1.2.1- jadval. Tiqinli materiallar texnik xarakteristikasi
Tiqin materiali
|
Chegaraviy parametrlar
|
List o`lchami, mm
|
Bosim, MPa
|
Harorat, 0C
|
Rezina plastina (issiqqa, sovuqqa, kislota va ishqorga chidamli) ТМКШ
|
1
|
- 60 dan +90 gacha
|
150 х 800
|
Rezina plastina (moy-benzinga chidamli) ПМБ va ОМБ
|
1
|
- 40 dan +80 gacha
|
Qalinligi 10 gacha
|
Rezina plastina oziq-ovqat mahsulotlari uchun
|
1
|
- 30 dan +80 gacha
|
Qalinligi 60 gacha
|
Paronit (umumiy qo`llaniladigan) ПОН
|
6,4
|
- 182 dan +450 gacha
|
300 х 400 – 1200 х 1700, qalinligi 0,4 – 6
|
Paronit (moy-benzinga chidamli) ПМБ
|
10
|
- 182 dan +300 gacha
|
500 х 500, qalinligi 0,3 – 3
|
Shimdirilgan tiqin karton
|
1,6
|
120
|
Qalinligi 0,3 – 1,5
|
Asbestli karton
|
1
|
500
|
900 х 900 – 1000 х 1000, qalinligi 2-10
|
Asbestli qog`oz
|
|
500
|
580 х 820 – 820 х 1160
|
Qog`ozli fibra
|
15
|
30
|
Qalinligi 0,5 - 5
|
Quvur armaturasi val va shtoklarini, nasos valini zichlash uchun val va korpus orasiga salniklar uriladi. Ularning turlari, o`lchamlari 1.2.2 - jadvalda keltirilgan.
1.2.2- jadval. Salnikli zichlagichlarning texnik xarakteristikasi
Zichlagich markasi
|
Chegaraviy parametrlar
|
O`lcham, mm (kvadrat tomoni yoki diametri)
|
Zichlanadigan muhit
|
Harorat, 0C
|
Bosim, MPa
|
ХБС, ХБП
|
100
|
20
|
4, 5, 6, 8, 10, 13, 16, 19, 22, 28
|
ХБП- inert gazlar, moylar; ХБП – qisilgan havo, moylar, oziqg`ovqat mahsulotlari
|
АПП, АП
|
200
|
20
|
3, 4, 5, 6, 8, 12, 14, 16, 18
|
To`yingan va o`ta qizdirilgan bug`, issiq suv, qisilgan havo
|
АПР, АП, АМБ
|
300
|
3
|
4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 16
|
Isitilgan havo, neft mahsulotlari, agressiv gaz va bug`lar
|
Moylaydigan materiallar suyuq moylarga va konsistent moylovchi moddalarga bo`linadi. Suyuq moylar - bu 200C haroratda suyuq holda bo`ladigan mineral va sintetik moylar, konsistent moylar esa - sovun, parafin va boshqa quyuqlashtiruvchi moddalar qo`shilib quyuqlashtirilgan mineral moylardir.
Suyuq moylar bilan katta tezlik bilan harakatlanuvchi detallari bo`lgan mashina va mexanizmlar, konsistent moylovchi moddalar bilan esa - katta yuklanish ostida, yuqori haroratda ishlaydigan va kichik tezlik bilan harakatlanuvchi detallari bo`lgan mashina va mexanizmlar moylanadi.
Tozalovchi materiallarga bo`zdan va chitdan tayyorlangan salfetkalar, vetosh (chip va kapron, lavsan, nitron, viskoza va boshqa sun`iy iplar aralashmali gazlama qoldiqlari), katta diametrli iplar ishlatiladi.
Abraziv materiallar detallar ustini ishqalab silliqlash va xastalarini yo`qotish uchun ishlatiladi. Ularga korund, najdak, olmos kukuni va xar xil pastalar kiradi.
