3.3.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarida shtamplash
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslar issiq holda xajmiy shtamplashda
bolg’alab shtamplashdan bir necha ustunliklari borligi uchun juda keng qo’llaniladi.
1.
Issiq
holda
shtamplovchi
krivoship
presslarda
olinadigan
pokovkalarning o’lchamlari aniqroq chiqadi. Buning asosiy sababi pressning yurishi
doimiyligi va polzunning pastki holati qotirilganligi. Bu omil bizga pokovkaning
balandligi bo’yicha kerakli o’lchamdan og’ish holatlarini oldini olish imkoniyatini
beradi.
2.
Shtamp konstruktsiyasi mukammalligi tufayli shtamplash jarayonida
metalldan foydalanish koeffitsienti yuqori bo’ladi. Bu shtampda yuqorigi va pastki
itargichlar montajlangan bo’lib, ular shtamplashdagi og’ishlar, pripusk, napusk va
dopusklarni kamaytirish imkonini beradi va keyingi mexanik ishlov berishda metall
sarfini va ishlov berish xajmini kamaytirish imkonini yaratadi.
3.
Tebranish, silkinish, zarbsiz ish jarayoni natijasida ish sharoitlari ancha
yaxshilanadi va bunday jihozlarni yengillashgan konstruktsiyali binolarga o’rnatish
ham mumkin.
4.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarda shtamplash jarayonini
avtomatlashtirish mumkin.
5.
Press jihozida deformatsiya pressning bitta o’tishida amalga oshiriladi.
Bolg’alashda esa xar bir ariqchalarni alohida to’ldirish lozim bo’ladi.
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda shuni ta’kidlashimiz mumkinki, issiq holda
128
shtamplovchi krivoship presslarda shtamplash bolg’alash jihozlarida shtamplashga
qaraganda 1,4-2 barobar unumliroq.
6.
Pressning foydali ish koeffitsienti (quvvat manbai foydalanish nuqtai
nazardan gapirganda), bolg’alash jihozinikiga qaraganda 2-4 barobar yuqoriroq.
7.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarda ishlab chiqariladigan
maxsulot tannarxi bolg’alash jihozinikiga qaraganda arzonroq. Buning asosiy
sabablari – bu metalldan foydalanish koeffitsienti pastligi va keyinchalik mexanik
ishlov berish operatsiyalari kamligi.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarning kamchiligi quyidagilardan
iborat:
-
issiq holda shtamplovchi krivoship presslarning bolg’alash jihozlariga
nisbatan 3-4 barobar qimmatligi;
-
polzunning chetki pastki holatida press buzilishi yoki ishlashdan to’xtab
qolishi mumkin. Pressni qayta ishga tushirish uchun ko’p vaqt sarflanishi;
-
amalga oshiriladigan operatsiyalarda universallik darajasi past (polzunning
bikr yurishi sababli bolg’alab-cho’zish operatsiyasini bajarib bo’lmaydi);
-
shtamplashdan oldin zagotovka kuyundilardan tozalanishi lozim. Pressning
deformatsiyalash jarayoni uning bitta o’tishida amalga oshirilishi sababli,
kuyundilar pokovkaning yuzasiga kirib qolishi mumkin. Natijada olinadigan detal
nuqsonli bo’lib chiqishi va ishlash jarayonida sinib ketishi mumkin;
-
murakkab shakldagi pokovkalarni olishda chuqur bo’shliqlarni to’ldirilishi
qiyinligi sababli, bir necha ariqchalardan foydalaniladi;
-
shtamp konstruktsiyalari va ularni boshqarish murakkabligi.
Yuritma va polzun orasida bikr bog’liqlikni ta’minlovchi issiq holda
shtamplovchi krivoship presslar kinematik sxemasining o’ziga xosligi shundaki,
shatun pastki holat (krivoship mexanizmining pastki turish nuqtasiga) ga
yaqinlashishida bitta holatda va o’sha momentda krivoship valida polzundagi
kuchlanish nazariy jihatdan cheksiz o’sishi mumkin. Kuchlanishning o’sishi press
detallari deformatsiyasining ortishiga olib keladi. Yuklanish keltirilgan darajadan
oshib ketsa, masalan pitraning ingichka qatlamini zudlik bilan sovutganda, issiq
129
holda shtamplovchi krivoship press polzuni pastki holatigacha yetib bormagan holda
to’xtab qolishi mumkin.
Bolg’alash jihozi uchun shtampni nazariy jihatdan ehtimoli yuqori bo’lgan
baba bilan shabotni, hamda uning qismlari bilan bir-biriga tegishishi e’tiborga
olingan holda loyihalanadi. Bundan tashqari pitrani oxirigacha shtamplash holati
ham e’tiborga olinadi. Issiq holda shtamplovchi krivoship press uchun shtamp
loyihalanganda quyidagiga e’tiborga olish kerakki, bunda xatto shtampni ishsiz
yurish paytida g’ovaksiz holatga keltirib sozlaganda, pressning ishchi holatida press
va shtamp detallarning elastik deformatsiyasi natijasida shtampning qismlari
(yuqorigi va pastki) orasida g’ovak paydo bo’lishi lozim. Bu g’ovak elastik
deformatsiyaning yig’indisiga teng bo’lib, 1-2 mm ni tashkil etadi.
