§ 3.1. SEX ICHIDAGI TRANSPORTLOVCHI QURILMALARNI O’RNATISH, SOZLASH VA TAMIRLASH

Noriya montaj uchun alohida qismlarga ajratilgan holda keladi: boshmoq va bosh qismlari, silliq va derazali trubalar, rezina tasma, cho`michlar, gaykalar va shaybalar bilan elevator boltlari, reduktor, elektrodvigatel, yarim muftalar.

Noriyani montaj qilishdan avval uning elektrodvigateli va reduktor markazlashuvi hisobga olinib uzatma yig`iladi. Noriya trubalarini o`zaro flanetslar yordamida, ular orasiga 2-2,5 mm qalinlikdagi surik shimdirilgan karton tiqin qo`yilib M8 yoki M10 boltli birikmalar bilan yig`adilar. Bunda trubalarning to`g`ri chiziqlilikdan cheklanish chegarasi birta truba uzunligining 0,002 qismidan oshmasligi lozim (3.1.2-rasm).

Ish jarayonida tasma cho`zilib ketmasligi uchun, dastlab uni cho`zadilar: tasmani yuqori qavatdan vertikal holatda osib qo`yib, pastki uchiga 400-600 kg yukni ma`lum muddat osib qo`yiladi yoki dastaki lebyodka yordamida gorizontal yo`nalishda cho`zadilar.

Cho`zilgan tasmada shablon yordamida (3.1.3-rasm) elektrparma yordamida cho`michlarni mahkamlash uchun boltlarga mo`ljallangan teshiklar ochadilar.




3.1.1-rasm. Noriya sxemasi

1-boshmoq qismi; 2-tortuvchi baraban; 3-noriya trubasi; 4-bosh qismi; 5-yuritma baraban; prorezinali tasma; 7-cho’mich

Keyin cho`michlarni elevator boltlari yordamida mahkamlaydilar (3.1.4-rasm). Cho`michlar va tasma cheti orasidagi va cho`michlar orasidagi masofa 5 mm dan kam bo`lmasligi, gorizontallik holati ± 2 mm dan ko`p bo`lmasligi lozim.

Noriya boshmog`i uchun montaj o`qlari belgilanadi va qavatlar orasidagi beton plitalarda noriya trubalar o`tishi uchun teshiklar ochiladi. Noriya montaji boshmoq qismini o`rnatishdan boshlanadi. Boshmoq shunday o`rnatiladiki, uning valining bo`ylama o`qi polda belgilangan bo`ylama o`qqa mos tushishi kerak. Tekshirish valning ikki uchidan poldagi o`qqa tushirilgan shoqullar yordamida olib boriladi (3.1.5-rasm). Boshmoqning gorizontal joylashishi uning flanetsining tekis sirtida obtarozini qo`yib tekshiriladi.

Trubalar boshmoq qismidan boshlab o`rnatiladi va yuqori qavatdan tushirilgan 4 ta shoqulning (har bir truba uchun 2 tadan) ipi bo`ylab pastdan yuqoriga qarab olib boriladi. Shoqulning iplari trubalar flanetsiga tegib turishi va uning yondosh tekisligi o`rtasidan o`tishi kerak (3.1.6-rasm).

1- prorezinali tasma; 2-yog’ch shablon

Trubalar o`rnatilgandan keyin uning ust flanetsiga karton tiqin qo`yilib noriyaning bosh qismi o`rnatiladi. Noriya bosh qismi va boshmog`ining to`g`ri o`rnatilganligi tekshirish uchun yuritma tortuvchi barabanlar sirtiga tegib turadigan shoqul iplari bilan (3.1.6-rasm), bosh qismi gorizontallik holati esa obtarozi bilan tekshiradilar. Keyin yuritma montaj qilinadi. Qavatlar orasidagi beton plitalar teshiklaridan noriya trubalari o`tgan joylarida yog`och ponalar uriladi va beton qilinadi.

Cho`michlar mahkamlangan tasmani noriya trubalari bo`ylab tortma derazacha orqali po`lat arqon (tross) va lebyodka yordamida yuqoriga tortiladi, bosh qismidagi yuritma barabandan o`tkazilib pastki yuritma barabangacha tushiriladi, barabandan aylantirilib yana o`sha tortma derazachagacha tasma uchidagi arqon yordamida ko`tariladi va tasmaning ikki uchi biriktirilib tikiladi.

Noriya avval qo`l bilan aylantiriladi. Bunda cho`michlari bilan erkin aylanishi kerak.

1-taranglovchi baraban; 2-soqul; 3-polda chizilgan montaj o’qi

Noriyani sozlash va sinovdan o`tkazishdan oldin yuritma va tortuvchi barabanlar bo`ylama o`qlarining bir birga nisbatan parallelligi, ularning vallarniga mahkamlanish darajasi, tasma tikilgan joyida qiyshiqlik bo`lmasligi yana bir marta tekshiriladi.

So`ngra elektrodvigatel yoqilib 4 soat mobaynida sinovdan o`tkaziladi. Bunda birinchi navbatda yuritma yarim muftalari yon sirtlari orasidagi tirqish va yarim muftalar tsilindrik sirtlarining bir biriga to`g`ri kelishi tekshiriladi. Tirqish qzgarishi va tsilindrik sirtlarining bir biriga nisbatan to`g`ri kelmasligi 0,1 mm bo`lsa, bu vallar qiyshiqligi va val o`qlarini radial siljishi haqida darak beradi.

Sinov paytida tasmaning "yugurishi", tasma va cho`michlarning noriya trubalari, bosh qismi va boshmog`iga tegib harakatlanishiga alohida e`tibor qaratiladi. 175 t/soat ish unumdorligiga ega bo`lgan noriyalar uchun tasmaning baraban yon sirtiga "yugurishi" 10 mm gacha ruxsat etiladi.

Noriya yuklama ostida sinovdan o`tkazilganda truba biriktirilgan choklari va derazachalar germetikligi, cho`michlarning mahsulotni to`ldirib olish darajasi, mahsulotni bosh qismida mahsulot olib ketuvchè quvurga butunlay to`kib solishi tekshiriladi (kerak bo`lganda bosh qismidagi bo`shatuvchi patrubka holati rostlanadi, mahsulotning cho`michda qolib ketish darajasi noriya ish unumdorligining 1 % ni tashkil qilishi ruxsat etiladi).

