177
Vintli presslarda shtamplash texnologik jarayonlari
Vintli presslarda issiqlikka bardoshi yuqori bo’lgan, titan,
mis va alyumin
qotishmalaridan, uglerodli va legirlangan konstruktsion po’latlardan tayyorlangan
pokovkalarni shtamplash mumkin.
Ochiq shtamplarda shtamplashda zagotovka o’lchamlari va shtamplashdagi
o’tishlarni bolg’alash jihozlaridagi shtamplash metodikasi bo’yicha aniqlash lozim
bo’ladi. Biroq bunda vintli pressda shtamplashni o’ziga xos hususiyatlarini e’tiborga
olish lozim.
Texnologik jarayonni ishlab chiqish ketma – ketligi zagotovkani hisoblash
ishlarini va kesimlar epyuralararini qurish va o’tishlar sonini aniqlashlardan iborat
bo’ladi. Agarda texnologik jarayonda bolg’alab – cho’zish shart bo’lsa,
u holda
bolg’alovchi jo’valardan foydalaniladi. Buning asosiy sababi – vintli presslar issiq
holda shtamplovchi krivoship presslar kabi bunday ishlarga yaroqsiz hisoblanadi.
Amaliyotda vintli presslarda quyidagi turlardagi shtamplash jarayonlarida keng
qo’llaniladi (3.51-rasm):
1.
Ochiq shtampda shtamplash (3.51a-rasm). Bunda ajralish yuzasida
pokovkaning perimetri bo’yicha pitra xosil bo’lishi kuzatiladi. Pitra kesib oluvchi
shtampda olib tashlanadi. Pokovka o’lchamlariga balandlik bo’yicha nisbatan bikr
dopusklar qo’yiladi. Boshlang’ich zagotovka xajmining o’zgarishi pitra
ariqchasining to’lishining turli darajalarini yuzaga keltiradi.
2.
Kalibrlangan
materialdan
yasalgan
zagotovkalarni
yasashda
qo’llanadigan yassi matritsali yopiq shtampda bolg’alash (3.51b-rasm). Bunday
turdagi shtamplashda pitrasiz pokovka olish yoki toretsida uncha katta bo’lmagan
pitrali pokovka olish imkonini beradi. Toretsdagi
pitra qayroq stanokda yoki
keyinchalik kesib ishlov berishda olib tashlanadi. Boshlang’ich zagotovka
xajmining o’zgarishi pokovka balandligiga ta’sir qiladi.
3.
Ajraluvchi matritsali yopiq shtampda shtamplash (3.51d-rasm) da
murakkab konfiguratsiyali pokovkalar shtamplanadi va ularni bitta ajraluvchi
yuzaga ega bo’lgan shtamplardan chiqarib bo’lmaydi. Boshlang’ich zagotovkaning
xajmo’zgaruvchanligi pokovkaning balandligiga ta’sir qiladi.
178
4.
Boshlang’ich zagotovka xajmining o’zgarishi pokovka sterjeni l
c
uzunligiga ta’sir qilgandagi, siqib chiqarishli shtamplash (3.52-rasm). Talab etilgan
dopusk chegarasida sterjenning uzunligi pressda yoki
keyinchalik kesib ishlov
berishdagi jarayonlar bilan ta’minlanadi.
5.
Yassi bukiladigan matritsali yopiq shtampda shtamplash. Bu usul
sterjenli pokovkalarni yasashda press polzunining katta yurishini talab qiladi.
Shtamplash jarayoni bitta qizdirishda amalga oshiriladi.
6.
Tekis shtamplangan tishli konussimon va silindrik xalqalarni
yopiq
shtamplarda shtamplash. Bu usul tishlarning toza ishlov berilish dopuski bilan
pokovkalarni olish imkonini beradi.
7.
Shtamplangan spiralsimon tishli konussimon g’ildiraklarni yopiq
shtampda shtamplash. Bunday turdagi pokovkalar konfiguratsiyasi tishsiz pokovka
konfiguratsiyasiga yaqin bo’lgan zagotovkani oldindan shtamplab olinadi.
3.51-rasm. Vintli press uchun ochiq (a) va ajralmas yopiq (b) va ajraladigan (v)
matritsalar sxemasi
179
3.52-rasm. Vintli shtamplashda siqib chiqarishli shtamplash sxemasi
Ochiq va yopiq shtamplarda shtamplashda universal qayta sozlanuvchi
shtamplardan foydalailadi (3.53-rasm).
Shtamp 4 yuqorigi va 1 pastki plitalarga ega. Shtamp qo’yimlari yuqorigi va
pastki plitalarning inlariga o’rnatiladi va vint 8 bilan qotiradi. 2 va 3 matritsa
ushlagichlarni qo’yimlarni qotirish uchun ishlatiladi va press polzunining yurishini
cheklab turadi. Shtamp sirpanish burchagining yo’naltiruvchisi silindrik
yo’naltiruvchi kolonka 7 va vtulka 6 dan iborat.
Ochiq shtamplarda uzaytirilgan o’qli pokovkalarni shtamplashda qo’yimlarni
og’darilib ketishini
oldini olish maqsadida, qulfli qo’yimlardan foydalaniladi.
Blokning inlariga toblangan taglik plitka 5 ga va tayanch 9 ga qo’yimlar
mahkamlanadi. Bunday konstruktsiya shtamplangan plitalarni yeyilishdan saqlaydi.
Shtamp bo’shlig’idagi shtamplangan pokovkalar itarib chiqargich 10 yordamida olib
tashlanadi.
180
3.53-rasm. Ochiq va yopiq shtamplarda vintli presslarda shtamplash uchun
universal qayta sozlanuvchi shtamp bloki:
1 – pastki plita; 2, 3 – matritsa ushlagichlar; 4 – yuqorigi plita; 5 – taglik plita; 6 – vtulka;
7 – yo’naltiruvchi kolonka; 8 – vint; 9 – tayanch; 10 – itarib chiqargich
Taxminan vintli presslarda shtamplash uchun talab etiladigan kuchlanish
quyidagicha aniqlanadi:
𝑃
𝑣.𝑝
= 𝑎
𝑣
(2 + 0.1𝐹
𝑝
√𝐹
𝑝
𝑉
𝑝
) 𝜎
𝑣
𝐹
𝑝
,
bu yerda
𝑎
𝑣
– metallga bog’liq bo’lgan koeffitsient (3 dan 5 gacha bo’lgan oraliqda
o’zgaradi),
𝐹
𝑝
– pokovka maydoni,
𝑉
𝑝
– pokovka xajmi,
𝜎
𝑣
- shtamplash xaroratidagi
materialning uzilishga bo’lgan vaqtinchalik qarshiligi.
Vintli presslarda ishni tashkil qilishda qizdirish mashinasi pressning frontal
tomoniga nisbatan
chap tomonida joylashtiriladi, kesib oluvchi press esa o’ng
tomonda joylashtiriladi. 1 MN va undan kattaroq kuchlanishdagi vintli presslarda
issiq holda shtamplash jarayonida yer ustiga o’rnatilgan transportyorlardan
foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