Press to’xtab qolishini oldini olish uchun shtampning qismlari bir-biriga
urilishini oldi olinadi. Sozlashda shtamp qismlarining oralig’ini o’zgartirish uchun
ochiq magazinli o’yiqchalardan foydalaniladi. Yuklanishsiz shtampni sozlaganda
o’yiqchalarning bo’rtib chiqilgan joylari orasiga qistirmalar qo’yiladi. Shuning
uchun issiq holda shtamplovchi krivoship pressda pokovkalarni shtamplaganda pitra
chiqishi ko’zda tutiladi va uning qalinligi bolg’alash jihozida bolg’alashda yuzaga
chiqadigan pitrasiga qaraganda qalinroq bo’ladi.
Bolg’alash jihozidan farqli o’laroq issiq holda shtamplovchi krivoship
presslarida pokovkalarni shtamplashda shtampning yuqorigi va pastki bo’shliqlarini
to’lishida sezilarli farq yo’q. Bu omilni issiq holda shtamplovchi krivoship
presslarida shtamplash jarayonini ishlab chiqishda e’tiborga olish kerak.
Press shtampida katta xajmdagi pitrani oldini olish va metallni yon tomonlarga
oqish tezligini kamaytirishning bir necha usullari mavjud.
Eng oddiy usul bo’lib, zagotovka shaklini pokovka shakliga yaqinlashishi
uchun ariqchalar sonini kamaytirishdir. Shu bilan birga pressning xar bir o’tishida
deformatsiya darajasi kamayib, deformatsiyalash sharoitlari bolg’alash jihozlarida
shtamplashdagiga
yaqin
keladi.
Bolg’alash
jihozlarida
bitta
o’tishda
shtamplanadigan pokovkalar pressda ikkita o’tishda shtamplanishi tavsiya etiladi.
Bir nechta ariqchalarni qo’llashning o’ziga yarasha ustunliklari mavjud. Masalan,
130
cho’ktirish operatsiyasida belgili teshikni xosil qilish yoki bo’rtiqni xosil qilish
zagotovkadan kuyundini olib tashlash imkoniyatini beradi.
Boshqa usuldan biri – bu pitra arig’i ostonasi qalinligini kamaytirish yoki uning
kengligini oshirish yo’li bilan metall oqimini ariqchaga oqishini cheklashdir. Bu
holat shtamplash jarayonining oxirida pitrani oqib chiqishini cheklaydi.
Balandlik bo’yicha pokovka o’lchamlarining minimal og’ishini oldini olish
uchun zagotovka xajmi ham va shtamplash xarorati ham minimal bo’lishi shart.
Shtamp ajralish bo’shlig’iga mos keluvchi o’lchamlar tebranishi va bo’shliqdagi
dopusklar shtamplarning yeyilishi, shtamp yuqorigi qismining siljishi va
pokovkalarning notekis o’tirilishlariga bog’liq.
Issiq
holda shtamplovchi krivoship
presslar shtamplaridagi itarib
chiqaruvchilar shtamplash qiyaliklarini kamaytiradi va siqib chiqarishli shtamplash
imkoniyatini beradi.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarda shtamplashda quyidagi o’tishlar
amalga oshiriladi: cho’ktirish, siqish, bukish, ochiq va yopiq shtamplarda
boshlang’ich va yakuniy shtamplash, siqib chiqarishli shtamplash, kalibrlash va
kesib olish.
Shtamplash uchun asosan o’lchami bir xil bo’lgan zagotovkalar qo’llanilishi
sababli, pokovkalarni kesib olish jarayoni kam ishlatiladi. Agarda prutok
shtamplansa, krivoship presslarda tiqilib qolishni oldini olish maqsadida bolg’alash
jihozlaridagidek kesib olish pichoqlari bilan kesib olinmaydi. Bu holatda bir-biriga
nisbatan
siljiydigan
pichoqlarda
kesiladi.
Shtamplash
jarayoni
avtomatlashtirilganda, issiq holda shtamplovchi krivoship presslarida ayrim xollarda
pitrani kesib olish va teshik xosil qilishinishi mumkin.
Qoidaga asosan, pokovka olish uchun pressda 1-3 ariqcha yetarlidir, murakkab
pokovkalar uchun esa 5ta ariqcha, cho’ktirish bilan.
Bolg’alab – cho’zish jarayonini presslarda amalga oshirishda tiqilib qolish
xavfi borligi uchun zagotovkani boshqa jihozlarda tayyorlash maqsadga muvofiq
bo’ladi. Bunday jihozlar sifatida bolg’alovchi jo’valar, ko’ndalang prokatlash
stanlari va xokazolar xizmat qiladi.
131
Pokovkaga
kuyundini
shtamplab
tashlashni
oldini
olish
uchun
mukammallashgan qizdirish turlari (oqsillashtirishsiz alangali, gazli tezkor, elektr
yodamida qizdirish) qo’llanilishi lozim yoki shtamplashdan oldin zagotovkani
kuyundidan tozalash lozim bo’ladi. Ayrim xollarda zagotovkani kuyundidan
tozalash shtamplash jarayoni vaqtida xavo yoki pardan foydalangan holda amalga
oshirilishi mumkin.
Zamonaviy issiq holda shtamplovchi krivoship presslar ko’p sonli o’tishlarga
ega bo’lib, ularda zagotovka deformatsiyasiga kam vaqt sarflanadi, shtamplar qizishi
kamayadi va ularning turg’unligini oshiradi.
| 