80
7.2. Kerosin fraksiyasini merkaptanlardan tozalash jarayoni.
Kerosinni dimerkaptanlash qurilmasi asosan
kerosin tarkibidagi naften
kislotalar va vodorod sulfidlarni ajratish bilan bir vaqtda merkaptanlarni
ajratishga mo‘ljallangan. Keraksiz komponentlarni ajratish asosan kaustik soda
eritmasi va oksidlanish katalizatori ishtirokida boradi. Kerosinga ishlov berish
texnologiyasi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
naften kislotalar, vodorod
sulfidni ajratish va merkaptanlarni oksidlash, kerosinni suv bildan yuvish, tuzli
quritish tizimi, gilmoyali filtlash tizimi. Dimerkaptanlash
jarayonini asosiy
qismi tolasimon plyonkali kontaktorda boradi. Bunday tozalash kerosin
tarkibidagi naften kislota soni merkaptanli oltingugurt miqdorini mahsulotga
nisbatan qo‘yiladigan texnik talablar bilan muvofiqligini ta’minlash imkonini
beradi. Kerosinga kaustik (NaOH) bilan ishlov
berish vaqtida ikki turdagi
reaktsiya kechadi: vodorod sulfid va naften kislotalarni ajratish; merkaptanlarni
(R-SH) ajratish va kaustik soddani qayta tiklash.
Kerosin tarkibidagi naften kislotalarni katta qismi quyidagi reaktsiya
bo‘yicha ajratiladi.
O
H
COONa
R
NaOH
COOH
R
2
Vodorod sulfid bilan
O
H
S
Na
S
H
NaOH
2
2
2
2
2
Merkaptanlarni ajratish va kaustik sodani qayta ishlash quyidagi reaktsiyalar
bo‘yicha boradi:
O
H
NaSR
NaOH
SH
R
2
NaOH
R
S
S
R
O
O
H
NaSR
2
2
1
2
2
2
Merkaptanli oltingugurt kaustik soda yordamida ajraladi va so‘ngra
kerosindagi erimaydigan birikmalarga-disulfidlarga o‘zgaradi va shundan
keyin kaustik soda tezda kerosin ichiga qaytariladi.
Oxirida kaustik soda
qayta tiklanadi va kontaktor bo‘yicha harakatlanishi davom etadi.
Tozalangan kerosin 3,9 bar bosimda ikkita parallel 150 mikronli elaksimon
81
filtrni bir tomonidan o‘tadi, 150 mikrondan katta bo‘lgan mexanik
qo‘shimchalarni ushlab qolish uchun o‘tkaziladi. Filtrlarni tez – tez
almashtirish va tozalash kerosin tarkibiga tushgan mexanik qo‘shimchalar
miqdoriga bog`liq bo‘ladi. Keyin kerosin havoli barometrga kiritiladi va u
erda uglevodorodlarga oksidlash uchun havo qo‘shiladi.
Kerosin oqimining
normal sarfida havo oqimi hajmiy tezligi taxminan 7 km/soat bo‘lishi kerak.
Tarkibi havoli kerosin va oksidlash katalizatori retsiklli kaustik soda eritmasi
birgalikda bir vaqtda kontaktor orqali pastga tomon o‘tkaziladi va u yerda
naften kislotalar, vodorod sulfid va merkaptanlar suvli fazada diffindirlash va
natriy koftenat, natriy merkaptan hosil bo‘lishi
bilan boruvchi natriy
gidrooksidi bilan reaktsiyaga kirishadi. Kerosin va kaustik soda kontaktor
jihozining pastki qismidan chiqmaguncha va separator suvli kaustik fazasiga
kirmaguncha,
kaustik
soda
metall
tolalariga
sochib
turiladi.
Sirkulyatsiyalanuvchi kaustik soda sarfi kerosin sarfini 20% ga mo‘ljallangan.
Kerosinni merkaptanlardan tozalash jarayoni texnologik sxemasi 7.2-rasmda
keltirilgan.
Kerosin 1-separatordan yuvish jihoziga tushadi,
u erda kaustik
soda qoldiqlarini yuvish uchun retsiklli suv bilan to‘qnashishga kirishadi.
Tozalangan kerosin 2-yig`gichdan kontakt jihoziga nisbatan qarama – qarshi
chiqariladi. Kontaktorda retsikllanuvchi suv tolasimon material bo‘ylab o‘z
oqimida ikkinchi suvli qatlamgacha boradi va 3-markazdan qochma nasos
yordamida retsirkulyatsiyalanadi. Ishlatilgan texnologik suv ikki parallel
ishlovchi 150 mikronli elaksimon filtrda filtrlanadi va texnologik suvlarni
sovituvchi 2-issiqlik almashgichda sovutiladi. So‘ngra
suv uzluksiz yuvish
qurilmasiga berib turiladi.
Tuzli quritgichdan erkin holdagi suvlarni
yo‘qotish va kerosindagi to‘yingan suvlarni miqdorini qisqartirish uchun
foydalaniladi.
Kerosin 3-yig`gichdan keyin tuzli quritgich orqali yuqoridan
pastga tomon o‘tadi. Bu vaqtda suv quritgich tubida tuzli eritma ko‘rinishida
davriy ravishda chiqarilib turiladi. Chiqariladigan suv miqdori ancha kam
sutkasiga 0,6m
3
. Kerosin quritishdan so‘ng oqartiruvchi gilmoya – attapulgite
82
qatlami orqali sizib o‘tadi. Bu bosqichda kerosinga
yakunlovchi ishlov
beriladi va undan qattiq jinslar va yuza sirt faol moddalardan tozalanadi.