O`rnatish va ta`mirlash asboblari. Jihozlarni o`rnatish va ta`mirlash ob`ektlarida parmalash va tokarlik stanoklari, elektrqaychilar, elektr gayka va shurup aylantirgichlar, shlifmashinkalar, elektrbolg`a, perforator, dolbyojnik, truba tozalaydigan, truba kesadigan va razvaltsovka qiladigan mashinalar ishlatiladi. Elektr toki bilan ishlaydigan mashina va asboblarning qabul qilish kuchlanishi: bir fazasi o`zgaruvchan tok uchun 12, 36, 127, 220, 380 V; uch fazali tok uchun 36, 220/127, 380/220 V. Asboblar elektrodvigatel simlari bir va ikki qatlam izolyatsiya bilan chiqariladi. Ikki qatlam izolyatsiyaga ega bo`lgan asboblar xavfsizroq hisoblanadi.
36 yoki 127 V kuchlanishda ishlaydigan elektr asboblar sanoat elektr tarmog`iga (380/220 V) IV rusumidagi 0,5 dan 1,5 KVt quvvatli kuchaytiruvchi transformatorlar yordamida 50 Gs tok chastotasi bilan ulanadi. Bunda rezina izolyatsiyali KРПT kabellar va shtepselli biriktiruvchilar ishlatiladi.
Elektr asboblar bilan bir qatorda pnevmatik asboblar ham ishlatiladi (parmalash va shlifmashinkalar, gaykovertlar, pichoqli qaychilar). Pnevmatik yuritmali mashinalar elektrmashinalarga nisbatan ikki marta yengil va gabarit o`lchamlari kichik, albatta, ishlatish sharoitlarini oshiradi. Pnevmoyuritmasiga 0,6 MPa bosimli qisilgan havo harakatchan kompressordan uzatiladi.
O`rnatish va ta`mirlashda ishlatiladigan chilangarlik asboblari. O`lchov-belgilash ishlarida 200 g gacha bo`lgan bolg`a, har xil chilangarlik ishlari uchun 360-500 g massali bolg`a, tunuka po`latlarni kesish uchun 600-1000 g massali bolg`alar (1.2.14-rasm) ishlatiladi.
Temirchilik kuvaldalari 2 dan 8 kg gacha bo`ladi.
Boltli birikmalarni yig`ish va echish uchun 4-80 mm o`lchamli bir yoki ikki tomonli gayka kalitlari ishlatiladi. Tortsevoy kalitlar diametri 10-27 mm bo`lgan boltli birikmalar uchun ishlatiladi. Gayka razvodnoy kalitlar 12, 19, 30 va 46 mm li o`lchamda chiqariladi (1.2.15-rasm).
1.2.14 - rasm. Chilangarlik bolg`achalari
a- to`rt burchak muhrali; b -dumaloq muhrali; c- yumshoq metalldan quyma muhrali; d- yog`och bolg`acha.
Truba kalitlari truba va har xil rezbali birikmalarni biriktirish uchun ishlatiladi.
Eng ko`p tarqalgan truba kaliti bu 1-5 raqamli richagli truba kalitidir. 1-raqamli kalit diametri 2,4 sm gacha bo`lgan trubalar uchun, 5-raqamli kalit esa - 9,6 sm gacha bo`lgan trubalar uchun ishlatiladi.
Mas`uliyatli boltli birikmalarni yig`ish uchun 10 dan 1400 N∙m gacha aylantiruvchi momentga ega bo`lgan KД dinamometrik kalitlar ishlatiladi.
Metallni egovlash uchun egovlar, nadfil, shaberlar ishlatiladi. Egovlar (1.2.16- rasm) uzunligi 100-400 mm, shakli yassi, uch tomonli, aylana va kvadrat bo`ladi. Dastasi yog`ochdan ishlanadi. Nadfillar 1 dan 6 raqamigacha bo`ladi, shakli yassi, aylana va yarim aylana. Shaberlar (1.2.17-rasm) asbob yasaydigan po`latdan yaxlit yoki qattiq qorishmali plastinkadan yasaladi. Shakli yassi, uch tomonli va qoshiq shaklida bo`lib dastasi yog`ochdan ishlanadi.
