9
3) nuqsonlarga yo’l qo’yilish ehtimolini bartaraf qilish;
4) oldingi operatsiyadan keyingisiga o’tishda yuzaga keladigan muammolarni
tadqiq va tahlil qilish;
5) “Sening iste’molching – keyingi ishlab chiqarish operatsiyasini bajaruvchi”
tamoyilini ilgari surish;
6) bevosita ijrochining zimmasiga mehnat natijalarining sifati uchun javobgarlikni
yuklash;
7) inson omilidan faol foydalanish, ishchilar va xizmatchilarning ijodiy salohiyatini
oshirish, “Yaxshi odamga yomon ishlash uyat” maqoliga rioya qilish.
“Yapon mo’’jizasi” ning asosiy g’oyasi – har qanday sohada ilg’or texnologiyalarni
qo’llash. Firmalarda hisoblash va mikroprotsessor texnikasi, yangi materiallar,
loyihalashning
avtomatlashtirilgan tizimlari, to’liq kompьyuterlashtirilgan statistik
usullar keng tatbiq qilinmoqda.
Yaponiya mutaxassislarining fikriga ko’ra, ishni majburiyatlar mantig’ini himoya
qilishdan emas, balki ma’lumotlarni to’plash va tahlil qilishdan boshlash, hamkorlikdagi
izlanishlar, jamoaning qarorlariga tayanish kerak.
Ishchilarni o’qitish ularning bevosita rahbarlari – masterlar, uchastka boshliqlari
tomonidan amalga oshiriladi. Masterlar, uchastkalar va tsexlarning boshliqlarini o’qitish
6 kunlik nazariy kurs va 4 oylik amaliy faoliyatdan iborat.
“Nissan Motor” kompaniyasida ish faoliyatining dastlabki 10 yilida o’qitish ishlab
chiqarishdan ajralgan holda amalga oshiriladi va bunga kamida 500 kun sarflanadi.
Keyinchalik o’qitish kechqurunlari va dam olish kunida bevosita
ish joylarida davom
etadi. Vaqti – vaqti bilan barcha toifadagi ishlayotganlar, shuningdek, rahbarlar
attestatsiyalanib, o’qitish jarayoni yakunlanadi. Mos bo’linmalarning rahbarlari
mutaxassislar ishtirokida attestatsiyalashni o’tkazadilar. Ishchilarning
toifalariga mos
ravishda attestatsiyalash 3, 6 oy va 1 yilda bir marta olib boriladi.
Bir qator mutaxassislar firmaning imtihonidan tashqari davlat imtihonini ham
topshiradilar. Masalan, “Tabay Espek” firmasida ishchilarning 75%i Mehnat
vazirligining davlat attestatsiyasidan o’tishgan. Davlat attestatsiyasidan oldingi o’qitish
pullik va unga firma haq to’laydi. Davlat attestatsiyasidan o’tgan ishchining ish haqiga
qo’shimcha to’lanadi.
Attestatsiyalash natijalari ish joylariga osib qo’yiladi. Uch martagacha
attestatsiyadan o’tishga ruxsat beriladi. Uch marta attestatsiyadan o’tmagan
ishchi
berilgan ish joyida kasbiy jihatdan ishga yaroqsiz hisoblanadi.
O’qitishning juda muhim foydali samarasi bor: sifat odamlarning o’z ishiga shaxsiy
munosabatlarini yaxshi tomonga o’zgartiradi. Sifatning 90%i tarbiya, anglanganlik bilan
va faqat 10%i bilimlar bilan tavsiflanadi, deb o’ylashadi. O’quv dasturlari atigi bu 10% ni
berishi mumkin, lekin ular ishchilarning sifatga munosabatini o’zgartiruvchi kuch
hisoblanib, bu munosabat keyinchalik rag’batlantirishlar vositasida doimiy qo’llab –
quvvatlanishi kerak.
Sifat to’garaklariga katta e’tibor beriladi. To’garaklar ixtiyoriy shakllantiriladi.
To’garaklarga qatnash va yig’ilishlardagi faollik bilan sifatning ichki masalalarini hal
qilishdagi ixtiyoriylik, mustaqillikda bevosita aloqa mavjudligini tadqiqotlar ko’rsatdi.
To’garaklarning majlisi – ish vaqtida o’tkaziladigan noishlab chiqarish faoliyatining
yagona turi. Majlislar har haftada o’tkaziladi.
Sifat to’garaklarining tsex va zavod konferentsiyalari muntazam o’tkaziladi. Yiliga
ikki marta sifat to’garaklarining konferentsiyalari butun kompaniya miqyosida
o’tkaziladi. Sifat to’garaklari vakillarining umumyapon s’ezdlari ham o’tkaziladi.
10
To’garak Yaponiya olimlar va muhandislar birlashmasi (JUSE) da ro’yxatdan o’tgan
bo’lsa va “Sifat ustasi va nazorati” jurnalida bu ma’lumot chop etilgan bo’lsa,
u holda
bunday to’garak rasmiy tan olingan hisoblanadi.
Yaponiya korxonalarida xodimlar uchun “beshta nolь” nomini olgan sifatni
ta’minlashda qatnashish dasturi ishlab chiqilgan. U qisqa qoidalar – maqollar ko’rinishida
shakllantirilgan:
yaratmaslik (nuqsonlarning yuzaga kelishi uchun sharoit);
yubormaslik (nuqsonli mahsulotni keyingi bosqichga);
qabul qilmaslik (nuqsonli mahsulotni avvalgi bosqichdan);
o’zgartirmaslik (texnologik tartiblarni);
takrorlamaslik (xatolarni).
Bu qoidalar ishlab chiqarishni tayyorlash va ishlab chiqarish bosqichlari uchun
detallashtirilgan hamda har bir ishchiga yetkazilgan.
SHu tarzda, Yaponiyada sifatga munosabatning asosiy jihatlarini ko’rib chiqamiz:
boshqaruv va texnologiya sohasida ilmiy ishlanmalarni keng tatbiq etish;
ishlab chiqarishni boshqarish, tahlil qilish va nazorat qilishning hamma
operatsiyalarining yuqori kompьyuterlashtirilganlik darajasi;
insonning imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish. Buning uchun ijodiy
faoliyatni rag’batlantirish (sifat to’garaklari), o’zining
firmasiga sodiqlik ruhida
tarbiyalash, xodimlarni tizimli va har tomonlama o’qitish choralari ko’riladi.
