|
N. A. Yuldasheva “maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi”
|
| bet | 6/83 | | Sana | 17.11.2023 | | Hajmi | 398,43 Kb. | | #100235 |
Bog'liq N. A. Yuldasheva “maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi” (1) 2 (2), 3 (2), 2-mavzu Didaktika – pedagogik ta’lim nazariyasi. O’qitish jaray, , 27O‘qitish metodlarini binar (qo‘sh) va polinar (ko‘p qirrali) guruhlarga ajratilishi ham mavjud. Binar guruhlarini I.I.Maxmutov dars berish metodlari bilan o‘rganish metodlarining birga qo‘shilishi tarzida ko‘rsatadi.
O‘qitish, dars berish metodlari:
Axborot berish – bayon qilish;
tushuntirish;
ko‘rsatma berish;
tushuntirish – da’vat etish;
undovchi, da’vat etuvchi.
O‘rganish metodlari:
Ijro etish;
reproduktiv;
produktiv – amaliy;
qisman ijodiy;
ijodiy izlanishga asoslangan metodlardan iborat.
O‘qitish metodlarining polinar tasnifi V.F.Palamarchuk va V.I.Palamarchuk singari tadqiqotchilar tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, unda ta’kidlanishicha, bilim manbai uning faolligi darajasi, o‘qish jarayonida olinadigan bilimlarning mantiqiy yo‘llari majmuidan tarkib topadi.
Guruhlarga ajratish, tasniflashga doir yana qator yondashuvlar mavjud. Ulardan biri didaktika bo‘yicha nemis mutaxassisi L.Klinberg tasnifi bo‘lib, u o‘qitish metodlarini hamkorlik shakllari bilan birga olib qaraydi, ya’ni: monologik metodlar: ma’ruza, hikoya, namoyish qilish; dialogik metodlar; suhbat, munozara va boshqalar; Hamkorlik shakllari: individual, guruhiy, umumiy (frontal), jamoa tarzida bayon qilinadi.
Dars jarayonidagi metodlar qo‘llash imkoniyatlariga ko‘ra quyidagi sifatlarni o‘z ichiga oladi:
Bilim berish, idrok etish, o‘zlashtirish, e’tiqodni ta’minlovchi metodlar. Bu guruhga ma’ruza, talabalarning mustaqil ishlari, mustaqil tahsil olish bo‘yicha ishlar, ishlab chiqarish jarayonlarini kuzatish, maslahatlar, ko‘rsatmalar berish, ommaviy axborot, dasturlashtirilgan materiallarni idrok etish va boshqalar kiradi.
Bilimlarni tatbiq etish va mustahkamlash, malaka va ko‘nikmalarni xosil qilish, e’tiqodni chuqurlashtirish metodlari. Bu guruhga seminar, amaliy, laboratoriya mashg‘ulotlari, nazorat ishlarini bajarish, dasturlashtirilgan o‘qitish kabinetlaridagi mashg‘ulotlar, ishlab chiqarish amaliyoti kiradi.
Bilimlar, e’tiqodlarni shakllantirish, talabalarning kasbiy tayyorgarligini aniqlash metodlari. Bu o‘quv jarayonining reytinglari, kollokviumlar, suhbat o‘tkazish, kurs va bitiruv malakaviy ishlari, davlat attestasiya natijalarini baholash kabilarni o‘z ichiga oladi.
Metodlarni ajratib turuvchi sifatlarga: birinchi guruhda bilimni idrok qilish va o‘zlashtirish, ikkinchi guruhda tadbiq etish va mustahkamlash, uchinchi guruhda attestasiya va olingan bilimlar darajasini aniqlash kiradi.
Umuman olganda metodlarni guruhlarga bo‘lishning barchasida ham kamchiliklar mavjud. Shuning uchun ham pedagoglar metodlarni tasniflash, guruhlarga ajratishni takomillashtirishga harakat qilishmoqda. Shu sababli metodlarni guruhlashdan voz kechish tendensiyasi vujudga keldi. Metodlarning murakkabligi ularni turli sharoitlarda qo‘llashga ahamiyat berishga majbur qilmoqda.
Har bir darsni o‘qitish jarayonida bir necha metod bir–biriga bog‘lanib, qorishib ketadi. O‘qituvchi va talabalarning o‘zaro muloqoti natijasida ta’lim metodlari bir– biriga singib ketadi. Tadqiqotchi Yu.K.Babanskiyning fikricha, biz u yoki bu metodni qo‘llash haqida gapirar ekanmiz, bu shu metodning ma’lum bosqichda yetakchi rol o‘ynashini bildiradi, xolos.
Pedagog, psixolog mutaxassislarning ta’kidlashlaricha, metodlar o‘quv– tarbiya jarayonida quyidagi funksiyalarni bajaradi:
Ta’lim beruvchi.
Metodlar yordamida ta’limning maqsadi amalga oshiriladi. Metodlar o‘qituvchi va o‘quvchilarning nazariy hamda amaliy bilimini ta’lim olish borasidagi vazifalarni bajarishga qaratadi.
Kamolotga boshlash funksiyasi:
O‘quvchi, talabalarni fikrlash doirasini, bilim olish, aqliy rivojlanish sur’atini tezlashtirishda, qiziquvchanligini oshirishda o‘z ifodasini topadi.
Tarbiyalash funksiyasi:
O‘quv materialini o‘rganish, o‘zlashtirish jarayoniga mustaqil qarash, fikrlash, iroda xususiyatlari, axloqiy, ma’naviy qarashlarning shakllanishiga olib keladi.
Bilim olishga da’vat etish, istak, xohish uyg‘otish funksiyasi:
Metodlar talabalarni bilim olishga da’vat qiluvchi vosita hisoblanadi. Asosiy, gohida bilishga qiziqtiruvchi, istak, xohish tug‘diruvchi yagona stimulyator vazifasini bajaradi.
Nazorat funksiyasi:
Metodlar yordamida o‘qituvchi o‘quvchi, talabalarning bilimini nazorat qilibgina qolmay, o‘quv jarayoni natijalariga ko‘ra unga zarur o‘zgartirishlar kiritadi.
Metodlarning funksional jihati butun o‘quv jarayonida o‘zgarmas emas, ya’ni qotib qolmaydi. U sharoitga, qo‘yilgan talabga, intensiv tarzda qo‘llanish yoki qo‘llanmasligiga ko‘ra o‘zgarib turadi.
Bir xil metodlar ko‘proq ta’lim berish, o‘quvchilarni kamol toptirish, tarbiyalashda muhim rol o‘ynasa, boshqalari bilim olishga da’vat etish, uchinchilari esa bilimni nazorat qilishda keng imkoniyatlarga ega.
Ayrim metodlar ko‘proq o‘quvchi, talabalarni bilim doirasini kengaytirish, nazariy bilim olishlarida qo‘l kelsa, boshqalari ko‘proq tajriba to‘plash, ko‘nikma hosil qilish, o‘z bilimini amalda sinab ko‘rishda yordam beradi. Uchinchilari esa bilimini oshirish uchun mustaqil o‘z ustida ishlashga da’vat etadi, to‘rtinchilari bilim, ko‘nikmalarni mustahkamlashga yordam beradi. Shuningdek, ayrim metodlar bilishga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirib, tafakkurni rivojlantirsa, ikkinchisi, faollik, o‘rganganlarini uzoq esda saqlashga yordam beradi. Uchinchisi iroda, o‘z fikrini mustaqil aytish, himoya qilishga o‘rgatadi. To‘rtinchisi his–tuyg‘u, kechinmalarni boshqarishga yordam, ruhiy ozuqa beradi.
|
| |