Metallni kesish va qirqish uchun zubilo (2.18- rasm), proboynik, metall kesuvchi arracha (nojovka) va metall kesuvchi qaychilar ishlatiladi.
1.2.16- rasm. Chilangar egovi.
1.2.17- rasm. Almashtiriladigan kesuvchi plastinali shaberlar
a -universal; b - S.G. Kononenko konstruktsiyasi; c-siquvchi patronli;
1- almashtiriladigan plastinka; 2- tutqich; 3- korpus; 4-siquvchi burama; 5-dasta.
1.2.18- rasm. Chilangarlik zubilosi eskizi
ГОСТ 7211- 72 ga asosan zubilo 47A, 48A, 7XФ, 8XФ markali po`latdan tayyorlanadi, uning o`lchamlari quyidagi 2.4-jadvalda keltirilgan.
1.2.3- jadval. Zubilo o`lchamlari
Parmalash uchun har xil diametrli parmalar (1.2.19 - rasm) ishlatiladi. Metrli, dyuymli va trubali rez'ba kesish asboblariga plashka (1.2.20- rasm) va metchiklar (1.2.21, 1.2.22-rasmlar) kiradi.
1.2.19- rasm. Parmaning umumiy ko`rinishi (a) va elektrdrelda
metallda teshik ochish (b)
1.2.20- rasm. Tashqi rez'ba kesish uchun vorotok va plashkà
1.2.21- rasm. Ichki rez'ba ochish uchun chilangarlik metchiklari.
1.2.22- rasm. Metchik bilan rezba ochish
Ajratgichlar (s’yomniklar) val va o`qlardan podshipniklarni, tishli g`altak, yulduzcha, shkivlarni va boshqalarni (valga mahkam qo`ndirilgan detal va tugunlarni) ajratib olishga mo`ljallangan.
Detal va yig`ma birikmalarni moylash uchun quyidagi asosiy moslamalar ishlatiladi: press-maslenka, tomchili maslenka. Konsistent moyni sharikli press-maslenkaga uzatish uchun shprits va tomchili press-maslenka 1.2.23.-rasm (a) va (b) larda ko`rsatilgan.
Chilangarlik yordamchi asbob va qurilmalarga kesuvchi asboblarni charxlash uchun charxtosh (1.2.24-rasm), detallarga ishlov berishda (kesishda, egovlash va boshqalarda) qo`zg`almas holat berish uchun gira (tiski) (1.2.25- rasm) ishlatiladi. Kavsharlash ishlari bajarish uchun kavsharlash lampasi (1.2.26- rasm) qo`llaniladi.
1.2.24- rasm. Charxtosh 1.2.25 - rasm. Gira (tiski) da detalni
mahkamlash
1.2.26 - rasm. Kavsharlash lampasi
Bundan tashqari maxsus qurilmalar ham ishlatiladi. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi:
- mashina va elektrodvigatel vallari yarimmuftalarini o`rnatishda o`qdoshligini tekshiruvchi qurilma (1.2.27 -rasm). U ikkita xomutdan (1) iborat bo`lib birinchi xomutda ikkita boltli (5) kronshteyn (6), ikkinchisida yaxshi ishlov berilgan kvadrat detal (4) o`rnatilgan. U qurilmani ishlatishda a, joylaridagi barcha nuqtalar orasi bir bo`lishi kerak, shunda ikki val bir-biriga nisbatan parallel va o`qdosh joylashgan bo`ladi, a va b tirqishlarning qiymati xar xil jihoz turi uchun shu jihozni o`rnatishning texnik talablarida ko`rsatilgan bo`ladi;
- non pishirish va konditer pechlarining setkali lentalarini bog`lovchi qurilma (1.2.28-rasm). U qisqichli (1) ikkita kvadratdan (2) iborat bo`lib, bu kvadratlar talrepli (3) juft vint (4) bilan biriktirilgan;
- Trubalarga flanetslarni o`rnatishda ular ishchi yuzalarini truba o`qiga perpendikulyarligini ta`minlash uchun ishlatiladigan qurilmalar 1.2.29.-rasm va 1.2.30-rasmlarda ko`rsatilgan.