Noriya va elevatorlarni ta`mirlash. Noriya va elevatorlarni ishlatishda quyidagi buzilish va nosozliklar uchraydi: tortuvchi mexanizm joylashgan poshna qismi, bosh qismi va noriya trubalari yeyiladi; val va podshipniklar ishdan chiqadi; tasma yoki zanjir, baraban yoki yulduzcha, cho`michlar yeyiladi; reduktor va boshqa uzatuvchi moslamalar ishdan chiqadi.

Bosh va poshna qismlarning qobig`i tunuka po`latdan elektr payvandlash bilan yamoq qo`yib ta`mirlanadi. Agar noriya poshnasidagi qabul qiluvchi qism va boshidagi chiqaruvchi qism ko`proq yeyilgan bo`lsa, yangisiga almashtirish mumkin. Noriya trubalaridagi darzlarni shpatlevka qo`yish bilan yo`qotish mumkin. Darz katta bo`lib teshik hosil bo`lgan bo`lsa, tunuka po`latdan yamoq qilib uzluksiz payvandchoklab elektr payvandlanadi. Tasma yeyilish kam bo`lsa o`sha joyga lentadan yamoq qo`yiladi yoki shpagat bilan tikiladi. Ko`p yeyilgan tasmaning joyiga shu o`lchamga mos qilib yangi qism tikiladi. Yeyilgan zanjir qismlari almashtiriladi yoki yeyilgan val va vtulkalar yangisiga almashtiriladi.

Yeyilgan va pachoqlangan cho`michlar shablon va yog`och bolg`a bilan rostlanadi va nuqtali elektr payvandlash bilan ta`mirlanadi yoki ko`p yeyilgan bo`lsa yangisiga almashtiriladi. Bu ish tortuvchi tuynuk orqali elevator boltlarni tasma yoki zanjirga mahkamlash bilan bajariladi.

Ta`mirlangan noriya yoki elevator qo`l bilan bir-necha bor aylantiriladi, keyin esa elektrodvigatel yo`qilib 4 soat mobaynida sinovdan o`tkaziladi. Bunda tasmaning barabanga chiqishi, cho`michlarning trubalarga tegmasligi tekshiriladi.

Vintli konveyer (3.1.7-rasm) yuritma 1, olinadigan qopqoq 2, o`ram 3, qo`zg`almas jo’yak 4, tebranish podshipnik korpusi 5, oraliq osma podshipnik 6, yuklash 7 va bo`shatish trubalari 8 dan, yuritmadan iborat bo`lib, shnek o`z o`rnida aylanma harakat qiladi. Tashilayotgan mahsulot esa jo’yak bo`ylab shnekni yasovchilari yordamida suriladi.

Vintli konveyerlarda shnek eng asosiy element hisoblanadi. U po`lat trubadan iborat bo`lib, qalinligi 3-4 mm li tunuka po`lat vint shaklida shtampovka yoki payvandlash yo`li bilan truba payvandlanadi. Shnekning diametri 100,125,160,200,250,320,400,500,630,800 mm gacha bo`ladi. Shnek harakati reduktor orqali elektrodvigatel bilan amalga oshiriladi.



3.1.7-rasm. Shnekli (vintli) konveyer

1-yuritma; 2-qopqoq; 3-o’ram; 4-jo’yak; 5-podshipnik; 6-oraliq osma tayanch; 7- po’lat truba; 8-mahsulot kiradigan va chiqadigan tuynuk

Unchalik uzun bo`lmagan shneklar yig`ilgan holatda montajga keladi. Montajga alohida qismlar bilan keladigan shneklar jihozlarni yig`adigan maydonchada yig`iladi. Yig`ishdan oldin shnek qismlari holati va ularning maxsuslashtirish grafigi tekshiriladi.

Jo’yak bo`g`inlaridagi pachoqliklar va vint qiyiqlari to`g`rilanali. Shnekni o`rnatish quyidagicha olib boriladi:

• 
  shnek o`rnatiladigan bo`ylama o`q belgilanadi;
  

• 
  jo’yak bo`g`inlari montaji yuritma tomonidan boshlanadi. Jo’yak bo`g`inlari shnek flanetslari orasiga karton tiqin qo`yib, boltlar bilan mahkamlanadi, ularning vertikallik holati shoqul bilan, gorizontallik holati obtarozi bilan tekshiriladi va polga yoki staninaga mahkamlanadi;
  

• 
  jo’yakning o`rnatilgani tekshirilgandan so`ng, osma podshipniklar va val bo`g`inlarini yuritma tomondan o`rnatilishga kirishiladi. Bunda osma podshipnik tayanch qismi boltli birikma orqali jo’yak ust qismida mahkamlanadi, valiklar podshipniklar ichiga qo`ndirilib, val qismlari boltlar bilan biriktiriladi (3.1.8- rasm).
  

• 
  so`ngra yuritmani yig`ish boshlanadi va shnek qo`lda aylantirib ko`riladi. Sinashdan oldin reduktorga И-40A moyi solinadi, moy-presslariga solidol quyiladi. Shnekni va yuritmani mahkamlash mustahkamligi o`rnatish chizmasiga mosligi tekshiriladi;
  

• 
  shnek sinovdan o`tkaziladi. Agar shnekni qo`lda yurgizganda vint uchlari jo’yak devoriga tegilmasa, val urilishi radial 0,3 mm va o`q bo`ylab shnek uzunligining 0,0001 dan oshmasa, shnek elektrodvigatel orqali yurgiziladi. Shnekni salt yurgizish yuritma to`siqlari va jo’yakning ustki qopqog`i bilan himoyalangan holda 2 soat davomida olib boriladi. Bunda podshipniklar isish darajasi 60⁰С dan oshmasligi, silkinish amplitudasi 0,15 mm dan oshmasligi kerak.
  

b-osma podshipnik: 1-tayanch qismi; vtulka; moylash yo’li

Agar yeyilish ko`p bo`lsa, jo`yak almashtiriladi; uncha katta bo`lmagan yeyilishlar yamoq payvandlash yoki elimlash yo`li bilan ta`mirlanadi. Jo`yak deformatsiyalanganda yog`och bolg`acha bilan tuzatiladi. Ta`mirlash paytida egilgan o`ramlar yog`och bolg`acha yordamida to`g`rilanadi; uzilganlari yangisiga almashtiriladi; yangi o`ramlar tayyorlash uchun qalinligi 1,5- 2,5 mm bo`lgan tunuka po`lat ishlatiladi. Shnek o`ramlari shnek trubasiga payvandlanadi, bunda o`ram yuza tekisligi truba o`qiga nisbattan perpendikulyar joylashishi kerak, so`ngra truba muvozanatlashtirish dastgohida tekshiriladi, chunki u payvandlash paytida deformatsiyaga uchrashi mumkin. Birvarakayga oralik valiklar ham tokalik dastgohida protochka va shlifovka qilinadi.

