Nazorat savollari
1. Kabel tarmoqining ishonchli va xavfsiz ishlab turishi.
2. Kabel trassasi.
3. Nazorat qarovlari.
4. Kabel tarmoqlarining qarovlari.
176
19-mavzu: Profilaktik sinovlar va o‘lchovlar.
Reja:
4.
Kabel tarmoqlarida ekspluatatsiya davomida Yuzaga keluvchi defaktlar.
5.
Harorat rejimi va yuklanish.
6.
Kabel tarmog‘ida navbatdan tashqari sinovlar.
Kabel tarmoqlarida ekspluatatsiya davomida yuzaga keluvchi defaktlarni,
zararlanishlarni o‘z vaqtida qayd qilish va yo‘qotish choralarini ko‘rish uchun
muntazam ravishda profilaktik sinovlar va o‘lchovlar o‘tkazib turiladi. Harorat
rejimi va yuklanish sharoitlari va montaj uslubiga ko‘ra qulay sharoitda bo‘lgan
kabellar 3 yilda bir marta sinab turiladi.
Kabel tarmog‘ida navbatdan tashqari sinovlar ta’mirdan yoki trassada er
ishlari bajarib bo‘lingach o‘tkaziladi. Kabellarni sinovlari oshirilgan doimiy
kuchlanishda o‘tqaziladi. Kabellar katta sig‘imga ega bo‘lganligidan o‘zgaruvchan
tokda sinalganda yirik quvvatli manbaalar talab qilinadi. 1kV gacha bo‘lgan
kabellar U=1000-2500 V li megommetrlar bilan sinaladi. Sinovlarda doimiy
kuchlanishda singish toki ham aniqlanadi va uning miqdoriga qarab izolyasiya
qarshiligining o‘zgarishi aniqlanadi. O‘ta masul kabel tarmoqlarida dielektrik
isroflar o‘lchab ko‘riladi. Profilaktik sinovlarda kabelning har bir tolasi bilan
boshqa tolalari va qoplamasi orasidagi izolyasiyasi tekshiriladi.
Kabel bilan birgalikda oxirgi muftalar varonkalar va tayanch izolyatorlar
(raz’edinitelgacha) sinab ko‘riladi. Taqsimlash qurilmalarga parallel ulangan
kabellar ham sinovlardan o‘tkaziladi. Alohida agregatlarga mashinalarga ulangan
parallal kabellar va kabel tarmoqlarini tarmoqdan ajratmasdan birdaniga sinab
ko‘rish mumkin. Kabelni oshirilgan kuchlanishda sinash sxemasi 5.5-rasmda
keltirilgan. Kabel tarmoqini sinash uchun u manba va iste’molchidan ajratib erga
ulanadi. Har bir sinaladigan faza simi erdan ajratib olinib oshrilgan kuchlanishga
ulanadi. Sinovlarda boshqa kabel tolalari ham ajratib olinib izolyasiyasi sinab
ko‘riladi.
5.5-
rasm.
Kabelni
yuqori
kuchlanishda
sinash
sxemasi. T-kuchaytiruvchi transformator, V-
kenatron, Ksinalayotgan kabel.
Sinash
paytidagi kuchlanish kabel kuchlanishiga bog‘liq
bo‘ladi:
Kabelning nominal kuchlanishi U
n
= 2…10; 20…35; 110 kV bo‘lganda
oshirilgan kuchlanish miqdori U
s
= (5…6)U
n
; (4… 5)U
n
; (2…3)U
n
.
Sinov muddati U=2-35 kV kuchlanishda –5 minut, U=110-220 kV
kuchlanishda-20 minut.dan kam bo‘lmasligi zarur.
Kabel izolyasiyasining sifati tolalari orasidagi o‘tish toki miqdori bilan va
fazalar nosimmetriyasi bilan aniqlanadi. Agar izolyasiya sifatli bo‘lsa, sinov
kuchlanishi ulanganda kabel sig‘imiga qarab tok tez ortadi, lekin sekin pasayib
boradi. Kuchlanishi 6-10 kV bo‘lgan kabellarda o‘tish toki I 500 mkA, U=20-35
177
kV li kabellarda esa I 800 mkA dan kamroq bo‘ladi. Agar kabelda defekt bo‘lsa
tok miqdori pasayib minimal miqdoriga etmaydi yoki yana ortib boradi. Tok
miqdori sinovlar oxirida qayd qilinadi. Kabel fazalaridagi kuchlanish
asimmetriyasi 50% dan oshmasligi zarur. Elektrostansiyaning xususiy kabel
tarmog‘i (U=6 kV) yuklama ostida sinalishi mumkin. Bunda sinov kuchlanishi
transformatorning «noli»ga beriladi. Faza tolalarida sinov kuchlanishi 20-24 kV
ushlanadi. Bunday sharoitda aylanuvchi mashinalar ishga ulanmasligi zarur.
