Qiya va tik qiya konlami qazib olishda karyeming barcha asosiy
o ’lchamlari, kon ishlari masshtabi va ulaming texnologiyasi (ochish
usuli va
qazib olish tizimi) karyeming oxirgi chuqurligi bilan aniqlanadi. Oxirgi uch o ’n
yillikda karyemi loyihalashning eng yaxshi asoslari yaratilganda, turli mualliflar
tomonidan karyeming oxirgi chuqurligini aniqlashning bir necha prinsiplari
tavsiya etilgan. Barcha taklif etilgan prinsiplari ochiq va yyer osti usulida qazib
olishning b a’zi iqtisodiy ko’rsatkichlari qo’yish tartibi bilan farqlanadi.
Oxirgi
vaqtda ko ’proq joriy va chegaraviy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyentining
taqqoslanishi qo’llanilmoqda. Bu prinsip quyidagiga asoslanadi. Tik qiya
konlam i qazib oluvchi karyeming chuqurligining oshishi, qoplovchi tog’
jinsining joriy koeffitsiyentining doimiy oshib borishiga sabab bo’ladi.
H, . ning
muayyan (1.6-rasm.) chuqurlikka ega bo ’lganidan keyin, qoplovchi tog’
jinsining joriy koeffitsiyenti chegaraviy koeffitsiyentga teng bo’ladi, ya’ni
km=kv . Yuqori pog’onalardagi kon ishlari karyeming
chuqurligining oshishi
bilan ketma-ket (yuqoridan pastga) ravishda cheklanib boradi, ish olib
boriladigan bortning qiyalik burchagi
Pp doimiy
ravishda kattalashadi va
karyem ing oxirgi chuqurligi
H, . da yopilish burchagiga erishadi, bu esa
karyem ing oxirgi chuqurligiga mos keladi.
1.6 - rasm.. Karyeming oxirgi chegarasini aniqlash sxemasi.
Qiya va tik qiya konlami qazib olishda karyeming
oxirgi chuqurligini
aniqlash analitik usulda bajarilishi riumkin. Buning «JcKurfaWal Karyemmg
's
vsrkazi
oraliq chuqurligi aniqlanadi
bu joriy va chegaraviy koeffitsiyentning
tenglik holati bilan aniqlanadi (* „= *„)• ° d d iy kon-geologik
sharoitlarda joriy
qoplovchi to g ’ jin si koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi. Q andaydir vaqt
oralig’ida karyer m uayyan chuqurlikka ega bo ’lsin
va I kontur bilan
chegaralangan (1.7-rasm .).
At vaqt ichida karyem ing chuqurligi ДЯ. kaltalikka
oshadi va karyer
II kontur bilan chegaralanadi, uning kon m assasining hajmi esa
AV!M =AV4 + AV
ii
kattalikka oshadi. Joriy qoplovchi to g ’ jin sig a k o ’ra
quyidagicha ifodalanishi mumkin:
* „«
AVJAV.
(1.3)
yoki
* „ = ( Д ^ - Л Г .) /Д К .
(1-4)
Akad. V.V .Rjevskiy forrnulasi bo ’yicha aniqlanadigan karyem ing kon
massasi hajm idan kelib chiqqan holda, kon massasi hajm ining kattalashishi (л*3)
quyidagicha ifodalanishi mumkin:
d l S H . * '
P H ]ctgpr + \ n H \ c t g 2p .. )
ДГ = — =-*-ДЛ = — -------- 1--------------------------------
- x
(\
•
H .
