120
yetkazib beradi. Odatda shtamplash bitta qizdirganda amalga oshiriladi. Bu usul
o’zining yuqori samaradorlikka ega bo’lgani uchun keng qo’llaniladi. Biroq
prokatlangan zagotovka bir necha kamchiliklarga ega. Ularning ichida eng sezilarlisi
– shtampning murakkabligi va qimmatligidir (bir necha ariqchalarning borligi).
Bolg’alash yo’li bilan olingan
zagotovka shtamplanganda, shtampda bitta
ariqcha yasaladi va zagotovka birlamchi bolg’alanadi (odatda shtamplash bolg’alash
jihozi oldida bitta yoki ikkita pnevmatik bolg’alash jihozi joylashgan bo’ladi va
ularda birlamchi bolg’alanadi). Bolg’alash uchun bolg’alash jihozida maxsus
boyoqlar o’rnatilgan bo’ladi. Bolg’alagandan so’ng,
xali sovushga ulgurmagan
zagotovka shtamplashga jo’natiladi. Bolg’alash va shtamplash jihozini moslashtirib
ishlatish qiyin. Shu sabali bu usul ishlab chiqarish xajmini pasaytiradi. Bu usul
qo’shimcha ikkita ishchini mehnatini talab qilsada, bu holatda shtamp oddiyligi va
arzonligi bilan ajralib turadi.
Bolg’alash jihozlarida shtamplashda metall oqimi
Shtamplash sxemasini (111 rasm) ko’rib chiqqanimizda,
zagotovka metalli
shtampning ariqchalarini to’ldirishini kuzatamiz. Bolg’alash jihozlarida shtamplash
texnologik jarayonini ishlab chiqishda metall oqimining qonuniyatlarini bilish shart.
Bolg’alab shtamplash jarayonining o’ziga xosligi shundaki, bunda
deformatsiya bir necha zarb bilan katta tezlikda amalga oshiriladi. Xar bir zarbdan
so’ng bolg’a babasi yuqoriga xarakatlanadi va shu ongda tanaffus vujudga keladi.
Shu narsa aniqlanganki, metall shtampning yuqorigi qismini yaxshi to’ldiradi.
Buning asosiy sababi zagotovkaning pastki yuzasi shtampning
pastki qismi bilan
kontaktda bo’ladi va qisman soviydi. Zagotovka kontakt yuzasining jadal sovushi
zarb paytiga to’g’ri keladi. Bolg’alash jihozining babasi ko’tarilib va keyinchalik
tushganida sovugan zagotovka yuza ichki qatlamlardagi issiqlik natijasida qiziydi.
Shu bilan birga xavo issiqlikni yomon o’tkazishini e’tiborga olsak, pokovkaning
yuqorigi qismi tezroq qiziydi, pokovkaning pastki qismi shtamp ariqchasiga tig’iz
bo’lmagan holda tegib turgan bo’lsa-da, uning sovushi jadal kechadi.
Keyingi
zarbda pokovkaning yuqorigi qismi yaxshi qiziganligini e’tiborga olsak, uning
deformatsiya jarayoni yaxshi kechadi. Biroq pastki qatlamlar xam keyingi zarbdan
121
oldin yuqori xaroratga ega bo’lishadi. Bolg’alash jihozrlarida shtamplashda metall
oqimi yaxshilanishiga zarb orasidagi vaqtning kamligi ta’sir qiladi, ya’ni pokovka
sovushga ulgurmasligi lozim. Odatda zarb vaqti 0,01 soniyadan o’tmaydi va shuning
uchun pokovka yuzasi sovushga ulgurmaydi.
Metall oqimini yaxshilashga yana metall yuzasidagi kuyundilarni xavo bilan
xaydab shtamp bo’shlig’idan chiqarib yuborilishi sabab bo’ladi. Kuyundilar
zagotovka metallining shtamp devorlari bo’ylab ishqalanish koeffitsientini oshiradi.
Bolg’alash jihozlarida shtamplashda metallning shtamp bo’shlig’iga
yaxshi
oqishining yana bir sababi – plastik deformatsiyaning tarqalishi zarb vaqtida kontakt
yuzalaridan boshlanadi va kichik zarb vaqti oralig’ida deformatsiya qatlamlar ichiga
kirishga ulgurmaydi va kontakt yuzalardagi deformatsiya shtamp bo’shlig’ini
to’ldiradi.