Kabel tarmog‘ida profilaktik sinovlarda quyidagi kattaliklar aniqlanadi:
kabel tolalarining butunligi, fazirovkasi, kabel harorati, oxirgi kabel
koplamalarining erga ulanish qarshilishi, daydi toklar miqdori.
Kabel izolyasiyasining qarshiligi 0,5 M Om dan yuqori bo‘lishi zarur. Kabel
izolyasiya qarshiligini megoommetr bilan o‘lchashda birdaniga fazalararo
ulanishlar yo‘qligi, kabel tolalarida uzilishlari yo‘qligi, faza-korpus izolyasiyasi
butunligi tekshiriladi.
Kabellarda ko‘pchilik zararlanishlar uning ustki qoplamasi ketishi orqali
yuzaga keladi. Bu xolda kabel ichiga namlik o‘tib, uning izolyasiyasini
emirilishiga olib keladi. Shuning uchun kabel izolyasiyasi eng zax mavsumlarda
tekshirib sinaladi.
Kabel tolalarining butunligi va fazirovkasi ekspluatatsiya davrida odatda
mufta qayta montaj qilinganda yoki kabel tolalarini ajratganda megommetrdan
foydalanib tekshiriladi. Kuchlanish ko‘rsatuvchidan xam foydalanish mumkin.
Kabel tarmoqida haroratni o‘lchash joylardagi yo‘riqnomalar bo‘yicha kabel
eng ko‘p qizishi mumkin bo‘lgan joylarda bajariladi. Kabel harorati termopara,
termoqarshilik bilan o‘lchanadi.
Ekspluatatsiya davrida oxirgi erga ulanishlar qarshiligi erga ulagichlarni
kapital ta’mirdan keyin o‘lchanadi. Boshqa holatlarda erga ulovchi simni sozligi
tekshiriladi.
Kabel tarmoqining ishonchliligi ko‘proq uning ustki qoplamasining holatiga
bog‘liq bo‘ladi. Ustki qoplamaning nosozligi kabel ichiga namlik kirib qolishiga
va izolyasiyasining puxtaligini pasayishiga olib keladi. Kabellarning metal
qoplamasi, undagi tashqi tasirlardan bo‘ladigan elektr va kimyoviy jarayonlar
natijasida emiriladi. Ayniqsa erga yotkizilgan kabellarning metall qoplamasi daydi
toklarning erga o‘tishidan bo‘ladigan elektrolitik korroziya natijasida ko‘proq
emiriladi. Daydi toklarni relslari ikkinchi elektrod bo‘lib xizmat qiladigan relsli
elektrlashtirilgan transport yuzaga keltiradi. Elektrlashtirilgan temir yo‘llar relslari
ancha yuqori aktiv qarshilikka ega bo‘lganligidan (ayniqsa relslarni ulanish
joylarida elektr kontakt buzilganida) tarmoq tokining bir qismi erga ketadi va unga
yaqin joyda kabel yotqizilgan bo‘lsa, qarshiligi kam bo‘lgan kabel qoplamasi
orqali tok oqib manbaning manfiy qutibi tomon ketadi. Kabel qoplamasidan erga
doimiy tok ketganda birdaniga undan metall ionlari ham ketadi va metall qoplama
emirila boradi. Erga emirilib ketgan metall miqdori daydi tok miqdoriga
proporsional bo‘ladi. Metallning emirilish jarayoni, yani metall xiliga (temir,
alyuminiy, xrom) va tok oqishi vaqtiga bog‘liq bo‘ladi. hisoblarga ko‘ra daydi tok
miqdori 1 A bo‘lganda bir yilda metall isrofi miqdori quyidagicha bo‘ladi:
qo‘rg‘oshin-33 kg; alyuminiy-3,95 kg; temir –9 kg. Daydi toklardan kabel
178
korroziyasi
xavfini
aniqlash
uchun
ekspluatatsiyaning dastlabki yilida ikki marta tok
o‘lchab ko‘riladi. Buning uchun kompleks
sinovlar o‘tkazilib «kabel koplamasi» bilan «er»