1.2.27- rasm.Elektrodvigatel va jihoz vallari o`qdoshligini
tekshirish sxemasi
1- xomut; 2- jihoz yarimmuftasi; 3- asos; 4- kvadrat detal;
5- mikrometrli rez'bali boltlar; 6- kronshteyn; 7- elektrodvigatel yarimmuftasi.
1.2.28- rasm. Non pishirish va konditer pechlarining setkali lentalarini bog`lovchi qurilma.
1- 20 x 45 x 100 mm o`lchamli qisqich; 2- 45 x 45 x 1000 mm o`lchamli kvadrat; 3- talrep; 4- M 24x1000 mm o`lchamli vint; 5- 3 mm qalinlikdagi prokladka; 6- bolt M16; 7-gayka.
O’lchash asboblari. O`rnatish va ta`mirlashda ishlatiladigan o`lchash asboblariga ruletka, yig`iladigan metall metr, metall chizg`ich, shtangentsirkul', nutromer, mikrometr, har xil obtarozilar, shoqul, tekshiruvchi lineyka và plitalar, rez'bali shablonlar, shuplar va boshqalar kiradi.
Ruletkalar unchalik katta aniqliq talab qilinmaydigan katta uzunliklarni o`lchash) ichki va tashqi o`lchami 2000 mm gacha bo`lgan detallar o`lchamini olish uchun ishlatiladi. O`lchash chegarasi 0…125 mm gacha bo`lgan shtangentsirkullarda o`lcham bo`yinchasi ikki tomonlama (ichki va tashqi o`lchamlarni o`lchash uchun) va chuqurlikni o`lchash uchun lineyka mavjud. O`lchash aniqligi shtangentsirkullarda asosan 0,1 mm. Ruletkaning o`lchash belgisi 1 mm bo`lib, 1, 2, 5, 10, 20, 30 va 50 m uzunlikdagi ruletkalar bo`ladi.
Yig`iladigan metall metr chiziqli o`lchashlarni olib borish uchun ishlatiladi. Uning o`lchash aniqligi + 0,5 mm, o`lchash belgisi 0,5 yoki 1 mm.
Metall chizg`ichlar uzunligi 150, 300, 500, 1000 mm bo`ladi, o`lchash belgisi 0,5 yoki 1 mm, o`lcham aniqligi 0,25 mm.
Shtangentsirkul (1.2.31-rasm) ички ва ташқи ўлчами 2000 mm гача бўлган деталлар ўлчамини олиш учун ишлатилади. Ўлчаш чегараси 0…125 mm гача бўлган штангенциркулларда ўлчаш бўйинчаси икки томонлама (ички ва ташқи ўлчамларни ўлчаш учун) ва чуқурликни ўлчаш учун линейка мавжуд. Ўлчаш аниқлиги штангенциркулларда асосан 0,1 mm.
1.2.31- rasm. Shtangentsirkul yordamida
ichki diametrni o`lchash
Nutromer - 0,25 ...... 0,5 mm aniqlikda detallaring ichki diametrlarini (teshik va pazlarni) o`lchash uchun ishlatiladi. O`lchash lineykasi yoki mikrometr (indikator) bilan ta`minlangan.
Mikrometrlar (tekis va richagli) tashqi o`lchamlarni aniq o`lchash uchun ishlatiladi. Tekis mikrometrlar o`lchash belgisi 0,01 mm, richagli mikrometrniki esa - 0.002 mm.