Podshipniklar ta`mirlanishi ostki qopqoq va podshipnik asosi orasidagi qistirmani almashtirish bilan boshlanadi. So`ngra xomut yordamida yuqorigi asosga vkladishlar tortiladi. Bu vkladishlar o`lchami valiklar diametriga mos kelishi kerak.

Ta`mirlangan vintli konveyer qo`l bilan aylantiriladi. O`ram uchlari jo`yak ichki yuzasiga tegmasligi, radial urilish 0,3 mm, o`q bo`yicha urilish konveyer uzunligining 0,0001 dan ortiq bo`lmasligi kerak. Bu shartlar bajarilgandan keyin konveyerni yuqorigi qopqog`i yopilgan va yuritmasida to`siq qo`yilgandan keyin 2 soat mobaynida salt holatda sinovdan o`tkaziladi.

Tasmali konveyer metall staninadan, yuritma baraban, reduktor, elektrodvigatel, biriktiruvchi mufta va ponasimon tasmali uzatmadan tartib topgan yuritma stantsiyasidan, taranglovchi baraban, yukli (yoki vintli) taranglovchi mexanizmdan tarkib topgan taranglovchi stantsiyadan, ishchi (yuqoridagi) va salt (pastgi) rolik tayanchlardan va transportlovchi yassi tasmadan iborat.

Yassi tasma ayni vaqtning o`zida ham tortuvchi va ko`taruvchi organ vazifasini bajaradi. Sochilovchan yuklarni transportlashda ТРЛ novasimon rolik tayanchlar va qolgan hollarda ТРП yassi rolik tayanchlar ishlatiladi.

3.1.9-rasm. Tasmali transportyor

1- metal stamina; taranglovchi mexanizm; taranglovchi baraban; 4-yassi tasma; 5-yuoqoridagi va pastgi tayanch roliklar; 6-yuritma baraban; 7-yuritma

Tasma ip-gazlama material ustiga rezina qoplab yasalgan. Ip-gazlama tasmalar pishiq, uzoq muddat chidaydi, egiluvchan, cho`zilmaydi, ularni montaj qilish juda qulay. Ishlab chiqariladigan rezinalangan tasmalarda qoplama qatlamlar soni 3 dan 14 gacha, eni 300, 400, 500, 650, 800, 1000 mm gacha bo`ladi. Ishchi va salt roliklar tasmaning ustki va ostki qatlamining tarmoqlarini ko`tarish vazifasini ham bajaradi. Ular orasidagi masofa tasmaning yuk ortiladigan qismida 0,8-1,2 m, yuk ortilmaydigan ostki qismida 2-3 metrni tashkil qiladi.

Uzunligi 5 m bo`lgan tasmali konveyer montajga butunlay yig`ilgan holda keladi, 5 m dan uzun konveyer esa alohida qismlarga ajratilgan holda keladi. Montaj korxonalari ustaxonalarida stanina po`lat prokat profillaridan tayyorlanib, konveyer yuritmasi bilan yig`iladi va montajga transportlash uchun qulay bo`lgan bo`g`inlar tarzida avtoyuklagichlar yordamida olib kelinadi. Montajni boshlashdan oldin polda konveyerning montaj o`qi belgilanadi va shu o`q asosida stanina sektsiyalarini o`rnatib boltlar yoki elektr payvand yordamida biriktiriladi. Konveyer bo`ylama o`qining polda belgilangan asosiy montaj o`qidan og`ishi 10 m uzunlikda 1 mm ruxsat etiladi. Staninaning gorizontalligi obtarozi yordamida tekshiriladi va beton plitaga boltlar yordamida mahkamlanadi.

Staninaga yuritma va taranglovchi stantsiyalar barabanlarni o’rnatishda asosiy shart: barabanlar o`qlari konveyer bo`ylama o`qiga perpendikulyar bo`lishi kerak. Staninaga pastki va yuqori rolik tayanchlar nazorat ipi yordamida bir tekislik bo’yicha o`rnatiladi. Roliklar o`rnatish tekisligining balandlik belgisiga nisbatan va roliklar o`rtasining konveyer montaj o`qidan og`ish darajasi ± 1 mm dan oshmasligi kerak. Undan so`ng yuritma baraban valini reduktor vali bilan mufta yordamida birlashtirib, ularning markazlashgani tekshiriladi. Tekshirish metall lineyka va shuplar yordamida bajariladi. Vallar gorizontallik holati obtarozi bilan tekshiriladi. Vallarning parallellik og`ishi 0,2 mm dan (mufta diametri 200 mm gacha va aylanish chastotasi 1500 ayl/min bo`lganda), vallarning qiyshiqligi esa 0,1 mm dan oshmasligi kerak.

Yarim muftalarning radius va bo`ylama o’qi bo`yicha urilishi 0,1 mm dan oshishi ruxsat etilmaydi. Taranglovchi vintlar erkin aylanishi kerak.

Asosiy e`tibor ko`tarma transport mashinalarning yuritma stantsiyalariga qaratiladi. Elektrodvigatel, reduktorlarning va yuritma barabanlarning tayanchga mahkamlanganligi, hamda vallar o`qdoshligi bir oyda bir marta kam bo`lmagan muddatda tekshiriladi. Bu mashinalarning ishlatilayotganda elektrodvigatellari 60-70⁰С haroratdan ortiq isib ketmasligi kerak.

1. 
   Noriyalarni o`rnatishda qaysi montaj usuli qo`llaniladi?
   
2. 
   Noriyalarni o`rnatish tartibini tushuntiring.
   
3. 
   Noriyalarni ishga tushirish tartibi.
   
4. 
   Noriyaning sinovdan o’tkazish tartibi qanday?
   
5. 
   Vintli konveyerlarni o`rnatish va sozlash tartibi.
   
6. 
   Vintli konveyerlarni sinovdan o’tkazish tartibi qanday?
   
7. 
   Tasmali konveyerlarni o`rnatish va sozlash tartibini tushuntiring.
   
8. 
   Tasmali konveyerlarni sinovdan o’tkazish tartibi qanday?
   

• 
  Tayanch ibora va tushunchalar.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.
  

