Diatonik va xromatik.
Yarim tonlar va butun tonlar.
Tovush qatorning yonma-yon joylashgan ikki pog‘onasi orasida xosil bo‘lgan yarim tonga diatonik yarim ton deyiladi. Bularga mi-fa va si-do lar kiradi. Ko‘tarilgan yoki pasaytirilgan xosila pog‘onalar orasida ham diatonik yarim tonlar xosil bo‘ladi. Masalan:
Xromatik yarim ton deb asosiy pog‘ona ko‘tarilsa yoki pasaysa orasida yarim ton xosil bo‘lganda aytiladi.
Masalan
Diatonik butun tonlar deb do-re, re-mi, fa-sol, sol-lya, lya-si oraliqlarga aytiladi va bulardan tashqari ikkita xosila pog‘ona orasida ham paydo bo‘lishi mumkun. Masalan:
Xromatik butun tonlar deb asosiy pog‘ona ikki baravar ko‘tarilishi yoki pasayish natijada xosil bo‘lganda aytiladi. Masalan.
HARFIY SISTEMA.
Amaliyotda tovushlar bugin bilan yozilishidan tashqari, Lotin alfaviti asosida harf bilan yoziladi. Masalan:
S D Ye G‘ G A N
Do re mi fa sol lya si
Xosila pog‘onalarni yozish uchun harflarga qo‘shimcha bo‘g‘inlar ko‘shiladi. Masalan: Is-diyez, cis-do diyez
Isis-dubl diyez, des-re bemol Yes-bemol, fisis-fa dubl diyez
Yeses-dubl bemol, geses-sol dubl bemol
Hamma pog‘onalarda Si bimol dagida qo‘shimcha bo‘g‘in bo‘lmaydi. V yoki b harfi bilan yoziladi. Es bo‘g‘inda unli a va ye harflar uchrasa, talaffuzning qulay bo‘lishi uchun; mi bemol ees o‘rniga yes, lya bemol ayes o‘rniga as yoziladi. Oktavalarni belgilashda harflar ustiga qo‘shimcha qilib raqamlar yoki chiziqlar yoziladi. Katta va kichik oktavalarning tovushi katta yoki kichik harflar bilan yoziladi. Masalan; katta oktavaning lya tovushi katta A harfi bilan kichik
oktava kichik a harfi bilan yoziladi.
Birinchi oktavada beshinchi oktavagacha bo‘lgan tovushlar qaysi oktavaga tegishli bo‘lsa, shunday raqam yoki chiziqlar va kichik harflar bilan belgilanadi. Masalan;
1 oktava do tovushi - s yoki s1 2 oktava re tovushi - d yoki d2
3 oktava mi tovushi - ye yoki ye3 4 oktava fa tovushi - f yoki f4
5 oktava do tovushi - s yoki s5
Kontroktava bilan subkontroktava tovushlari qaysi oktavaga tegishli bo‘lsa ostiga yoziladigan shunday raqamlar yoki chiziqlar va katta harflar bilan belgilanadi.
―Nota‖ so‘zi lotincha bo‘lib belgi ma‘nosini bildiradi. Nota yozuvi deb tarixdan yuzaga kelgan maxsus belgi - notalar vositasida tovushlarni yozish sistemasiga aytiladi. Nota belgisi doirachalardan iborat. Tovushlarni cho‘zimiga qarab doirachalarni ichi bo‘sh,bo‘yalgan, tayoqcha (shtil), tayoqchaga dumchalar guruhiga esa qovurg‘achalar qo‘yiladi.
Tovushlarning balandligini aniqlash uchun notalar 5 ta parallel chiziqka joylashtiriladi. Chiziqlar pastdan yuqoriga qarab sanaladi. Nota yo‘lini boshiga vertikal boshlang‘ich chiziq qo‘yiladi.
Notalar nota yo‘lini ustiga, yo‘liga, orasiga va pastiga yoziladi.
Asosiy chiziqlardan tashqari qo‘shimcha chiziqlar ishlatiladi. Qo‘shimcha chiziqlar asosiy chiziqlarni ostiga va ustiga qo‘yiladi .
Ostidagi chiziqlar tepadan pastga qarab sanaladi.Ustidagi chiziqlar pastdan tepaga qarab sanaladi. Tayoqcha yoki shtil uchinchi chiziqdan pastga yozilgan notalarga tepaga qaratib qo‘yiladi. Uchinchi chiziqdan tepaga yozilgan notalarga pastga qaratib qo‘yiladi.
16
|
