140
3.13
-
rasm. Pokovkalarni fasonlash turlari:
a – cho’ktirib; b – siqib chiqarishli
Dumchali pokovkalar uchun zagotovka diametri shunday tanlanadiki,
bunda
zagotovka dumcha bo’shlig’iga kirishi kerak (3.14-rasm) va toza cho’ktirish amalga
oshirilishi lozim yoki zagotovka diametri bo’shliq diametriga qaraganda ancha katta
tanlanadi. Agarda zagotovka diametri 5-8 mm ga dumcha asosining diametridan
kattaroq bo’lsa, u holda shtamplash jarayonida metall bo’shliqni yaxshi to’ldira
olmasligi mumkin.
Shunday qilib bu guruhdagi pokovkalar uchun quyidagi shtamplashdagi
o’tishlar tavsiya etiladi:
Oddiy shakldagi pokovkalarni bitta yakuniy ariqchada shtamplash lozimdir. Bu
pokovkalar kesimdan kesimga asta sekinlik bilan o’tilishi,
zagotovkalar va
pokovkalar diametrlarida katta bo’lmagan farqi, chiqib turuvchi qovurg’ulari (1 chi
podgruppa) mavjud emasligi va qizdirganda kam kuyundilar xosil bo’lishi bilan
ajralib turadi.
3.14-rasm. Dumchali pokovkalar uchun zagotovka diametrini tanlash
141
-
Cho’ktirish va yakuniy shtamplash – shakli murakkab bo’lmagan
pokovkalarni, bunda zagotovka diametri pokovka diametriga qaraganda kichikroq
bo’ladi (2 chi podgruppa).
-
Boshlang’ich va yakuniy shtamplash (3.15-rasm) – zagotovka va pokovka
diametrlari orasidagi farq uncha katta bo’lmagandagi
murakkab shakldagi
pokovkalar.
3.15-rasm. Zagotovka (a) va boshlang’ich (b) va yakuniy (d) ariqchalarda
shtamplash
3.16-rasm. Zagotovka (a) va uchta ariqchalarda shtamplash (b-e)
-
Cho’ktirish, boshlang’ich va yakuniy shtamplash (3.16-rasm) - zagotovka va
pokovka diametrlari orasidagi farq katta bo’lgandagi murakkab shakldagi
pokovkalar (3 chi podgruppa).
-
Cho’ktirish, fasonlash, boshlang’ich va yakuniy shtamplash (3.17-rasm) –
chuqur bo’shliqlar va baland bo’rtiqlarga ega bo’lgan murakkab pokovkalar.
3.18-rasmda boshlang’ich shtamplash uchun tayyorlov ariqchalari ko’rsatilgan.
142
3.17-rasm. Ko’p o’tishli shtamplash: a-to’rtta o’tishda; b-uchta o’tishda
2-4 guruh pokovkalari. Bu guruhdagi pokovkalarni
shtamplash texnologik
jarayonini ishlab chiqishda deformatsiya natijasida zagotovka uzunligi bo’ylab
o’lcham sezilmas darajada kattaradi. Buning asosiy sababi shuki, metall bo’ylama
oqishga qaraganda ko’ndalang tomon jadal oqadi.
Yassi boyoqlar orasida uzun silindrik zagotovkalarni cho’ktirishda, u
bochkasimon ko’rinishga keladi. Buning sabablaridan biri – bu uning toretsida
siqilgan metall asosan uzunasiga oqadi, faqatgina oz qismi ko’ndalang tomon oqadi
– yon tomonga. O’rta qismda esa deyarli barcha siqilgan metall ko’ndalang
yo’nalish bo’ylab oqadi. Shuning uchun turli xil holatlar bo’lishi mumkin.
3.18-rasm. Turli xil pokovkalarni toretsiga shtamplashda qo’llaniladigan tayyorlov
ariqchalari:
a-i fasonlash darajasi o’sib borish ketma-ketligi
143
Ikkinchi guruhdagi pokovkalarni quyidagi ariqchalarni birlashgan holda olish
mumkin:
-
yakuniy ariqchalar;
-
boshlang’ich va yakuniy shtamplash ariqchalar;
-
cho’ktirish, boshlang’ich va yakuniy shtamplash ariqchalari.
Pokovkalarni juftlaganimizda (3 chi podgruppa) diametrlarning epyurasi
pokovkada kesimlarning notekis taqsimlanishini ko’rsatsa, u holda juftlashdan voz
kechish lozim.
3 chi guruhdagi pokovkalar uchun zagotovkani boshqa jihozda tayyorlashadi
(podgruppa nomeriga muvofiq) va ishlov berishni boshlang’ich va yakuniy shtamp
ariqchalarida amalga oshiriladi.
Ayirmalarga ega bo’lgan pokovkalarni tayyorlashda
quyidagi ariqchalarda
shtamplash variantlari mavjud:
-
Boshlang’ich – tayyorlov yoki kesuvchiga ega boshlang’ich va yakuniy
shtamplash.
-
Tayyorlov ishlari boshqa jihozda, so’ngra
ariqchalarda shtamplash;
boshlang’ich – tayyorlov yoki kesuvchiga ega boshlang’ich yakuniy ariqchalarda
shtamplash.
4 chi guruh pokovkalarini shtamplashda diametrlarning epyuralariga muvofiq
quyidagi shtamplash ariqchalaridan foydalanish mumkin:
-
qulfga ega bo’lgan shtamplovchi; bukuvchi va yakuniy shtamplovchi;
-
bukuvchi, boshlang’ich va yakuniy shtamplovchi;
-
boshlang’ich tayyorlov boshqa jihozlarda, so’ngra ariqchalarda shtamplash:
bukuvchi, boshlang’ich va yakuniy shtamplash.
Bukilish joylarida zagotovkaning kesimini kamaytirish lozim bo’lsa, bukuvchi
ariqchalar qayta siqilish bilan bajariladi.
Murakkab shakldagi pokovkalarni shtamplashda, ayniqsa bo’rtiqli, qovurg’ali
yoki kesimlarning keskin o’tishlariga ega bo’lgan pokovkalarni
ishlab chiqishda
boshlang’ich ariqchalarida pitra ariqchasi yasaladi. Ariqchani turli kesimlardagi xar-
xil kenglikda va uzunlikdagi ko’prik sifatida yasash mumkin. Bu ko’prikning
144
umumiy qalinligi yakuniy ariqchadagi qalinligidan 0.5 mm ga, kengligi esa 1÷2 mm
ga kattaroq bo’ladi.