Markazdan qochma nasoslarda suyuqlik markazdan qochma kuch ta`sirida harakatlanadi. Ularda spiralsimon qobiq ichida parrakli ish g`ildiragi joylashgan bo`ladi. Ish g`ildiragining aylanishida markazdan qochma kuch hosil bo`ladi. Bu kuch ta`sirida suyuqlikning so`rilishi va uni haydash bir mye`yorda uzluksiz boradi. Markazdan qochma nasos sxemasi 3.2.1-rasmda ko`rsatilgan. So`rish trubasi orqali ta`minlovchi idishdan ko`tarilgan suyuqlik ish g`ildiragining markaziy qismiga kiradi.

So`ngra ish g`ildiragining kuraklari orasidan o`tib, nasos kamerasiga tushadi. Bu yerda markazdan qochma kuch ta`sirida hosil bo`lgan bosim suyuqlikni haydash trubasiga siqib chiqaradi. Bunda ish g`ildiragiga kirish oldida siyraklanish vujudga keladi. Kuraklar orasidagi kanallardan suyuqlik bir tekisda haydash trubasiga berilishi va suyuqlik tezligini asta-sekin kamaytirib, suyuqlik bosimini oshirish uchun qo`zg`almas qobiq spiralsimon shaklda tayyorlanadi. Suyuqlikning haydash trubasida ma`lum miqdordagi tezlik bilan oqishini ta`minlash uchun nasosning kamerasi yo`naltirgich va diffuzor kabi bir qanchà moslamalar bilan ta`minlangan. Nasosdagi so`rilish qabul qiluvchi idishdagi suyuqlik sathiga ta`sir qiluvchi bosim bilan so`rish trubasidagi siyraklanish bosimi orasidagi farq hisobiga amalga oshadi.


3.2.1-rasm. Markazdan qochma nasos:

1- so`rish trubasi; 2- salnik; 3- qobiq, 4- ishchi g`ildiragi; 5- o`q; 6- kurak; 7- haydash trubasi.

Nasosning ishlashini tekshirib ko`rish uchun so`rish tizimiga vakuummetr va haydash trubasiga esa manometr o`rnatiladi. Bundan tashqari, nasosda uzatilayotgan suyuqlikning miqdorini rostlab turish uchun haydash trubasiga kran, ventil yoki zadvijka o`rnatiladi. Nasos qisqa muddatga to`xtatilganda, shuningdek, ish g`ildiragi suyuqlik bilan to`ldirilganda, suyuqlik tushib ketmasligi uchun so`rib trubasiga klapan o`rnatiladi.

Markazdan qochma nasoslarning vali ham gorizontal ham vertikal joylashgan bo`lishi mumkin.

Oziq-ovqat sanoatlarida ishlatiladigan markazdan qochma nasoslar asosan 13 xil-o`lchamda umumiy cho`yan plitada nasos va elektrodvigatel o`rnatilgan holda ishlab chiqariladi. Nasos rusumidagi harf va raqamlar, misol uchun K20/30 rusumidagi nasos uchun K – konsol xilidagi, 20 – nasosning suyuqlik haydash miqdorini (m<sup>3</sup>/soatda) va 30 - ko`tarish miqdorini (m da) ko`rsatadi.

Nasos agregat va nasoslarni kompressor va nasoslarni montaj qilish Instruktsiyasi (ВСН 394-78), hamda ushbu nasoslar uchun texnik shartlar bo`yicha montaj qilinadi.

Nasoslarni o`rnatish quyidagi jarayonlardan iborat:

1) nasosni fundament yoki beton to`singa o`rnatish;

2) montaj o`qlari va gorizontal o`q bo`yicha tekshirish;

3) fundamentni sement suyuqligi bilan yopish;

4) nasosni nazoratdan o`tkazish;

5) nasosni sinovdan o`tkazish va ishlatish.

4 va 5 sonli operatsiyalar nasosni sozlash ishlariga kiradi.

Ko`pincha nasoslar korxonaga yig`ilgan holda keladi, kichik yoki o`rta hajmli nasoslar esa elektrodvigatel' bilan birga poydevor plitaga o`rnatilgan holda bo`ladi.

Nasosni ish jarayonida tebranish bo`lmasligi uchun mustahkam asosga o`rnatishadi.

Nasosni poydevorga o`rnatib, uning gorizontalligini tekshiriladi (gorizotallik 1 m uzunlikda 0,1 mm aniqlikda bo`lishi kerak). Nasos holati obtarozi bilan tekshiriladi, bunda asbobni patrubka flanetsining ishlov berilgan yuzasiga 2 marta o`zaro perpendikulyar holatda qo`yib o`lchanadi. Nasos gorizontalligi anker boltlar yaqinida metall plastinka qo`yish yo`li bilan sozlanadi (Г2-OП va MНЦ nasoslar uchun sozlovchi vintlar ishlatiladi).

Agar montajga nasos elektrodvigatel va cho`yan asos bilan alohida-alohida keltirilsa, ishni nasosni va elektrodvigatelni asosga o`rnatishdan boshlashadi, bunda nasos vali elektrodvigatel' vali bilan mufta orqali ulanadi.

Metall lineykani nasos yarimmuftasining yuqorisi va yoniga qo`yib, elektrodvigatel holatini rostlaydilar, bunda metall lineykaning ikki yarimmuftalarning silidrik yuzasiga zich yopishib turishini ta`minlash kerak.

Nasos va edektrodvigatel vallarining o`qdoshligini (соосность) yarimmuftalar orasidagi bir-biridan bir xil masofada joylashgan 4 ta nuqtalar orasidagi tirqishni shuplar bilan o`lchash va metall lineyka yoki maxsus qurilma (3.2.2-rasm) bilan yarim muftalar silidrik yuzalari orasidagi farqni o`lchash bilan tekshiriladi. Qurilma ikki xomutdan iborat. Birinchi xomutda ikki boltli kronshteyn, ikkinchi xomutda yaxshi ishlov berilgan kvadratli jism o`rnatilgan. Boltlar va kvadratli jism orasidagi tirqish 1-2 mm.

O`qdoshlik holati to`g`ri bo`lishi uchun 4-nuqtada shuplar bilan o`lchangan tirqish kattaligi bir xil, hamda vallar o`qlari ruxsat etilgan parallel siljishi a = 0,2 mm va vallar qiyshiqligi b = 0,1 mm (mufta diametri 300 mm gacha holatda) bo`lishi kerak.

Vallar o`qdoshligi tekshirilgandan keyin elektrodvigatel cho`yan plitaga qotiriladi. So`ngra nasos plitasiga beton qorishma solinadi, bira to`lasi anker quduqlar ham to`ldiriladi. Beton qorishma qotgandan so`ng, chegara taxtalar (opalubkalar) yechib olinadi, nasosga quvurlar ulanadi va tekshiruv-sozlash ishlari olib boriladi.