orasidagi potensial, kabeldan erga ketayotgan tok
zichligi, kabel qoplamasidagi tok va kuchlanish
miqdorlarini aniqlaniladi. Keyingi o‘lchovlar va sinovlar korroziya xavfiga qarab,
birinchi sinovlar natijalarining tahlili bo‘yicha belgilanadi. Korroziya xavfi kabel
qoplamasida erga («O»ga) nisbatan potensial miqdoriga qarab o‘rnatiladi. Agar
kabel qoplamasi musbat potensialga («anod») ega bo‘lsa yoki qutblari o‘zgarib
turgan bo‘lsa va tuproqning solishtirma qarshiligi 20 Om dan Yuqori bo‘lsa,
bunday tarmoq uchastkalarida xavfi yuqori deb hisoblanadi. Ularda erga o‘tish toki
zichligi 0,15 mA/dm
2
dan yuqori bo‘ladi. Yana kabel yotkizilgan tuproq agressiv
bo‘lsa tok miqdoriga bog‘liq bo‘lmagan holda xavfli zona deb hisoblanadi. Xavfli
zonalarda muntazam ravishda kabelni elektrokorroziyasini oldini olish bo‘yicha
chora-tadbirlar ko‘rib turiladi, masalan: katodli qutblantirish, protektorli himoya,
elektr drenaj va hakozo.
Kabellar uchun korroziya xavfi bo‘lgan joylar-transformator podstansiyalari,
rels yo‘larining podstansiya shinalarining manfiy qutbiga ulangan suruvchi
tarmoqlar, kabel tarmoqi, trassasining rels yo‘llari bilan kesishgan joylaridir.
Kompleks sinovlarni o‘tkazish uchun kabel trassasida shurf kovlanadi. Kabel
qoplamasining erga nisbatan potensialini o‘lchash uchun milliampermetr yoki
millivoltmetr kabel qoplamasi bilan elektrod orasiga ulanadi (5.6-rasm). O‘lchov
xatoligi minimal bo‘lishi uchun elektrod materiali kabel qoplamasi materialidan
qilinadi (alYuminiy, qo‘rg‘oshin). Odatda elektrod sifatida shu kabel bo‘lagi (300-
500 mm) olinadi. Daydi tok zichligini o‘lchashda milliampermetr ulanadi.
5.6-rasm. Kabel qobig‘idagi potensialni va erga o‘tayotgan tok zichligini o‘lchash
sxemassi.
Tok miqdori va erga ulangan elektrod kesim yuzasi ma’lum bo‘lganda tok
zichligi aniqlanadi. Aniq natijalar olish uchun kabel qoplamasidan erga ketayotgan
tok va kabel koplamasi bo‘ylab oqayotgan tok kompensatsiya uslubida o‘lchanishi
zarur (5.7-rasm). Bunda boshqa manbalardan foydalanib kabel qoplamasidan daydi
tok yo‘nalishidan teskari yo‘nalishda doimiy tok o‘tkaziladi va uni
kompensatsiyalaydi (muvozanatlaydi). Agar daydi tok to‘liq kompesatsiyalansa
millivoltmetr «nol»ni ko‘rsatadi. Manbadan berilayotgan tok kabel qoplamasi
tokiga teng bo‘ladi. Daydi tok ko‘p o‘zgaruvchi bo‘lganligidan nazorat nuqtalarida
o‘lchovlar 10-20 daqiqa davomida olinib ularning shu vaqtda 40-50 ko‘rsatishlari
qayd
qilinadi.
Tok
va
potensial
miqdorining
o‘rtacha
qiymatlari
aniqlanadi.
179
5.7-rasm. Kabel qobig‘i bo‘ylab Yurgan daydi toklarni o‘lchash sxemasi. E-
qo‘shimcha manbaa. Rreostat
Daydi toklar haqidagi barcha olingan o‘lchov natijalari diagramma
ko‘rinishida kabel tarmoqi planida chiziladi. Bu sxema kabel trassasi bo‘ylab daydi
toklar haqida to‘liq ma’lumot beradi. Bu natijalar, diagramma va sxemalar tahlili
natijasida kabel tarmoqini himoyasi bo‘yicha tegishli echimlar-chora tadbirlar
ko‘riladi.
| 