Belgilangan yuk aylanmasi hajmi va qoplovchi tog’
jinsi qalinligida
temiryo’l transportidan foydalanishda ochuvchi ekskavatorlar tanlanadi,
dumpkarlar yuk k o ’tarish qobiliyati va lokomotivtarkiblaming foydali yuk
massasi hisoblanadi, ekskavatorlar va lokomotivtarkiblaming soni aniqlanadi,
ag’darma mashinalarining o’lchamlari aniqlanadi va ulaming soni tanlanadi.
Avtomobil transportidan
foydalanishda ekskavator turi, yuk ko’tarish qobiliyati
va avtosam osvallar soni aniqlanadi. A g’darma uskunasi sifatida buldozerlardan
foydalaniladi.
Kombinatsiyalashgan
texnologik
majmualar
karyerning
katta
unumdorligida, uni bitta transportsiz yoki transport-ag’darma sxemada qazib
olish mumkin b o ’lmaganda yoki ratsional bo’lmaganda qo’llaniladi. Bunday
holda to g ’ jinsi vertikal bo ’yicha ikkita zonaga bo’linadi.
Pastki zona qoplovchi
tog’ jinsini ekskavatorlar bilan, ag’darma hosil qilgichlar yoki transport-
ag’darma k o ’priklar bilan qayta tashlash bilan qazib olinadi. Yuqori qismni
qazib olishda qoplovchi tog’ jinsi transport vositalari bilan chiqariladi. Bunda
qoplovchi tog’ jinsini transport vositalari bilan qarerdan tashqariga chiqarishdan
ko ’ra katta unum dorlikka erishiladi.
Qoplovchi to g ’ jinslarini tashish ishlarida qo’llanilishdan ko’ra
foydali
qazilmalar turli transport vositalari bilan qabul qilish uskunalariga yoki bevosita
foydalanuvchiga tashiladi.
8 .7 . CHUQURLASHUVCHI QAZIB OLISH TIZIMLARI TEXNOLOGIYASI VA
KOM PLEKS MEXANIZATSIYALASH
Chuqurlashuvchi qazib olish tizimlarida chuqurda joylashgan qiya va tik
qiya, to g ’li yoki aralash turdagi konlarda qoplovchi tog’ jinslari transport
vositalari bilan tashqi ag ’darmalarga tashiladi. Qoplovchi tog’ jinslarining bir
qismini ichki ag ’darmalarga joylashtirish faqatgina ba’zi
hollarda amalga
oshiriladi (misol uchun, butun chuqurlikka sinklinar yig’malarni yoki qanotdan
cho’zilgan konlam i qazib olishda). Cho’zilgan qiya qazilmalarda kon ishlarining
rivojlanishi yotgan yondan osilgan yonga qarab amalga oshadi. Kapital
319
transheyaning trassasi yotgan yon tog’ jinslaria stastionar joylashadi. Bu holatda
bir bortli b o ’ylama qazib olish tizimi q o ’llaniladi (rasm. 8.11). Tik qiya konlarda
kon ishlarining rivojlanishi foydali qazilm aning qurilish
ishlarini kamaytirish
m aqsadida nanoslar ostiga chiqishi bilan boshlanadi. Kon ishlari osilgan va
yotgan yonlarga qarab karyer markazi dan uning chegaralariga qarab rivojlanadi,
y a ’ni ikki bortli b o ’ylama qazib olish tizimi q o ’llaniladi. K o’ndalang bir bortli
yoki ikki bortli qazib olish tizimidan foydalanish kichik karyerlarda q o ’llaniladi,
bu esa kon-tayyorlash ishlarini va kon massasini ichki karyer tashishni
kam aytirish uchun q o ’llaniladi. U ncha katta b o ’lmagan
aylanasimon konlami
qazib olishda kon ishlari spiral trassalardan foydalangan holda karyeming
barcha bortlarida amalga oshiriladi. Ishchi gorizontlarda ishlar fronti o ’ra
b o ’yicha siljiydi (rasm. 8. 11).
в
8 .1 1 -ra sm .. Q iy a v a tik q iy a k o n la rn i q a z ib o lish tizim i sx e m asi:
a - b o ’ylam a b ir bortli; b - b o ’ylam a ikki bortli; v - k o ’ndalang bir bortli; g - k o ’ndalang ikki
bortli; d - e lp ig ’ichsim on
320
Uzunligi b o ’yicha katta b o ’lgan karyerlar bir nechta karyer maydonlariga
b o ’linadi. Karyer maydonining uzunligi 2-2.5 km avomobil transportida va 3-3.5
km tem iryo’l transportida tashkil qiladi. Bo’ylama
qazib olish tizimlarida
pog’onalar ishlar fronti uzunligi karyer maydonining uzunligi bilan, ko’ndalang
tizim larda esa - kengligi bilan aniqlanadi. Bloklardagi ekskavatorlar soni kon
ishlarining tashkiliy-texnik holatlar bilan chegaralanadi. Temiryo’l transportida
poezdlarning almashinuv holatiga ko’ra bu ko’rsatkich 2-3ga, avtomobil
transportida 4-5ga teng.
Qiya va tik qiya qazilmalami qazib olish tezligi
karyerning chuqurlashish
tezligi
bilan aniqlanadi.
Chuqurlashishning o ’rtacha yillik tempi
Уг
ekskavatoming unumdorligi bilan va transport vositalari turi bilan aniqlanadi.
Tem iryo’l transportida У, = 8 +12л/, avtomobil trasportida esa У, =12т15л.
Karyerning qurilish davrida mos ravishda avtomobil va temiryo’l transportida
karyerning maksimal chuqurlashish tempi 30-40m va 20-24.
Karyerning foydali qazilma bo’yicha yillik unumdorligi (
