125
3.6-rasm. Kesib oluvchi ariqchalarning sxemasi: a-oldingi pichoq; b-ketingi pichoq
Bolg’alovchi shtamp jihozi uchun ariqchalarni tanlash
Ariqchalarni tanlash pokovka shakli va o’lchamlariga, hamda
shtamplash
usuliga bog’liq bo’ladi. Zagotovka o’qi bo’ylab va unga ko’ndalang shtamplash
usuli pokovkaning shakli va o’lchamiga bog’liq bo’ladi. Bolg’alash shtamplarining
ariqchalari muayyan guruh pokovkalarida qo’llaniladi. Shtamplash ariqchalarini
oson tanlash imkonini beruvchi pokovkalar sinflanishi yaratilgan. Unga asosan
pokovkalar quyidagi xossalarga ko’ra guruhlarga bo’lingan:
-
pokovkani shtamplash turiga qarab;
-
pokovka asosiy o’lchamlari va shaklining nisbatlari;
-
pokovkalarning ko’ndalang kesim shakli;
Pokovka asosiy o’qining shakli va ajralish chizig’i
126
Boshlang’ich zagotovkaning massasi va o’lchamlarining hisobi
Boshlang’ich zagotovkaning massasi olingan
pokovkalar massasi bilan
chiqindilar massasining yig’indisiga teng bo’ladi:
G
zag
= G
p
+ G
pitra
+ G
kuy
+ G
qold
,
(3.1)
Pokovkaning massasi G
p
ni pokovka xajmini d zichlikka ko’paytmasidan
topamiz; po’lat uchun d = 7,85 g/sm
3
. Pokovka xajmini pokovkaning nominal
gorizontal va nominal vertikal o’lchamlariga dopuskning yarmini qo’shish
orqali
aniqlash mumkin.
G
pitra
pitra xajmini pitra ariqcha xajmining qismini d zichlikka ko’paytmasidan
topiladi: G
pitra
= (0,75÷0,8) S
p.a
P
p
d,
bu yerda, S
p.a
– pitra ariqchasi ko’ndalang kesimi; P
p
-ajralish tekisligidagi pokovka
perimetri.
G
kuy
kuyindi massasi qizdirish usulidan kelib chiqqan holda tanlanadi. Mazutli
pechlarda qizdirganda kuyindi zagotovka massasidan 2÷3 % tashkil etadi; gazli
pechlarda 1.5-2 % tashkil etadi; elektr toki bilan qizdirganda 2-3 % tashkil etadi.
G
qold
ni zagotovka diametrdan yoki zagotovkaning muayyan qismini qoldiqqa
ketgan qismidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Zagotovka o’qiga ko’ndalang yo’nalishda shtamplashni,
zagotovka ariq
ko’rinishidan kelib chiqqan holda tanlanadi.
1.
Agarda, faqatgina shtamplash ariqchalari bo’ladigan bo’lsa, u holda
zagotovka ariqchaga uzunligi bo’yicha sig’ishi lozim va uning uzunligi pokovka
uzunligiga deyarli teng bo’lishi kerak. Zagotovka uzunligi quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
𝑙
𝑧
=
𝑙
𝑝
1.02÷1.05
,
(3.2)
bu yerda
𝑙
𝑧
-zagotovka uzunligi,
𝑙
𝑝
-pokovka uzunligi
Zagotovkaning ko’ndalang kesim maydoni
𝑆
𝑧𝑎𝑔
=
𝑉
𝑧𝑎𝑔
𝑙
𝑧
,
(3.3)
yoki
127
𝑆
𝑧𝑎𝑔
= (1,02 ÷ 1,05)
𝑉
𝑧𝑎𝑔
𝑙
𝑝
.
(3.4)
2.
Shaklberuvchi ariqchalar bor bo’lsa, zagotovka uzunligini
quyidagicha aniqlaymiz:
𝑙
𝑧
=
𝑙
𝑝
1.05÷1.3
.
(3.5)
Zagotovkaning ko’ndalang kesim maydoni
𝑆
𝑧𝑎𝑔
= (1.05 ÷ 1.3)
𝑉
𝑧𝑎𝑔
𝑙
𝑝
,
bu yerda
𝑉
𝑧𝑎𝑔
– zagotovka hajmi