Obtarozilar yog`ochli, ramali, mikrometrli, ampulali, qiyalikni o`lchaydigan turlari bo`ladi (1.2.32- rasm). har xil o`lchov belgili ampulasi bo`lgan obtarozilardan yuzalar tekisligini tekshirish va jihozni o`rnatishda gorizontallik holatini nazorat qilish uchun foydalaniladi. Ramali va brusokli obtarozilarda ampulalar bo`ylama va ko`ndalang joylashgan bo`ladi, ampulalar spirt yoki efir bilan to`ldirilgan bo`ladi. Obtarozining o`lchash belgisi deb asosiy ampulasi ichidagi havo pufakchasining 1 m da 1 mm aniqlikdagi shkalasining bir birligi darajasida siljisiga tushuniladi. Obtarozilar o`lchash belgisi a (mm/m da) ga qarab uch toifa aniqlikdagi guruhga bo`linadi: birinchi guruh 0,02-0,05; ikkinchi guruh 0,06-0,10; uchinchi guruh 0,12-0,2. Obtarozilar +35 dan -50С hararot diapazonida ishlashga mo`ljallangan. Gorizontallik holati obtarozi shkalasi ko`rsatgichiga qarab nazorat qilinadi, bunda havo pufakchasining shkaladagi nol' holatidan og`ish qiymati i aniqlanadi. Bir-biridan L masofada turgan ikki tayanch yuzalar balandligi orasidagi farq H (m da) quyidagicha aniqlanadi:
Н = а∙ i∙ L (1.2.1)
Gidrostatik obtarozi (1.2.33-rasm) ±1-2 mm aniqlikda balandlik belgilarini o`lchash uchun ishlatiladi. Gidrostatik obtarozi noldan boshlanadigan millimetrlarda belgilangan nkkita shisha trubkachadan iborat bo`lib, bu trubkachalar bir-biri orqali rezina shlang bilan bog`langan (shlang diametri 10 mm, devor qalinligi 2 mm, uzunligi 20 m gacha). Trubkachalarning ikkinchi uchi probkalar bilan yopilgan. Shlang -30 dan +500С gacha bo`lgan haroratda ishlashga layoqatli. Trubkachalar rangli suyuqlik bilan to`ldirilgan (atrof harorati t =00С bo`lganda rangli suv yoki t = -300С bo`lganda spirt ishlatiladi). Bu trubkachalar bir-biridan kerak bo`lgan masofaga qo`yilganda tutash idishlar qonuniga asosan trubkachalardagi suyuqlik sathi bir xil, bu ikki sathni birlashtiruvchi xayoliy chiziq gorizontal bo`ladi. Suyuqliklar balandligi qiymati farqi trubkachalar turgan ikki yuzaning gorizontallikdan og`ishini yoki vertikallik belgisining og`ishini ko`rsatadi.
Shoqul (shovul) (1.2.34-rasm) yordamida jihozlar va konstruktiv elementlarning vertikallik holati tekshiriladi.
Tekshiruvchi chizg`ich va plitalar detallar hamda yuzalar tekisligi yorug`lik tirqishi usuli, bo`yoq dog`i usuli bo`yicha tekshiriladi.
Rezba shablonlari rezba qadamini aniqlash uchun ishlatiladi (1 to`plam - metrli rezba uchun, 2 to`plam - dyuymli rez'ba uchun).
1.2.32- rasm. Obtarozilar
a- ramali; b- yog`ochli (1- korpus; 2- asosiy ampula; 3- o`rnatuvchi ampula);
c - ampulani mikrometr aniqlikda beruvchi (1 turi) (1- ampula; 2-mikrometrli vint; 3- qopqoq; 4- asos; 5-limb; 6- aylanish shkalasi; 7- optik qurilma);
d- ampulani mikrometr aniqlikda beruvchi (2 turi) (1- baraban; 2- stebel; 3- mikrometrli vint; 4- trubka; 5- asos; 6- asosiy ampula; 7- o`rnatuvchi ampula);
e- qiyalikni o`lchovchi obtarozi.
1.2.33- rasm. Gidrostatik obtarozi.
1 - korpus; 2- shkalalangan
trubka; 3- rezina shlang.
1.2.34- rasm. Shoqul
1- T - simon shablon;
2- yuk; 3- ip d = 0,2 mm;
4- tekshiruv chizig`i.