Shesternyali nasoslarda suyuqlik shesternyalar ichlaridan siqib chiqarish hisobiga haydaladi. Porshenli nasoslarda suyuqlik ilgarilanma qaytarma harakatlanayotgan porshen' yordamida haydaladi.

Shesternyali va porshenli nasoslarning montaj tartibi yuqoridagiga o`xshash, faqat sinash tartibi bilan farq qiladi.

1-xomut; 2- nasos yarimmuftasi; 3- markazlovchi teshik; 4- kvadrat jism; 5- mikrometrli rezbali bolt; 6- kronshteynlar; 7- elektrodvigatel yarimmuftasi.

Porshenli nasosni ishga tushirishdan oldin, uning moy vannasiga И-40A markali moy solinadi va sal'niklarni kanday uralganligi tekshiriladi. Keyin ko`l bilan tirsakli val aylantirilib nasos ishchi organlarining tekis, bir me`yorda xarakatlanishi va devorlarga urilmasligi tekshiriladi.

Nasosni ishga tushirganda elektrodivgatel' valining aylanishi kuzatiladi. Val shkiv tomonidan qaraganda soat strelkasining aylanish yo`nalishida aylanishi kerak.






3.2.3. Shesternyali nasos sxemasi:

1-qobiq; 2,3 - shesternyalar; 4- so`rish trubasi;

5- haydash trubasi.


3.2.4-rasm. Porshenli nasos sxemasi:

1-silindr; 2- porshen;

3- so`rish klapani; 4-haydash klapani; 5-so`rish trubasi;

6- haydash trubasi; 7- havo qalpoqchasi

Nasosni ta`mirlashdan oldin so`ruvchi va haydovchi quvurlar zulfi yopiladi, nasosdan barcha o`lchov asboblari, to`siqlar, mufta yechib olinadi va quyidagi tartibda nasos qismlarga ajratiladi:

1. So`ruvchi qism qopqog`i bilan yechiladi;

2. Ishchi g`ildirak yechiladi;

3. Salnik yechiladi;

4. Korpus kronshteyndan olinadi;

5. Podshipniklar qopqog`i yechiladi;

6. Val podshipniklar bilan birga mufta tomoniga urib olinadi;

7. Valdan podshipniklar yechib olinadi.

Nasos qismlarga ajratilgandan keyin quyidagilar bajariladi:

1) nasos korpusi va ishchi g`ildirakni chirish (korroziya), loy, quyqumlardan po`lat shyotka bilan tozalanadi;

2) podshipniklar moy kamerasi tekshiriladi va uni kerosin bilan yuviladi;

3) salniklar holati tekshiriladi.

Nasos sovuq suvda ishlasa moylangan paxta materialidan tayyorlangan zichlagich, suyuqliq temperaturasi 60⁰C dan oshiq bo`lsa asbest zichlagich ishlatiladi.

Nasos vali katta tezlikda (2000-2900 ayl/min) aylanadi, shuning uchun salnik zichlagich noto`g`ri urilsa val bir necha minutda qizib ketadi va salnik urilgan joyi yeyiladi.

Kerak bo`lganda ishchi g`ildirak yangisiga almashtiriladi yoki ishqalash yo`li bilan ta`mirlanadi.

Agar nasos vali tekshirilganda salnikli zichlagich uriladigan joyi eyilgan bo`lsa, bu nasosni ishlatganda atmosfera havosini so`rilishiga va nasos ish unumdorligining tushishiga olib keladi, shuning uchun bunday val qayta ta`mirlanadi yoki yangisiga almashtiriladi. Qayta ta`mirlashda val yeyilgan joyi elektr payvandlash bilan to`ldiriladi va tokarlik dastgohida ishlov beriladi.

Yeyilgan podshipniklar yangisiga almashtiriladi. Podshipniklarni valga o`rnatishdan oldin ular 80-90⁰C haroratli moyda isitiladi. Yeyilgan shponka va vtulka yangisiga almashtiriladi.

Ishchi g`ildirak valga mahkam, zich o`rnatilishi kerak (посадка с натягом), mufta ham valga xuddi shunday o`rnatilishi kerak. Valga o`rnatilgan ishchi g`ildirak statik muvozanatlashtiriladi.

Nasosni yig`ish uni qismlarga ajratish tartibiga qarshi tartibda olib boriladi. Nasos yig`ilgandan keyin uning podshipnik qopqog`i moylovchi material - solidol bilan to`ldiriladi, nasos vali qo`l bilan aylantirilib, tekshiriladi va ishchi g`ildirak yo`naltiruvchi apparatga tegmasdan, yengil aylanishiga iqror bo`lishadi. Keyin nasos vali va elektrodvigatel vali yarim muftalar yordamida bog`lanadi, bunda asosiy e`tibor vallar o`qdoshligiga qaratiladi. O`qdoshlik "yarim muftalar" usuli bilan tekshiriladi.

Nasoslarni sozlashga quyidagilar kiradi: nasosni reviziyalash va sinovdan o`tkazib ishlatish.

Nasosni reviziyalashda nasos ust qismi chang va boshqa iflosliklardan tozalanadi, nasos qobig`i qopqog`i ochiladi, korpus ichki qism yuzasi holati ko`riladi, ishchi g`ildirak tozaligi tekshiriladi, salniklar uriladi, podshipniklar qopqog`i tozalanadi va yangidan moylash materiali solinadi. Reviziya tugagandan keyin nasosning birikkan qismlari germetikasi tekshiriladi, asosan so`radigan qismida, nasos va elektrodvigatel vallari o`qdoshligi tekshiriladi va nasos sinovdan o`tkaziladi.

Nasosni sinashda birinchi navbatda ishchi g`ildirak qo`l bilan aylantiriladi, u yengil aylanishi kerak.

Nasos birinchi salt holatda va keyin yuklama ostida sinovdan o`tkaziladi. Bir oz vaqt nasos haydovchi ventili yopiq holda ishlashi kerak. Undan keyin elektrodvigatel vali aylanish chastotasi oshgan sari haydovchi ventil ochiladi va sharikli podshipniklar korpusidagi moylovchi modda holati, salnik holati va manometr ko`rsatgichi tekshiriladi. Normal holatda salnik ozgina suyuqlik o`tkazishi kerak (bir minutda 10-20 tomchi)

Nasosni sinashda podshipniklar holati, vibratsiya yo`qligiga, suyuqlik ko`tarish miqdoriga asosiy e`tibor qaratiladi. Nuqson va nosozliklar aniqlanmasa nasos ishlab chiqarishga topshiriladi.

