3
KIRISH
Xavfsizlik insonning muhim ehtiyojidir. Avraam Maslou ehtiyojlar
ierarxiyasida xavfsizlikni asosiy, ma'naviy va ijtimoiy ehtiyojlar o'rtasida
ikkinchi
darajaga
qo'ygan.Qadimgi
davrlardan
to
hozirgi
kungacha
insoniyatning eng muhim muammolaridan biri bu hayot faoliyati xavfsizligini
ta'minlashdir. Odamlar har doim o'zini muxofaza qilish instinkti bilan bog'liq
bo'lgan xavfsizlik holatiga intilishgan.
Kundalik hayotda xavf va favqulodda vaziyatlar insonni ta'qib qiladi.
Xozirgi kunda xavfsizlik masalalari yanada keskinlashdi. Fan,
texnologiya, sanoatning rivojlanishi odamlar uchun yangi xavf-xatarlarning
paydo bo'lishiga olib keladi. Shunday, o'tgan asrda
yadro fizikasi va atom
qurollarining yaratilishidagi katta kashfiyotlar radiatsiya xavfining paydo
bo'lishiga olib keldi.
Kimyoviy fanlar yordamidagi yutuqlar atrof-muhitni zaharli moddalar
bilan ifloslanishiga olib keldi.
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi yangi informatsion xavflarining
paydo bo'lishiga olib keladi. Olimlar kelajakka boqib, bioenergetika,
robototexnika va h.k. rivojlanayotgan fanlarning
tahdid va xatarlari nimaga
olib kelishi mumkinligini bashorat qilmoqdalar. Ilmiy va texnologik taraqqiyot
natijasida insoniyat turli xil xavf-xatarlarga duch kelmoqda, shuning uchun
jamiyat doimiy ravishda hayot faoliyati xavfsizligi muammolarini hal qilishda
odamlar va atrof-muhitni turli xavf va tahdidlarning ta'siridan
himoya qilishga
majburdirlar.
Jamiyat tan jarohatlari, aholi o'rtasida kasallik, avariyalar, yong'inlar,
baxtsiz hodisalar, tabiiy ofatlar tufayli katta moddiy va ma‘naviy yo'qotishlarga
duch kelmoqda. O'limning pasayish tendentsiyasi mavjud bo'lsa-da, u yuqori
darajada saqlanib qolmoqda.
Shunday qilib, o'rtacha dunyo miqyosida o'lim
darajasi taxmin qilinadi
Ushbu muammoni tubdan hal qilish - bu o'zlarining xavfsizligini
boshqalarning xavfsizligidan yuqori darajada, rivojlangan ma'naviy fazilatlar,
4
ko'nikmalar va qobiliyatlar darajasida ta'minlay oladigan xavfsiz shaklda
tarbiyalashdir. Xavfsiz turdagi shaxsni shakllantirishning
asosiy elementi
sifatida ta'lim turadi. K. Ushinskiyning ta'kidlashicha, "ta'lim hayotimizga tahdid
soladigan xavflarni kamaytiradi, qo'rquv sabablarini qisqartiradi va xavfni
o'lchash va uning oqibatlarini aniqlash imkoniyatini beradi, bu xavflarni hisobga
olgan holda qo'rquvning kuchlanishini kamaytiradi".
1991 yilda paydo bo'lgan yangi "Hayot faoliyati xavfsizligi asoslari" fani
(bundan keyin - hayot faoliyati xavfsizligi) ommaviy xavfsizlik madaniyatini
shakllantirish va xavfsiz turni tarbiyalash uchun tan olingan inson va
jamiyatning dunyoqarashini boshqarishning eng samarali vositalaridan biridir.
Tadqiqotning dolzarbligi: umumiy ta'lim talabalarning
xavfsiz amaliyotga
tayyorligini shakllantirishga to'liq yordam bermasligi uni rivojlantirishni taqozo
etadi.
Ko‗pgina mutaxassislarning fikricha, XXI asrning birinchi yarmida
biologik tur sifatida insoniyat tarixida evolyusion tanglik yuz berishi
kutilmoqda. Asosiy sabablardan biri, ishlab chiqarishi rivojlangan davlatlarning
tabiiy
resurslardan
foydalanish
darajasini,
ko‗pgina
rivojlanayotgan
davlatlarning esa aholisini ko‗payish sur‘atini kamaytirishni xoxlamasliklaridir.
Hozirgi paytda aholini yashash tarzida ko‗pgina tabiiy boyliklarning va
atrof-muxitni ifloslovchi tashlamalarning yo‗l qo‗yib bo‗lmaydigan
darajada
sarflanishi natijasida Yer resurslarining hayolga kelmaydigan darajada yo‗qolib
ketishiga, antropogen yuklamaning keskin oshib ketishiga olib kelishi
natijasidagi inson faoliyatini butun dunyo miqyosida faqatgina meyoriy,
huquqiy va tashkiliy chora-tadbirlar bilan chegaralab qolish mumkin emas.
Shuning uchun, atrof-muxitning havfsizligini ta‘minlash inson, jamiyat va
madaniy taraqqiyotining asosiy maqsadi bo‗lib, insonlarning yangi
dunyoqarashini,
moddiy boyliklar tizimini, natijada, dunyo miqyosidagi sifatli
va xavfsiz turdagi shaxsni shakllantirish zarurdir.
Dunyo rivojlanishining muhim yo‗nalishlari sifatida global energetik
havfsizlik, yuqumli kasaliklar bilan kurashish va bilim olish qayd qilingan.
5
Bularning hammasi global tazyiqni, diniy va milliy ekstremizmni oldini olishga
va yo‗qotishga yo‗naltirilgan. Bu yerda bilim olish nafaqat bilim va tarbiya
jarayonlarining yig‗indisi bo‗lmay, ijtimoiy o‗zini anglash,
ahloqiy qadriyatlar
va ideallarni shakllantirish tizimidan iborat. Bularning hammasi madaniyatning
ajralmas elementlari hisoblanadi.
Zamonaviy taraqqiyotning rivojlanishi dunyodagi muhim jarayonlarni va
hodisalarni kuchayishi bilan xarakterlanadi.
Eng samarali vositalardan biri bo‗lib, bu soxada bilimlarni rivojlantirish
va madaniyatni shakllantirish hisoblanadi.
