energiyasi elekron-Voltlarda, y a’ni
E = eV fonnula orqali hisoblanadi.
Bunda e - elektron zaryadi,
v esa voltlarda o ‘lchangan
elektronni
tezlashtiruvchi potensiallar farqi. Elektronning massasi
ma = 9 ,iio J,g ga
teng ekanligi hisobga olinsa, u holda quyidagi formula olinadi.
ega b o ig a n vodorod molekulasining to ‘lqin uzunligini hisoblab
chiqaylik. M olekula massasi m = 2 L66 iO'2
aniqlanadi. Yuqoridagi olingan natijalardan k o ‘rinib turibdiki, de-
Broylni to ‘lqin uzunligi juda kichik qiymatlarga ega b o ‘ladi.
Zarrachaning energiyasi va massasi qancha katta b o ‘lsa, uning to ‘lqin
uzunligi shuncha kichik b o ‘ladi. Zarrachaning to ‘lqin
xususiyatlarini
kuzatish uchun de-Broylni to ‘lqin uzunligi tartibida b o ‘ladigan atom
m asshtabidagi obyektlam i olish kerak.
De-Broyl g ‘oyasi juda tez vaqt ichida tajriba orqali tasdiqlandi.
Zarrachalar uchun y o ru g iik yoki rentgen nurlari kabi interferensiya va
difraksiya hodisalarini kuzatish lozim b o ld i. 1927-yilda Devisson va
Jermer
tomonidan
birinchi
b o iib
kristallarda
elektronlarning
difraksiyasini kuzatish tajribasi taklif etildi. Ular bu tajribalarda
elektronlarning sochilishini o ‘rgandilar. Tajribadagi
elektronlar katta
energiyaga ega bolm ag an lig i uchun, ular kristall ichiga chuqur kira
olmay, asosan uning sirt yuzasidan soehilardi. Kristall yuzasi tabiiy
difraksion panjaradan iborat b o ig an lig i
sababli elektronlarning bu
sochilishi de-Broyl to lq in i difraksiyasining natijasidir, deb qaraldi.
Shunday ekan, o ‘tkazilgan tajriba natijalari optikadagi y o ru g iik
difraksiyasi natijalari bilan bir xil b o ia d i deb kutilgan edi.
Optikadan m a’lumki, difraksiyaning malcsimal intensivlikka ega
b o ig a n burchaklari (
в ) quyidagi shartni qanoatlantirishi lozim:
D evisson-Jerm er
tajribasida d - kristall panjara doimiysi,
k -
elektronning de-Broyl to iq in uzunligi b o iib , (1-54) formula orqali
topiladi.
(1.53) formulaga q o ‘yilsa,
de-Broyl to iq in uzunligi
a
=
ia
ekanligi
dsinQ =
nX
(1.55)
34
Barcha Я va J lar m a’lum ekan, u holda yuqoridagi (1.55) formula
asosida maksimal difraksiya burchaklarini nazariy jihatdan oldindan
aytib berish mumkin:
a
■
hX
6 = arc sm— .
d
(1.56)
Agar (1.54) va (1.55) formulalarga birgalikda amal qilinsa,
quyidagi
m unosabatni olish mumkin
a
