|
Musiqa darslari, musiqa savodxonligi jarayonida bastakorlar va xalq hofizlari ijodiyotini o’rganish metodlari
|
| bet | 5/26 | | Sana | 19.12.2022 | | Hajmi | 0.67 Mb. | | #36043 |
Bog'liq Musiqa darslari, musiqa savodxonligi jarayonida bastakorlar va x Oltinoy ochiq dars, Mavzu Axborotni fan uchun ahamiyati, xususiyatlarini tushuntiri, 8 (32).2023 Irrigatsiya va Meloratsiya, “Qutadg’u bilig” asari tahlili
Sistemada tovushlarning o‘z balandligiga qarab joylashadi tovushqatorda tovush esa uning pog‘onasi deb ataladi. Musiqaviy sistemada 88 ta xilma-xil tovushlar bor. Barcha tovushlar sekundiga 16 dan 4176 tebranishga egadir. Musiqaviy sistema tovush qatorining asosiy pog‘onalariga yettita mustaqil nom berilgan. DO. RE. MI. FA. SOL. LYa. SI. Bu tovushlar fortepianoning oq klavishalariga mos keladi.
Tovush qatorda bu 7 ta asosiy pog‘onalarning nomi takrorlanib turadi va yo‘l bilan barcha tovushlarni o‘z ichida qamrab oladi.
Birxil nomdagi tovushlar oralig‘i oktava deyiladi. Fortepianoda 9 ta oktava joylashgan ularning nomlari quyidagicha. Subkontroktava, kontroktava. katta oktava, kichik oktava, birinchi oktava, ikkinchi oktava, uchinchi oktava, turtinchi oktava va beshinchi oktava.
Musiqaviy sistemada tovushlar absolyut balandligi aniq sozlanganligi o‘zaro bog‘lanishi musiqaviy soz deyiladi.
Musiqaviy sozga birinchi oktava Lya tovushi bir sekundiga 440 marta tebranishi asos qilib olingan. Musiqaviy sistemada har bir oktava 12 teng qismga yarim tonlarga bo‘lingan va temperasiyalangan soz deb atalgan. Yarim tonlik musiqa sistemada eng kichik oralik hisoblanadi. Ikkita yarim ton butun ton deb ataladi.
Tovush qatorda ikkita yarim ton va beshta butun ton bor. Ular quyidagi tartibda joylashgan.
DO RE MI FA SOL LYa SI DO 1t 1t 0.5t 1 1 1 0,5t
Butun tonlar yarim tonlarga bo‘linadi. Tovush qatorning har bir asosiy pog‘onasini ko‘tarib yoki pasaytirish mumkun. Ko‘tarilgan va pasaytirilgan pog‘onalarga mos tovushlar xosila pog‘onalar hisoblanadi. Xosila pog‘onalarning nomi asosiy pog‘onalardan kelib chiqadi.
Asosiy pog‘ona yarim tonga ko‘tarilsa- diyez so‘zi, yarim tonga- pasaysa bemol so‘zi qo‘yiladi. Ikkita yarim tonga pasaytirilsa dubl bemol ikkita yarim tonga ko‘tarsa dubl diyez deb yuritiladi va alteratsiya deb nomlanadi. Alterasiya so‘zi o‘zgarish manosini bildiradi.
ALTERASIYA BELGILARI
Asosiy pog‘onalarning ko‘tarilishi yoki pasaytirilishi alterasiya deb ataladi.
Alterasiya belgilari 5 xil bo‘ladi.
Diyez - # - notani 0,5 tonga ko‘taradi Bemol - b - notani 0,5 tonga pasaytiradi Dubl diyez - x- notani 1 tonga ko‘taradi Dubl bemol -bb - notani 1 tonga pasaytiradi Bekar - -belgilarni bekor qiladi.
Kalitdan keyin qo‘yiladigan belgilar kalit alterasiya belgisi deyiladi. Kalit alterasiya belgilari o‘z kuchini asar davomida saqlab qoladi.Tasodifiy belgilar esa bitta takt davomida.
13
Tovushlar engarmonizmi. Harfiy sistema Balandligi bir xil lekin nomi va yozilishi har-xil bo‘lgan pog‘onalar tengligiga tovushlar engarmonizmi deyiladi. Har bir tovush o‘zidan yarim ton pastda yoki yuqorida joylashgan bo‘lishi mumkun.
Masalan; fa-diyez yoki si-bemol. Xosila pog‘ona asosiy pog‘ona bilan bir xil bo‘lishi mumkin. Masalan; si diyez do, fa bemol mi yoki barabariga pasayishi yoki ko‘tarilishi ham mumkun. Masalan; fa dubl diyez - sol, mi dubl, bemol - re.
|
| |