Nosozlik	Yo`qotish yo`li
Nasos suyuqlik bermayapti Nasos i so`ruvchi qism germetik emas, suyuqlik balandligi tushyapti	Nasosga va quvurga suyuqliq solish kerak
Qabul qiluvchi klapan germetik emas, suyuqlik quyilgandan keyin suyuqlik sathi pasayadi	Qabul qiluvchi klapan ta`mirlanadi
So`ruvchi tizim germetik emas	Oraliqlar to`ldiriladi
Salnikdan havo o`tayapti	Salnikni qaytadan urish kerak
Nasos vali aylanishi noto`g`ri	elektr tarmoq fazalarini almashtirish kerak
Suv berish kamayapti yoki suv berish bir xilda emas	Tanaffus bilan ishlatish kerak
Suyuklik sathi shunchalik pasayaptiki, havo so`rishi mumkin	So`ruvchi truba uzaytirilishi kerak
Qabul qiluvchi setka keragicha suyuqlikka botirilmagan	So`ruvchi truba uzaytirilishi kerak
Suv berish bir xilda emas	Trubalar birikish tirqishini to`ldirish, salnikni almashtirish yoki tortish kerak
Qabul qiluvchi setka va truboprovod loy bilan to`lgan	Loydan tozalash kerak
Nasos talab qiladigan quvvat oshgan	Nasosning ish unumdorligini haydash trubasidagi zadvijkani burash bilan kamaytirish kerak
Elektrodvigatel isiyapti, suv berish oshayapti	elektrodvigatelni to`xtatib, sovutish kerak
To`liq monometrik napor boshlanishidagiga nisbatan pastroq	Nasosning ish unumdorligini haydash trubasidagi zadvijkani burash bilan kamaytirish kerak

Kompressor maxovigi va elektrodvigatel' yarim muftasining o`qdoshligini tekshiruvchi chizg`ich yordamida bir xil joylashgan 4 nuqtadagi tirqishga qarab yoki maxsus qurilma (3.2.2- rasm) yordamida tekshiradilar. Nazorat chizg`ichini yarim muftalar yuqorisi va yonidan qo`yib, eletrodvigatel holatini rostlab ikki yarim mufta tashqi va yon silindrik yuzalari zich bo`lishi ta`minlanadi. Maxsus qurilma yordamida o`qdoshliqni tekshirish yuqoridagi paragrafda aytib o`tilgan.

Ruxsat etilgan parallellikdan siljish a=0,2 mm; vallar qiyshiqligi b=0,1 mm.

Vallar o`qdoshligi tekshirilgandan keyin elektrodvigatel ramaga yakuniy mahkamlanadi va rama resiverda havo sovutgich va ehtiyot klapan o`rnatiladi va mahkamlanadi.

Kompressorni ishlatishdan oldin uning asosiy qismlari reviziya qilinadi. Reviziya paytida tirsakli val, shatun, porshen, so`ruvchi va haydovchi trubkalar yuviladi va salnik bilan birga tekshiriladi. Val bo`yinchasi va podshipniklarning asosiy va ustki vkladishlarini tekshirish "bo`yoq dog`lari" usuli bilan amalga oshiriladi. Bunda har bir vkladish yopishish darajasi vkladish ishchi sirtining 25 x 25 mm yuzasida 8 ta bo`yoq dohiga to’g`ri kelishi kerak. Val bo’yinchasi va ustki vkladishlar orasidagi tirqish 0,06-0,1 mm orasida bo`lishi lozim. Asosiy podshipniklar o`q tirqishi 0,06-0,35 mm. Porshen va silindr orasidagi tirqish qiymati zavod tayyorlovchi chizmalarida ko`rsatilgan ular o`lchamining 10 % dan oshmasligi kerak. Shatun pastki kallagini va tirsakli val bo`yinchasi orasidagi tirqish 0,03-0,06 mm orasida bo`lishi lozim. Kompressor karterini kerosin bilan yuvib, qish paytida K-12, yoz paytida K-19 markali toza kompressor moyi solinadi.

Kompressor qurilmasini ishlatishdan oldin qo`l bilan ehtiyot klapanlar tekshiriladi, karterda moy borligini ko`rish shishasi orqali ko`riladi, tirsakli val maxovigi qo`l bilan aylantirilib, uning erkin harakatlanishi ko`riladi. Elektrodvigatelni yoqishdan oldin resiver va sovutgichdagi haydovchi va tarqatuvchi ventillar ochiladi. Elektrodvigatelni yoqib uning valining aylanishi moy nasosi qopqog`ida ko`rsatilgan strelkaga to’g`ri kelishi tekshiriladi.

Kompressor dastlab 1-1,5 soat mobaynida salt holda ishlatiladi va keyin asta sekin bosim nominal qiymatigacha oshiriladi va yana 1 soat ishlatiladi. Kompressor ishlaganida qo`shimcha begona shovqin bo`lmasligi, podshipniklar isib ketmasligi kerak. Moylash sistemasida bosim 0,1-0,15 MPa bo`lishi kerak. Sovutgichdagi haydovchi va tarqatuvchi ventillar keyin qurilma normal rejimda chiqariladi.

Kompressorlarni ta’mirlash. Havoli va ammiakli porshenli kompressorlarni ta`mirlashda quyidagi ishlar bajariladi: asosiy yig`ma birliklarni to`liq ajratish; ular holatini tekshirish va yeyilish darajasini aniqlash; yeyilgan detallarni almashtirish; silindrlarni ta`mirlash; shatun-porshen detallarni ta`mirlash; podshipnik va boshqa qismlarni ta`mirlash; yig`ish ishlari; sinovdan o`tkazish.

Ajratish vaqtida tirsakli val, shatun, porshen, sal'niklar, so`ruvchi va havdovchi klapanlar, podshipniklar va val bo`yinchasi vkladishi yuviladi va tekshiriladi. Tekshirishda ko`riladigan parametrlar kompressorlarni o’natish va foydalanish qismida keltirilgan.

