68
Axborot-targ’ibot ta’siri so’zni, axborot yordamida muayyan qarashlar, e’tiqodlarni
shakllantirishni nazarda tutadi.
Axborot-psixologik ta’sir o’tkazishning sanab o’tilgan turlariga oddiy odamlar
qarshilik ko’rsatishlari qiyin. Ularning biri bo’lmasa ikkinchisi, ikkinchi bo’lmasa
uchinchisi odamlar ongida muayyan o’zgarishlarni keltirib chiqaradi. Mana shu bayon
qilinganlardan kelib chiqib, shaxsning axborot-psixologik xavfsizligi - bu uning
irodasiga va hohishiga qarshi ongini o’zgartirishni ko’zlaydigan axborot-psixologik
ta’sirlardan himoyalanganligi deyish mumkin.
Axborot-psixologik ta’sirlar kuchayib borayotgan hozirgi davrda psixikaning
rivojlanishi qonuniyatlaridan hech bo’lmaganda asosiylarini bilish umumiy
madaniyatning tarkibiy qismi bo’libgina qolmasdan, balki xavfsizlik va yashash uchun
kurashning ham muhim shartiga aylanib bormokda.
Psixologiyadan hech bo’lmaganda tayanch bilimlarga ega bo’lgan odamlar o’z
onglariga o’tkaziladigan tashqi ta’sirdan himoyalanish bobida dastlabki psixologik
to’siqni qo’yish imkoniga ega bo’ladilar.
Axborot-psixologik ta’siri ikki xil darajada: nazariy-mafkuraviy va kundalik-
psixologik darajalarda namoyon bo’ladi. Nazariy-mafkuraviy darajada dunyoqarashlar,
ilmiy kontseptsiyalar, madaniy qadriyatlar o’rtasida kurash yuz beradi va bunda ta’sir
shaxsning intellektual salohiyatiga targ’ibot, mantiqiy dalillar yordamida o’tkaziladi.
Kundalik-psixologik darajada esa kurash odamlarning kayfiyatini tegishli
yo’nalishda o’zgartirish maqsadida amalga oshiriladi. Bunda uqtirish usuli asosiy vosita
hisoblanadi. Ishontirish usuli asosli dalillar keltirish yordamida shaxs e’tiqodiga ta’sir
o’tkazishni maqsad qilib qo’ysa, uqtirish yordamida inson psixikasiga e’tiborni
tortmasdan kirib boriladi.
O’tkazilayotgan axborot-psixologik ta’sirni bir necha xil mezonlar asosida tasnif
qilish mumkin. Ana shunday mezonlardan biri – ta’sirning ochiq yoki xufyaligi.
Buzg’unchi ta’sirlar ko’pincha ob’ektga sezdirmasdan maxsus texnologiyalar (masalan,
manipulyativ texnologiyalar, NLP texnologiyalar, suggestiv texnologiyalar va h.k.)
yordamida o’tkaziladi. Bunda asosiy e’tibor sub’ektning ongiga emas, ostki ongiga
qaratiladi. Bunday ta’sirlardan himoyalanish uchun odamlar psixologiyadan hech
bo’lmasa boshlang’ich ma’lumotga ega bo’lishlari zarur.
Ostki ongiga xufya tarzda o’tkazilgan ta’sir shaxsning xarakterini, xulq-atvorini
o’zgartirib, aql-zakovati va ijodiy imkoniyatlarini keskin pasaytirish yuborishi mumkin.
Bunday ta’sir turli darajadagi rahbarlar ostki ongiga o’tkazilganda, uning vayronkorlik
miqyosi yana ham kengroq bo’ladi.
Odamlar psixologik ta’sirga turli darajada beriluvchan bo’ladi. Bu ularning yoshi,
hayotiy tajribasi, shaxsiy (individual) psixologik xususiyatlari bilan bog’liq. Shaxsning
hayotiy tajribasi va bilimlari ortgani sari psixologik ta’sirga beriluvchanligi
ham
kamayib boradi. Biroq, shuni ham nazarda tutish kerakki, barcha odamlar u yoki bu
darajada uqtirish ta’siriga moyil bo’ladi. Farq faqatgina birovlarning bu ta’sir
girdobigaga tezroq, boshqalarning esa sekinroq tushib qolishida.
