Bunda, l * \ a L*° - m os ravishda ochuvchi va ag’darma fronti uzunligi, m

Belgilangan yuk aylanmasi hajmi va qoplovchi tog’ jinsi qalinligida 
temiryo’l transportidan foydalanishda ochuvchi ekskavatorlar tanlanadi, 
dumpkarlar yuk k o ’tarish qobiliyati va lokomotivtarkiblaming foydali yuk 
massasi hisoblanadi, ekskavatorlar va lokomotivtarkiblaming soni aniqlanadi, 
ag’darma mashinalarining o’lchamlari aniqlanadi va ulaming soni tanlanadi. 
Avtomobil transportidan foydalanishda ekskavator turi, yuk ko’tarish qobiliyati 
va avtosam osvallar soni aniqlanadi. A g’darma uskunasi sifatida buldozerlardan 
foydalaniladi.
Kombinatsiyalashgan 
texnologik 
majmualar
karyerning 
katta 
unumdorligida, uni bitta transportsiz yoki transport-ag’darma sxemada qazib 
olish mumkin b o ’lmaganda yoki ratsional bo’lmaganda qo’llaniladi. Bunday 
holda to g ’ jinsi vertikal bo ’yicha ikkita zonaga bo’linadi. Pastki zona qoplovchi 
tog’ jinsini ekskavatorlar bilan, ag’darma hosil qilgichlar yoki transport- 
ag’darma k o ’priklar bilan qayta tashlash bilan qazib olinadi. Yuqori qismni 
qazib olishda qoplovchi tog’ jinsi transport vositalari bilan chiqariladi. Bunda 
qoplovchi tog’ jinsini transport vositalari bilan qarerdan tashqariga chiqarishdan 
ko ’ra katta unum dorlikka erishiladi.
Qoplovchi to g ’ jinslarini tashish ishlarida qo’llanilishdan ko’ra foydali 
qazilmalar turli transport vositalari bilan qabul qilish uskunalariga yoki bevosita 
foydalanuvchiga tashiladi.
8 .7 . CHUQURLASHUVCHI QAZIB OLISH TIZIMLARI TEXNOLOGIYASI VA 
KOM PLEKS MEXANIZATSIYALASH
Chuqurlashuvchi qazib olish tizimlarida chuqurda joylashgan qiya va tik 
qiya, to g ’li yoki aralash turdagi konlarda qoplovchi tog’ jinslari transport 
vositalari bilan tashqi ag ’darmalarga tashiladi. Qoplovchi tog’ jinslarining bir 
qismini ichki ag ’darmalarga joylashtirish faqatgina ba’zi hollarda amalga 
oshiriladi (misol uchun, butun chuqurlikka sinklinar yig’malarni yoki qanotdan 
cho’zilgan konlam i qazib olishda). Cho’zilgan qiya qazilmalarda kon ishlarining 
rivojlanishi yotgan yondan osilgan yonga qarab amalga oshadi. Kapital
319

transheyaning trassasi yotgan yon tog’ jinslaria stastionar joylashadi. Bu holatda 
bir bortli b o ’ylama qazib olish tizimi q o ’llaniladi (rasm. 8.11). Tik qiya konlarda 
kon ishlarining rivojlanishi foydali qazilm aning qurilish ishlarini kamaytirish 
m aqsadida nanoslar ostiga chiqishi bilan boshlanadi. Kon ishlari osilgan va 
yotgan yonlarga qarab karyer markazi dan uning chegaralariga qarab rivojlanadi, 
y a ’ni ikki bortli b o ’ylama qazib olish tizimi q o ’llaniladi. K o’ndalang bir bortli 
yoki ikki bortli qazib olish tizimidan foydalanish kichik karyerlarda q o ’llaniladi, 
bu esa kon-tayyorlash ishlarini va kon massasini ichki karyer tashishni 
kam aytirish uchun q o ’llaniladi. U ncha katta b o ’lmagan aylanasimon konlami 
qazib olishda kon ishlari spiral trassalardan foydalangan holda karyeming 
barcha bortlarida amalga oshiriladi. Ishchi gorizontlarda ishlar fronti o ’ra 
b o ’yicha siljiydi (rasm. 8. 11).
в
8 .1 1 -ra sm .. Q iy a v a tik q iy a k o n la rn i q a z ib o lish tizim i sx e m asi:
a - b o ’ylam a b ir bortli; b - b o ’ylam a ikki bortli; v - k o ’ndalang bir bortli; g - k o ’ndalang ikki 
bortli; d - e lp ig ’ichsim on
320

Uzunligi b o ’yicha katta b o ’lgan karyerlar bir nechta karyer maydonlariga 
b o ’linadi. Karyer maydonining uzunligi 2-2.5 km avomobil transportida va 3-3.5 
km tem iryo’l transportida tashkil qiladi. Bo’ylama qazib olish tizimlarida 
pog’onalar ishlar fronti uzunligi karyer maydonining uzunligi bilan, ko’ndalang 
tizim larda esa - kengligi bilan aniqlanadi. Bloklardagi ekskavatorlar soni kon 
ishlarining tashkiliy-texnik holatlar bilan chegaralanadi. Temiryo’l transportida 
poezdlarning almashinuv holatiga ko’ra bu ko’rsatkich 2-3ga, avtomobil 
transportida 4-5ga teng.
Qiya va tik qiya qazilmalami qazib olish tezligi karyerning chuqurlashish 
tezligi 
bilan aniqlanadi. 
Chuqurlashishning o ’rtacha yillik tempi 
Уг 
ekskavatoming unumdorligi bilan va transport vositalari turi bilan aniqlanadi. 
Tem iryo’l transportida У, = 8 +12л/, avtomobil trasportida esa У, =12т15л. 
Karyerning qurilish davrida mos ravishda avtomobil va temiryo’l transportida 
karyerning maksimal chuqurlashish tempi 30-40m va 20-24.
Karyerning foydali qazilma bo’yicha yillik unumdorligi (

Download 8,39 Mb.