Nazariy fizika kursi

energiyasi elekron-Voltlarda, y a’ni E = eV fonnula orqali hisoblanadi. 
Bunda e - elektron zaryadi, v esa voltlarda o ‘lchangan elektronni 
tezlashtiruvchi potensiallar farqi. Elektronning massasi ma = 9 ,iio J,g ga 
teng ekanligi hisobga olinsa, u holda quyidagi formula olinadi.
ega b o ig a n vodorod molekulasining to ‘lqin uzunligini hisoblab 
chiqaylik. M olekula massasi m = 2 L66 iO'2aniqlanadi. Yuqoridagi olingan natijalardan k o ‘rinib turibdiki, de- 
Broylni to ‘lqin uzunligi juda kichik qiymatlarga ega b o ‘ladi. 
Zarrachaning energiyasi va massasi qancha katta b o ‘lsa, uning to ‘lqin 
uzunligi shuncha kichik b o ‘ladi. Zarrachaning to ‘lqin xususiyatlarini 
kuzatish uchun de-Broylni to ‘lqin uzunligi tartibida b o ‘ladigan atom 
m asshtabidagi obyektlam i olish kerak.
De-Broyl g ‘oyasi juda tez vaqt ichida tajriba orqali tasdiqlandi. 
Zarrachalar uchun y o ru g iik yoki rentgen nurlari kabi interferensiya va 
difraksiya hodisalarini kuzatish lozim b o ld i. 1927-yilda Devisson va 
Jermer 
tomonidan 
birinchi 
b o iib
kristallarda 
elektronlarning 
difraksiyasini kuzatish tajribasi taklif etildi. Ular bu tajribalarda 
elektronlarning sochilishini o ‘rgandilar. Tajribadagi elektronlar katta 
energiyaga ega bolm ag an lig i uchun, ular kristall ichiga chuqur kira 
olmay, asosan uning sirt yuzasidan soehilardi. Kristall yuzasi tabiiy 
difraksion panjaradan iborat b o ig an lig i sababli elektronlarning bu 
sochilishi de-Broyl to lq in i difraksiyasining natijasidir, deb qaraldi. 
Shunday ekan, o ‘tkazilgan tajriba natijalari optikadagi y o ru g iik
difraksiyasi natijalari bilan bir xil b o ia d i deb kutilgan edi.
Optikadan m a’lumki, difraksiyaning malcsimal intensivlikka ega 
b o ig a n burchaklari (в ) quyidagi shartni qanoatlantirishi lozim:
D evisson-Jerm er tajribasida d -  kristall panjara doimiysi, 
k -  
elektronning de-Broyl to iq in uzunligi b o iib , (1-54) formula orqali 
topiladi.
(1.53) formulaga q o ‘yilsa, de-Broyl to iq in uzunligi 
a
= 
ia
ekanligi
dsinQ = nX
(1.55)
34

Barcha Я va J lar m a’lum ekan, u holda yuqoridagi (1.55) formula 
asosida maksimal difraksiya burchaklarini nazariy jihatdan oldindan 
aytib berish mumkin:
a 
■
hX
6 = arc sm— .
d  
(1.56)
Agar (1.54) va (1.55) formulalarga birgalikda amal qilinsa, quyidagi 
m unosabatni olish mumkin
a

Download 9,41 Mb.