Gorizontal bolg’alash mashinalarda bolg’alash

182 
va uzun zagotovkalarning muayyan joyida deformatsiya ishini bajarish imkonini 
beradi.
3.54-rasm. Gorizontal bolg’alash mashinalarida shtamplash sxemasi: 
a – boshlang’ich holati; b – deformatsiya boshlanishi; d – deformatsiya yakuni: 1 – puanson; 2 – 
tayanch; 3 – xarakatlanmaydigan matritsa; 4 – xarakatlanuvchi matritsa 
Shaklberuvchi soxa (3.55-rasm) bir vaqtda ham matritsa, ham puansonda 
(3.55a-rasm) yoki hatto bitta puansonning o’zida ham joylashishi mumkin (3.55b-
rasm). 
3.55-rasm. Gorizontal bolg’alash mashinalar shakl beruvchi bo’shliqlarining 
ko’rinishi:
a – puanson va matritsada; b - puansonda 
Gorizontal bolg’alash mashinalarining asosiy ustunliklari: 
-
pitrasiz shtamplash (murakkab konfiguratsiyali detallarning ayrim 
qismlaridan tashqari). Bunda bizga kesish presslarini va shtamplarini qo’llashni 
oldini oladi; 

183 
-
shtamp qiyaliklarining yo’qligi. Bo’rtiqlar borligida va puansonlar 
tomonidan xosil qilinadigan ichki soxalarning kichik qiyaliklaridan tashqari; 
-
bolg’alash jihozlaridagi ishlarga qaraganda mexanik ishlov berishga kichik 
pripusklarni va ancha bikr dopusklarni qo’llash mumkinligi. Bunda metallning 
iqtisodi ancha ortadi; 
-
tolalarni yo’nalitirishdagi yaxshi makrostrukturani olish; 
-
tez yeyiladigan shtamp qismlari bilan ishchi qo’yimlardan foydalanish keng 
qo’llash mumkinligi. Bunda qimmat turadigan qismlarning yeyilishi kamayadi; 
-
gorizontal bolg’alash mashinasining kombinatsiyalashgan shtamplashda 
bolg’alash jihozi, press, bolg’alovchi jo’valar va bukuvchi mashinalar bilan qo’llash 
mumkinligi; 
-
o’lchamlari bir xil bo’lgan va prutokdan tayyorlangan zagotovkalarni
shtamplash mumkinligi. 
Prutok shtamplash jarayonida pokovkalar teshik xosil qilishlash yoki kesish 
bilan ajratib olinadi. 
Pokovkalarni sinflash 
Gorizontal bolg’alash mashinalarida olinadigan pokovkalarni ularning 
konfiguratsiyasidan kelib chiqqan holda 6 guruhga bo’lishadi. 
1 guruh
– qalinlikka ega bo’lgan sterjen turidagi pokovkalar (3.56-rasm). Bu 
turdagi pokovkalarda zagotovkaning ko’ndalang kesimi pokovkaning sterjen 
qismida doimiy holatda saqlanib qoladi, shaklo’zgarish esa qisman cho’ktirish orqali 
amlaga oshadi. Yakuniy shaklberuvchi ariqchadan tashqari to’plamli, boshlang’ich 
shaklberuvchi, kesuvchi va kesib oluvchi ariqchalar, hamda ariqchalarning siquvchi, 
qayta siquvchi va ko’taruvchi elementlaridan foydalaniladi. 
Bu guruh uchta podgruppalarga bo’linadi. 
1chi podgruppa – bu bitta dumaloq va sterjen oxiridagi kengayishga ega 
bo’lgan murakkab shaklli pokovkalar. Zagotovkani tanlash d diametr va 
pokovkaning sterjen uzunligi qismi l
s
ta’sir qiladi: l
s 
≤ d bo’lganda prutokli 
zagotovkadan foydalaniladi; l
s 
> d bo’lganda o’lchamli (ya’ni o’lchamlari bir xil 
bo’lgan) zagotovkalardan foydalaniladi. 

184 
Prutokdan zagotovkani xarakatlanuvchi matritsaning yurishida pokovkani 
siljitish bilan olishadi. 
Prutokli zagotovkani shtamplashda oldingi tayanchdan foydalaniladi: 
o’lchamlari bir hil bo’lgan zagotovkani olishda esa – ketingi tayanchdan 
foydalaniladi. 
Bu podgruppaning pokovkalarini shtamplash usuli sterjen yakunidagi 
kengayganlikga bog’liq bo’ladi. A turidagi pokovkalarni puansonda joylashgan 
shakl beruvchi ariqchada shtamplash maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ko’ndalang kesim maydoni o’rta qismida kengayadigan B turidagi pokovkalar 
uchun shaklberuvchi ariqchalarni matritsalarda joylashtirish lozim. 
V turidagi pokovkalarni shakl beruvchi ariqchalari bir vaqtning o’zida ham 
puansonda, ham matritsada joylashgan holda shtamplash maqsadga muvofiqdir. 
G turidagi pokovkalarni shaklberuvchi ariqchalari qisman yoki to’liq 
matritsalarda joylashgan shtamplarda shtamplash lozim bo’ladi. 
O’rtasida chuqurchaga ega bo’lgan D turidagi pokovkalarni shtamplashda 
boshlang’ich ariqcha bo’lishi talab etiladi. 
Nosimmetrik shaklga ega bo’lgan E turidagi zagotovkalarni shtamplashda issiq 
holda shtamplovchi krivoship presslaridagi kabi pitra magazini qo’llaniladi. Bu 
yerga metallning ortiqcha qismi oqib tushadi. 
Ko’ndalang kesimi dumaloq bo’lmagan J turidagi pokovkalarni shtamplashda 
ketingi tayanchdan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. 
2 chi podgruppa pokovkalariga ikkita oxiri kengayganlikka ega bo’lgan 
pokovkalar kiradi. Ular uchun texnologik jarayon pokovka geometriyasidan va 
matritsa uzunligiga bog’liq. Shu bilan birga o’lchamli zagotovkalarni bitta qizdirib, 
GBM larda yoki zagotovkaning chetki qismlarini alohida qizdirib, 180° aylantirib 
shtamplash mumkin. Birinchi kengayganlik oldingi tayanch bilan, ketingi 
kengayganlik ketingi tayanch bilan shtamplanadi. 

185 
3.56-rasm. Gorizontal bolg’alash mashinalarda shtamplanuvchi 1 – chi guruh 
pokovkalari:
A – H – pokovka turlari 
Prutokdan shtamplashda sirpanuvchi matritsa o’tish sonini qisqartirish va 
jarayonni bitta matritsada tugatish maqsadida qo’llaniladi.
Agarda barcha ariqchalar bitta shtampga sig’masa, u holda xar bir kegayganlik 
alohida qizdirib shtamplash ishlari amalga oshiriladi. Bu masalani yechishda alohida 
kengayganlik o’lchamlariga mos keladigan nominal kuchlanishga ega bo’lgan GBM 
larda amalga oshirish mumkin. 
3 chi podgruppaga sterjen uzunligi bo’yicha bir necha kengaygnlikka ega 
bo’lgan pokovkalar kiradi. A turidagi pokovkalarning o’ziga xosligi shundaki, 
ularda kengayganlik pokovka toretsidan muayyan masofada joylashgan bo’ladi. 
B turidagi pokovkalarda kengayganlik joylari sterjen bo’ylab joylashgan 
bo’ladi, sterjen soxalari esa qiyaliksiz bajarilgan bo’ladi. Ularni tayyorlashda 
sirg’anuvchi matritsalardan foydalaniladi. 

186 

Download 7,54 Mb.