137
magazinga oqib chiqqan holda ko’prik tomon og’adi. Shuning uchun ko’prikni
yakuniy ariqchada joylashtirish maqsadga muvofiq bo’ladi.
2 turdagi ariqcha yarim yopiq magaziniga ega. Bunday ariqchalar keyinchalik
mexanik ishlov berishni kamaytirish maqsadida qo’llaniladi.
3 turdagi ariqchalar ikki tomonli ochiq magazini borligi bilan farqlanadi.
4 turdagi ariqchalar qalinligi a
sh
bo’lgan silliq g’ovakni eslatadi.
Diametrlar va kesimlarning epyurasini chizish majburiy hisoblanadi. Chunki
bu jarayon orqali pokovkani qaysi podgruppaga tegishli ekanligi va shtamplashga
zagotovkani tayyorlash sharoitlarini aniqlash mumkin. Boshqa agregatlarda
tayyorlangan zagotovka profilini aniqlash uchun juftlangan va ko’p
donali
zagotovkalarga umumiy epyura chiziladi.
Zagotovkada tayyor pokovkadagidek (pitrani e’tiborga olgan holda) uzunlik
bo’yicha metall taqsimoti bo’lishi kerak, xatto shtamplash jarayonida metall uzunlik
yo’nalishi bo’yicha oqib o’tgan holatda bo’lsa ham. Metallning uzunlik bo’yicha
oqib o’tishini shtamplashdagi o’tishlarni loyihalashda e’tiborga olish lozim.
Shunday qilib, pokovkaning muayyan joyida ko’ndalang kesimni boshlang’ich
holatidan kattaroq qilish mumkin, agarda shu soxaga metallning uzunligi bo’yicha
metall oqimini yo’naltirish imkoniyati mavjud bo’lsa. Masalan, ikki tomondan,
ularni siqish hisobiga.
Issiq holda shtamplovchi krivoship presslarining shtamplarida quyidagi
ariqchalar qo’llaniladi: cho’ktiruvchi,
bukuvchi, siquvchi, shtamplovchi,
zagotovkalovchi, boshlang’ich va yakuniy, kalibrlovchi va to’g’irlovchi;
ayrim
xollarda – kesuvchi va teshuvchi.
Ariqchalarni tanlashda va ariqchada pokovkani joylashishini aniqlashda
quyidagilarni e’tiborga olish kerak:
1.
Shtamplashda yuqorigi va pastki ariqchalar to’lishi deyarli bir xil. Biroq
shtamp pastki qismining yuzasi qizdirilgan zagotovka bilan ta’sirlashganda, issiqlik
qisman yo’qotiladi. Yuqoridagini e’tiborga olsak, ayrim xollarda loyihalash
ishlarida pokovkaning yuqorigi qismida bo’rtib chiqib turuvchi elementlarni xosil
qilish maqsadga muvofiq bo’ladi.
138
2.
Shtamplash jarayonida metall shtamp bo’shlig’i tomon jadal oqadi.
Asosiy sabab – bu qarshilikning yo’qligidir. Bu holda bo’shliqdagi g’ovak sekin
astalik
bilan kichrayib borsada, odatda bir turdagi elementar zarrachalarining va
zagotovka xajmining boshqa xajmlarga nisbatan oqimining yo’nalishi o’zgarishi
qatlamlar va siqilishlarni vujudga keltirishi mumkin. Qatlamlarning yuzaga kelishini
oldini olish uchun ariqcha devoridan tepadonga o’tish soxasida o’tish radiusini
kattartirish lozim, hamda metallning yuzasi kuyundilardan toza bo’lishi, zagotovka
qizdirish xarorati yuqori bo’lishi va bir maromda qizdirilishi kerak.
3.
Shtamplashda metallning asosiy xarakatlanishi vertikal bo’ladi,
shuning uchun pokovkaning baland bo’rtiqlarini yaxshi to’ldirish uchun
boshlang’ich ariqchalarda talab etilayotgan bo’rtiqlarning
qarama-qarshi
tomonlarida metall yig’ilishi lozim. Bunga erishish uchun boshlang’ich ariqchalarda
yolg’on bo’rtiqlar xosil qilinadi. Ular orqali esa yakuniy ariqchada metall kerakli
bo’rtiqlarni xosil qiladi (3.11-rasm).
3.11-rasm. Bo’rtiqlar uchun metallni yig’ishda qo’llaniladigan boshlang’ich
ariqchalar:
1 – boshlang’ich ariqchadagi zagotovka konturi; 2 – qiyin to’ldiriladigan soxalar; 3 – yolg’on
qovurg’alar; 4 – tayyor pokovka
4.
Pokovka silliq o’tishlarga ega bo’lsa, metall ariqchalarning
bo’shliqlarini shunday osonlik bilan to’ldiradiki, pokovka shaklini bitta
shtamplashda olish mumkin bo’ladi. Yakuniy ariqcha
esa shaklga ishlov berish
uchun qo’llaniladi. Biroq, shuni ham e’tiborga olish kerakki, silliq o’tishlarga ega
bo’lgan pokovkani loyihalash, metalldan foydalanish koeffitsientini kamayishga
139
olib keladi va kesib ishlov berishni orttiradi. Shuning uchun silliq o’tishlar tayyorlov
ariqchalarida ko’zda tutilishi lozim.
5.
Ichki soxalarda metallning xarakatlanishi ortadi,
agarda ortiqcha
metallning oqib ketishi uchun maxsus bo’shliqlar (magazinlar) mavjud bo’lsa.
Yakuniy shtamplashda magazin mavjud bo’lmasa, ortiqcha metall pitraga chiqib
ketadi, metallning oqishi qiyinlashadi va siqilishlar vujudga kelishi mumkin (3.12-
rasm).
3.12-rasm. Magazinli belgilash sxemasi
