muhr – hujjatning haqiqiyligini va biror bir
yuridik shaxsga tegishli ekanligini tasdiqlovchi isbotdir. Muhrlar o’zining alohida
shakliga ega bo’lib, asosan hujjatlarning va undagi imzolarning aslligini
tasdiqlaydi.
Elektron raqamli imzo O’zbekiston Respublikasining “Elektron raqamli
imzo to’g’risida”gi 2003 yil 11 dekabrdagi 562-II son Qaroriga binoan
quyidagicha ta’riflanadi:
- elektron raqamli imzo - elektron hujjatdagi
mazkur elektron hujjat
axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus
o’zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq
kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo’qligini aniqlash va
elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini
beradigan imzo;
- elektron raqamli imzo - xabar yoki hujjat yaxlitligini va muallifining
xaqiqiyligini tekshirishda qo’llaniladigan va shaxs imzosini to’laligicha o’rnini
bosa oladigan hujjatga tegishli isbotdir. U axborot - kommunikatsiya tizimlari
orqali uzatilayotgan xujjatlarni va axborotlarni
haqiqiyligini tekshirishda
qo’llaniladi.
Elektron raqamli imzodan muhr o’rnida ham foydalanish mumkin, bunda
faqat va faqat hujjatga tegishli elektron raqamli imzo hujjatdagi barcha
o’zgarishlarni yoki o’zgartirishlarni ko’rsatib beradi. Buning uchun elektron
raqamli imzo yuridik shaxs nomiga, ya’ni kompaniya va tashkilotlar nomiga
ruyxatdan o’tkaziladi.
Elektron xujjatning rekvizitlari quyidagilardan iborat:
elektron raqamli
imzo; jo’natuvchi yuridik shaxsning nomi yoki jo’natuvchi jismoniy shaxsning
familiyasi, ismi va otasining ismi; jo’natuvchining pochta va elektron manzili;
hujjat yaratilgan sana. Qonun hujjatlari asosida yoki elektron hujjat aylanishi
ishtirokchilarining kelishuvida boshqa rekvizitlar ham belgilanishi mumkin.
Elektron kalitlar va sertifikatlar. Elektron raqamli
imzoning yopiq kaliti -
bu faqat xujjat muallifiga ma’lum bo’lgan va elektron hujjatda elektron raqamli
imzoni hosil qilish uchun mo’ljallangan belgilar ketma-ketligi. Elektron raqamli
imzoning ochiq kaliti bu elektron xujjatning kim tomonidan yuborilganligini
aniqlash va uni haqiqiyligini tasdiklashda qo’llanilishi mo’ljallangan belgilar
ketma-ketligi. Elektron sertifikatlar - bu sertifikatsiya tizimi qoidalariga binoan
belgilangan talablarga ko’ra elektron raqamli imzo vositalarining muvofiqligini
tasdiqlash uchun hamda elektron raqamli imzo kalitining
sertifikati elektron
raqamli imzoning ochiq kalitining elektron raqamli imzoning yopiq kalitiga
104
mosligini tasdiqlaydigan va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasiga
ruyxatga olish markazi tomonidan berilgan hujjat.
Elektron hujjat almashish tizimlari. Elektron hujjat almashish tizimlari
O’zbekiston Respublikasining “Elektron hujjat aylanishi to’g’risida”gi 2004 yil
29 apreldagi 611-II son Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi va faoliyat
yuritadi.
Elektron hujjat almashish tizimlari – elektron
hujjatlarni axborot-
kommunikatsiya tizimi orqali jo’natish va qabul qilish jarayonlari yig’indisi.
Elektron hujjat aylanishidan bitimlar (shu jumladan shartnomalar) tuzish, hisob-
kitoblarni, rasmiy va norasmiy yozishmalarni amalga oshirish hamda boshqa
axborotlarni almashishda foydalanish mumkin. Turli kompaniyalarning
avtomatlashtirilgan tizimlari orasida standartlashtirilgan shakldagi ish
hujjatlarining (buyurtmalar, hisob raqamlari va sh.k.) ma’lum shakldagi elektron
almashinuvi elektron hujjat almashinuvi tizimini belgilaydi.