Yeyilgan tsilindrlarni ta`mirlashda ular yangi ta`mir o`lchamigacha yulinadi, bu o`lchaì tsilindrning nominal (birlamchi) o`lchamidan bir oz kattaroq bo`ladi, va ushbu yangi o`lchamga mos porshen o`rnatiladi. Silindr eyilish joylarini tkislash darajasigacha yulinadi va ishqalash kallaklarè bilan ishlov beriladi. Silindr diametri 80 dan 150 mm gacha bo`lganda ishlov berish darajasi 0,02 dan 0,1 mm gacha bo`ladi. Ta`mirlangan tsilindr quyidagi texnik talablarga javob berishi kerak: uning o`lchami tsilindr va porshen orasidagi ruxsat etilgan montaj tirqishini ta`minlashi lozim; ovallik va konuslik darajasi tsilindrning 100 mm diametrida 0,08 mm dan ko`p bo`lmasligi lozim.

Porshen xalqalarining yeyilgan ariqchalari eni bo`ylab yangi ta`mir o`lchamigacha ishlov beriladi. Xalqalar ariqcha bo`yicha yon tomon urilish darajasi ishlov berishdan keyin 0,1 mm dan ortiq bo`lmasligi kerak.

Tirsakli val shatun joyi va bo`yinchasi yeyilganda ovallik va konuslik paydo bo`ladi va val ta`mirlanadi. Ovallik va konuslik mikrometr bilan uch joydan: galtellarda va o`rtasida o`lchab tekshiriladi. Tirsakli val bo`yinchasining ovalligi 0,2 mm dan va konusligi 0,4 mm dan ortiq bo`lganda ishqalab yo`qotiladi.

Valning bukilish darajasi tokarlik dastgohining markaz nuqtaliriga o`rnatilib tekshiriladi. Bunda val bo`yinchalarida indikatorning o`lchash sterjeni qo`yilib val aylantiriladi va bukilish darajasi aniqlanadi. Agar val bukilish darajasi 0,3 mm dan ko`p bo`lsa, val rostlanadi. Rostlash val sovuq holida vintli yoki gidravlik press yordamida bajariladi.

Kompressor karteri kerosin bilan yuvilib toza kospressor moyi solinadi. Kompressorni sinovdan o`tkazish zavod-tayyorlovchi yo`riqnomasida keltirilgan ko`rsatmalar bo`yicha bajariladi.
3.2.3.Ventilyatorlarni o`rnatish, sozlash va ta’mirlash
Ventilyatorlarni o`rnatish va sozlash. Pnevmotransport qurilmalarida havo va material aralashmasini harakatlantirish uchun, kondentsioner va havo sovutgichlarda, quritish jihozlarida havoni haydash uchun ventilyatorlar ishlatiladi.

Oziq- ovqat sanoati korxonalarida asosan yuqori bosimli ВВД-8, Ц10-28 rusumli ventilyatorlar, Ц4-70 rusumli markazdan qochma va 06-320 seriyali o`qli ventilyatorlar ishlatiladi.

Markazdan qochma ventilyatorlarni (3.2.5-rasm) quyidagi tartibda o`rnatiladi:

1) Ventilyator o`rnatish o`qlari belgilanadi;

2) Ishchi g`ildirakning muvozanati (balansirovkasi) tekshiriladi;

3) G`ilof holatining to`g`riligi tekshiriladi;

4) Ventilyator joyiga o`rnatiladi;

5) Ventilyator korpusi mahkamlanadi va ventilyatorni sinovdan o`tkaziladi.

Ventilyatorni montaj qilishdan oldin mashinaning asosiy o`qlari joyi, mahkamlovchi boltlar joyi, elektrodvigatel' o`rni bo`r bilan belgilanadi.

Ventilyator ishchi g`ildiragi balansirovkasi tekshiriladi: bu uchun ishchi g`ildirak qo`l bilan aylantiriladi va g`ildirak to`xtab kolgan vaziyatda uning pastki nuqtasiga bo`r bilan belgi qo`yiladi va yana 3-4 marta aylantiriladi va har bir aylantirilganda g`ildirakning qanday holda to`xtab qolishi ko`riladi. Agar g`ildirak har safar aylantirilganda har xil vaziyatda to`xtasa, g`ildirak balansirovkasi normal, bir xil vaziyatda (belgi pastda) to`xtasa, g`ildirakni val bilan olib balansirovka dastgohida muvozanatlashtiriladi.

Ventilyator g`ilofining ishchi gildirakka nisbatan qiyshiqligini tekshirish lozim. G`ilof to`g`rilini quyidagicha tekshiriladi: g`ilofning yechiladigan yon devori va ishchi g`ildarak orasidagi oraliq diametral joylashgan 4-6 joyda tekshiraladi; keyin g`ildarak qo`l bilan aylantariladi va g`ildirakning barcha holatida bu masofa bir xilligi aniqlanadt.

Ventilyator yig`ilgan holda o`rnatiladigan joyda keltirilib, belgilangan montaj chiziqlari bo`yichà o`rnatiladi.

Ventilyator vali gorizontal bo`lishi kerak. Val o`qi bo`yicha ruxsat etilgan chetlanish 1 m val uzunligiga 0,1 mm bo`lishi kerak. Buning uchun, kerak bo`lsa agar taglik tagida po`lat prokladka qo`yilib gorizontallik holati obtarozi bilan ko`rilib rostlanadi.

Ventilyator gorizontallik holati tekshirilgandan keyin poydevorga yoki to`siqqa mahkamlanadi, bunda boltlarni bir maromda qisiladi.

Barcha nuqsonlarini tugatib, ventilyatorni sozlagandan keyin, staninasi ostiga suyuq sement qorishma quyiladi. Sement mustahkam bo`lganidan keyin aspiratsion yoki havo yuruvchi quvur biriktiriladi. Ventilyator elektrodvigateli odatda ventilyator bilan birga o`rnatiladi.

1-g`ilof ; 2- rotor; 3- shkiv; 4- stanina; 5- ishchi g`ildiragi.

Ventilyatorni ishlatishdan oldin ishchi g`ildiragi qo`l bilan aylantiriladi va g`ildirak urilishi, valning g`ilof teshigidagi holati tekshiriladi. Bunda ruxsat etilgan og`ishlar quyidagi qiymatlardan katta bo`lmasligi lozim:
Ventilyator raqami ……………. 2,5-6 8-12 14 va undan katta

Ruxsat etilgan g`ildirak

urilish qiymati, mm da

radius bo`yicha…………………… 1 2 3,5

o`q bo`yicha ……………………… 2 3 5

Val va g`ilof teshigi

diametrlari orasidagi farq, mm……. 4 8 12

Montaj qilingan ventilyator quyidagi talablarga javob berishi kerak:

1. Tebranmasdan, shovqinsiz, bir maromda ishlashi;

2. Ventilyatorning so`ruvchi ochiq joyiga metall setka (teshiklari 25-30 mm) qo`yilishi;

3. G`ilof sirti tekis, g`adir-budirsiz, nuqsonsiz bo`lishi kerak.

1. Ishchi g`ildirakning yoki shkivning noto`g`ri o`tqazilganligi, rotorning tebranishi yoki moylashning etarli darajada qilinmasligi tufayli val bo`yinchasi va podshipniklarning yeyilishi;

2. Chang va kul ta`sirida yoki gazning yuqori harorati ta`sirida ishchi g`ildirak kuragining va g`ilofining yeyilishi;

3. Fundament boltlarining bo`shashi tufayli tebranish paydo bo`lishi va hokazo.

Ventilyatorni ta`mirlash uchun uni qismlarga ajratib, podshipnik, val, g`ilof va rotor kuraklari tekshiriladi.

