-§. CHo‘kindi tog‘ jinslarining kimyoviy va mineralogik tarkibi

Download 6,24 Mb. Pdf ko'rish
bet	18/75
Sana	04.02.2024
Hajmi	6,24 Mb.
	#151293

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 75

Bog'liq
63f5ba6711d31 Геология ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМА

3.4.2-§. CHo‘kindi tog‘ jinslarining kimyoviy va mineralogik tarkibi
Qurilish maqsadlarida ishlatilayotgan cho‘kindi tog‘ jinslari
ko‘pincha quyidagi kimyoviy tarkibga ega bo‘ladi: Amorf va kristall
ko‘rinishdagi qumtuproq (suvli va suvsiz), alyumosilikatlar (asosan
suvlilari), karbonatlar (suvsizlari), sul’fatlar (suvli va suvsiz). Ana shu
birikmalardan qurilishda ishlatiladigan cho‘kindi tog‘ jinslarining asosiy
minerallari hosil bo‘ladi: kvarts, opal, kaolinit, kal’tsit, magnezit, dolomit,
gips, angidrit.
Kvarts (kristalli qumtuproq) nurashga chidamliligi sababli kimyoviy
o‘zgarishsiz qolib, ko‘plab cho‘kindi tog‘ jinslarining (qumlar,
qumtoshlar, giltuproqlar) tarkibiga kiradi. Amorf holatida opal-minerali
ko‘rinishida uchraydi.
Opal (SiO
2
nH
2
O) kvartsga nisbatan bo‘shroq, zichligi-1900-2500
kgm
3
va mustahkamligi kamroqdir. Opal juda mayda zarrali va ichki
tuzilishi ko‘p mayda g‘ovakchalardan tashkil topgani sababli kal’tsiy
gidrooksid va oksidlar bilan shiddatli reaktsiyaga kirishadi. Amorfli
qumtuproqning bu hossasi aralash mineral bog‘lovchi moddalar ishlab
chiqarishda keng ishlatiladi.
Kaolinit (Al
2
O
3
2SiO
2
2H
2
O) alyuminiyning suvli silikatlari bo‘lib,
dala shpatlari va slyudalarning parchalanishidan hosil bo‘ladi. Rangi
begona aralashmalar bo‘lmasa oq rangda bo‘ladi, zichligi-2600 kgm
3
,
qattiqligi–1 ga teng. Kaolinit va Al
2
O
3
nSiO
2
mH
2
O turdagi suvli
alyumosiliqatlar gillarni hosil qiluvchi asosiy minerallardir. Ular
ohaktoshlar, qumtoshlar, gipslar va boshqa cho‘kindi jinslar tarkibiga
aralashgan bo‘ladi. Ularning tog‘ jinslarining tarkibida bo‘lishligi,
sovuqbardoshligi va suvbardoshligini kamaytiradi.
Kal’tsit (CaCO
3
) mukammal birikuvga ega bo`lib, zichligi-2700
kgm
3
, qattiqligi 3 ga teng. Kal’tsit kislotalarda yeriydi, suvda oz yeriydi.
Ohaktoshlar tarkibida eng ko‘p tarqalgan mineral rangi oq, kulrang,
ba’zan tiniq rangda bo‘ladi.

38
Magnezit (MgCO
3
) zichligi 2900-3100 kgm
3
, qattiqligi 3,5-4,5 ga
teng. Kal’tsitga ko‘ra tabiatda kam tarqalgan.
Dolomit (CaCO
3
MgCO
3
) fizikaviy xossalari jihatidan kal’tsitga
yaqin turadi, qattiqligi 3,5-4, zichligi 2900 kgm
3
ga teng, mustahkamligi
yuqori. Rangi aralashmalar borligiga qarab, oqdan to‘q kul ranggacha
o‘zgaradi. U ohaktoshlar va boshqa cho‘kindi jinslar tarkibida uchraydi.
Gips (CàSO
4
.2H
2
O) kristall tuzilishli mineral bo‘lib, kristallari-
donador, ustunsimon, plastinkasimon, ninasimon va tolali tuzilishga ega
bo‘lishi mumkin. Rangi oq bo‘lsada, aralashmalar borligiga qarab rangi
o‘zgarib boradi. Bir xil yo‘nalishli birikishga ega. Gipsning zichligi-2300
kgm
3
, qattiqligi-2 ga teng bo‘lib, suvda osongina yeriydi. Gips tog‘
jinsini tashkil etadi.
Angidrit (CàSO
4
) gipsning suvsiz ko‘rinishi bo‘lib, shu nomdagi
jinsni tashkil etadi. Zichligi 2900-3000 kgm
3
, qattiqligi 3-3,5 ga teng.

Download 6,24 Mb.

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 75

Download 6,24 Mb.

Pdf ko'rish