O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

122 
Ochiq bolg’alash shtamplarida xamma shakldagi pokovkalar tayyorlanadi, 
yopiq shtamplarda esa asosan 2 guruhga kiruvchi pokovkalar ishlab chiqariladi. 
Odatda qotirilgan ochiq shtamplarda 6 ta ariqchalar, qotirilgan yopiq 
shtamplarda 3 ta ariqchalar ko’zda tutilgan. 
Ishlab chiqarish xajmi, pokovkalarning shakli va o’lchami, pokovkalarning 
materiali va va texnik shartlaridan kelib chiqqan holda, u yoki bu turdagi 
shtamplardan foydalaniladi. 
Bolg’alash shtamplar ariqchalarining va shtamplash o’tishlarining 
sinflanishi 
Bolg’alash jihozlarida shtamplashda ko’p xollarda prokatlangan zagotovkalar 
qo’llaniladi. Shu usulga mos ravishda shtamp ko’p ariqchali qilib tayyorlanadi (3.4-
rasm). Shtamplash bitta qizdirganda amalga oshiriladi va zagotovka ketma-ketlik 
bilan bitta ariqchadan keyingi ariqchaga olib o’tiladi.
Qo’llaniladigan ariqchalar turli xil ko’rinishga va qo’llanilishga ega bo’ladi. 
Xamma ariqchalarni uchta guruhga ajratish mumkin. 
Birinchi ariqchalarga shtamplash ariqchalari kiradi – yakuniy va boshlang’ich. 
Yakuniy ariqcha bo’shlig’i issiq holatdagi pokovkaning shakliga o’xshaydi. Pitra 
uchun pitra ariqchasi ko’zda tutilgan. Boshlang’ich ariqcha ham asosan pokovka 
shakliga o’xshaydi, biroq pitra ariqchasi yo’qligi uchun ortiqcha metall shtampning 
ajralish tekisligiga oqib chiqadi. Shtamplash ariqchalari zagotovkaning yakuniy 
shaklo’zgarishi va pokovka olish uchun qo’llaniladi. 
Ikkinchi guruhga zagotovkalovchi ariqchalar kiradi. Ularning mo’ljallanganligi 
– boshlang’ich zagotovkani dag’al deformatsiyalash, shtamplash ariqchalarida 
shtamplash uchun qulay bo’lgan shaklni olgan holda pitraga metallning kam chiqib 
ketishini ta’minlashdir. 
Uchinchi guruhga kesib olinuvchi ariqchalar – oldingi va ketingi ariqchalar 
kiradi. Bu ariqchalar shtamplangan detalni zagotovkadan ajratish uchun qo’llaniladi. 

123 
3.4-rasm. Ko’p ariqchali bolg’alash shtampi va qiya shakldagi pokovkaning 
shtamplashdagi o’tishlari:
1-pokovka; 2-yakuniy ariqcha; 3-bolg’alab-kengaytiruvchi ariqcha; 4-keltiruvchi ariqcha; 
5-boshlang’ich ariqcha; 6-bukuvchi ariqcha; 7-boshlang’ich zagotovka; 8-bolg’alab – 
cho’zilgandan keyingi zagotovka; 9-keltirilgandan keyingi zagotovka; 10-bukishdan keyingi 
zagotovka; 11-boshlang’ich shtamplashdan oldingi zagotovka; 12-yakuniy shtamplashdan 
keyingi pitraga ega bo’lgan zagotovka 
3.5-rasm. Bir vaqtda ko’p donali shtamplashda ariqchalarning joylashuvi:
a-bo’ylama; b-ko’ndalang; v-ariqchalarning kesigi
Xajmi bo’yicha uncha katta bo’lmagan pokovkalardan bir vaqtning o’zida 
ikkita (3.5-rasm) va undan ko’proqn detal shtamplash mumkin. Bu usul ko’p donali 
shtamplash deb ataladi. Shu bilan birga shakllarning umumiy uzunligi L
umum
400 

124 
mm dan, bir vaqtda shtamplanayotgan pokovkalar soni 6-8 donadan oshmasligi 
kerak. 

Download 7,54 Mb.