Shuplar detallar orasidagi tirqishni o`lchash uchun ishlatiladi. Ular qalinligi 0,02 dan 0,1 mm gacha, plastinkachalar uzunligi 100 va 200 mm bo`ladi. 100 mm li shuplar 4 ta to`plamdan iborat, 200 mm li shuplar alohida plastina shaklida bo`ladi.
ASOSIY TAYANCH IBORALAR:
1. Ko’tarish kranlari;
2. Yuklagichlar, traktor va tyagachlar;
3. Elektrotelfer, tal, lebyodka, ko`targich, kran-telejka;
4. Montaj machtalari, bloklar, polispastlar, stroplar, traverslar, qamragichlar, kanatlar ;
|
5. Po’lat prokat profillari;
6. Zichlagich materiallar, salniklar;
7. Moylovchi materiallar;
8. Chilahgarlik asboblari
9. O’lchash-tekshirish asboblari
|
ASOSIY TAYANCH TUSHUNCHALAR:
*O`rnatish, jihozlardan foydalanish va ta`mirlash ishlarining samaradorligi va sifati shu ishni bajarishda ishlatiladigan mashina va mexanizmlar, moslamalar, asboblar va materiallarga bog`liq bo`ladi.
*Jihozlarni tashish va ko`tarish uchun quyidagi mashina va mexanizmlar ishlatiladi: o`zi yurar strelali kranlar (avtomobil, zanjirli, pnevmog`altakli), to’rt oyoqli (козловой), ko`prikli (мостовой) va minorali (башенный) kranlar, yuklagichlar (погрузчик), traktor va tyagachlar, elektrotelfer, tal, lebyodka, ko`targich (домкрат), kran-telejka va boshqalar.
*Takelaj (montaj) moslamalariga montaj machtalari, bloklar, polispastlar, stroplar, traverslar, amragichlar va kanatlar kiradi.
*Texnologik jihozlarni o`rnatishda, metallkonstruktsiyalar yasashda, yeyilgan detallar o`rniga yangi detal yasashda po`lat, rangli metallar va qorishmalar ishlatiladi. Po`lat kimyoviy tarkibi bo`yicha uglerodli va legirlangan po`latga bo`linadi.
* Sanoatda prokat profillaridan kvadrat, dumaloq, polosa, burchakli, qo`shtavrli, shveller va relslar ishlatiladi.
*Jihozlarni o`rnatish, ishga tushirish va ta`mirlashda quyidagi yordamchi materiallar ishlatiladi: bolt, gayka va shayba, prokladka (qistirma) va uriladigan salnik materiallar, moylaydigan, tozalaydigan va abraziv materiallar.
*O`rnatish va ta`mirlashda ishlatiladigan o`lchash asboblariga ruletka, yig`iladigan metall metr, metall chizg`ich, shtangentsirkul', nutromer, mikrometr, har xil obtarozilar, shoqul, tekshiruvchi lineyka và plitalar, rezbali shablonlar, shuplar va boshqalar kiradi.
TAKRORLASH VA MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR
-
O’rnatish mashina va mexanizmlariga nimalar kiradi?
-
Montaj ishlarini bajarishda qaysi vosita bilan jihoz gorizontallik holati tekshiriladi?
-
Qaysi vosita bilan jihozning vertikallik holati tekshiriladi?
-
Montaj ishlarini bajarishda qaysi vosita bilan bir-biridan uzoqda joylashgan jihozlar gorizontallik holati tekshiriladi?
-
Montaj ko`targichlariga misollar keltiring.
-
Lebyodka va tal ishlash printsipini tushuntiring.
-
Qaysi mexanizm yukni ham gorizontal, ham vertikal harakatlantirishda ishlatiladi?
-
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan materiallar va ularninig xususiyatlari?
-
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan asboblar.
-
O’rnatish, foydalanish va ta’mirlashda ishlatiladigan o’lchash asboblari haqida ma’lumot bering.
O`QUV-USLUBIY TARQATMA MATERIALLARIGA MISOLLAR:
-
Tayanch ibora va tushunchalar.
-
Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
-
Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.
|