Ventilyatorni qismlarga ajratish tartibi:

• 
  havo yuruvchi aspiratsion trubalar yechiladi;
  

• 
  podshipniklar ochiladi;
  

• 
  ishchi g`ildirak tomonidan ventilyator g`ilofi ochiladi va ishchi g`ildirak yechib olinadi.
  

G`ilof ta`mirlanganda undagi pachoq bo`lgan joylari, g`adir-buqurliklari to`g`rilash, choklarni zichlashtirishga e`tibor beriladi. Bu ventilyatorning foydali ish koeffitsiyentini kamaytiradi.

Ventilyatorlarda podshipniklar boshqa mashinalarga nisbatan tez yeyiladi va ular yangisiga almashtiriladi.

Yuritma valida asosan uning bo`yinchasi yeyiladi. Val bo`yinchasini tiklash elektr payvandlash yordamida metall bilan to`ldirsh yo`li bilan bajariladi. Keyin tokarlik dastgohida qayta ishlov beriladi.

Ventilyator ta`mirlangandan so`ng, uning ishchi g`ildiragini dastgohda alohida va shkiv bilan muvozanatlashtiriladi. Noto`g`ri muvozanatlashtirilgan ventilyator ish paytida shovqin va tebranish paydo qiladi.

Ishchi g`ildirakni g`ilofga solishda disk tekisligi va g`ilof yon devorlarining bir-biriga nisbatan paralelligini saqlash kerak. G`ildirak va ventilyatorning so`ruvchi patrubkasi, orasidagi oraliq hamma joyda bir xil, g`ildirak diametrining 0,5 foizidan oshmasligi kerak. G`ilofning orqa devori va ventilyator orasidagi oraliq ishchi g`ildirakning 4 foizidan oshmasligi kerak (3.2.5 - rasm).

Ventilyatorni ishlatishdan oldin moylash kartasi va sxemasiga qarab barcha ishqalanuvchi detallar moylanadi, begona predmetlar olib tashlanadi, keyin qo`l bilan ventilyator vali bir to`liq aylanishga aylantiriladi.

Ta`mirdan keyin ventilyatorni qabul qilib olish: Ventilyator ishini yuklama ostida tekshiriladi. Bunda elektrodvigatel, podshipnik va boshqa ishqalanadigan detallar holati tekshiriladi. Ventilyator ishlayotganida val urishi, stanina tebranishi, rotorning g`ilofga urilishi, qattiq shovqin va urilish bo`lmasligi, podshipniklar isib ketmasligi va moylash materiali oqib ketmasligi kerak.
3.2.4. Reduktor va tezlik variatorlarini o`rnatish
Reduktor va tezlik variatorlari mashina va mexanizmlar uzatmasi aylanish chastotasini o`zgartirish vazifasini bajaradi.

Silindrsimon gorizontal va chervyakli reduktorlar keng tarqalgan.

Silindrsimon reduktorlar bir, ikki va uch bosqichli bo`lishi mumkin. Silindrsimon reduktor cho`yan korpus va tizim uzatmasidan iborat. Shesternya va g`ildirak egri tizim, val tebranish podshipniklarida o`rnatilgan.

Tezliklar variatori ikkita parallel valdan iborat bo`lib, ularda kolodkali tasmalar qamrab oladigan konusli disklari mavjud. Richag yordamida tasma surilib, uzatishlar soni o`zgartiriladi.

Loyiha holatiga keltirilgan reduktor yoki variator dastlab elektrodvigatel bilan birlashtiriladi. Ustaxonada metall asos tayyorlanadi. Reduktor asosga o`rnatilidan oldin reviziya qilinib, uning korpusi kerosin bilan yuviladi, artiladi, moy quyiladi.

Reduktor va elektrodvigatelni o`rnatishda ular vallarining o`qdoshligi tekshiriladi. Bunda asosiy jihoz qilib reduktor qabul qilinadi va elektrodvigatel unga "yarim muftalar usuli" bo`yicha markazlashtiriladi va moslashtiriladi. Reduktor va elektrodvigatelning gorizontalligini ta`minlash maqsadida ular korpusining ostiga metall tiqinlar qo`yiladi.

Yakuniy tekshirilgach, boltlar tortiladi va sinovdan o`tkaziladi. Yig`ilgan va sinalgan agregat montaj maydonchasiga keltirilib, takelaj vositalari yordamida poydevorga o`rnatiladi.

3.2.5. Elektrodvigatellarni o`rnatish
Elektrodvigatellar yasalish shakliga qarab ularni beton poydevorga o`rnatilgan salazkada, jihoz staninasida joylashgan salazkada, bevosita jihoz staninasida va kronshteynda o`rnatiladi.

Elektrodvigatellarni ko`tarish va tashishni osonlashtirish uchun ular statorining yuqori qismida yuk ko`tarish qurilmalarinig ilgaklari osiladigan maxsus yuk vinti bo`ladi.

Elektrodvigatelni flanets orqali jihoz staninasida joylashgan podshipnik shitida o`rnatishda (3.2.6-rasm,c) yuk vinti teshigiga lom tiqiladi va elektrodvigatel flanetsini mashina staninasiga yopishtiriladi va yuqoridan shpilkalardagi gaykalar mahkamlab kelinadi.

Salazkali elektrodvigatellar o`rnatishda gorizontallik holati salazkada ikki bir biriga nisbatan perpendikulyar ravishda obtarozini qo`yib tekshiriladi va salazka ostiga yupqa po`lat tiqin qo`yib rostlanadi.

Agar elektrodvigatel va jihoz bir biri bilan tasmali uzatma yordamida bog`langan bo`lsa, elektrodvigatel va ishchi mashina vallari o`qlarining pallaellik va gorizontalligi tekshiriladi, hamda yurituvchi va yurgiziladigan shkivlarning bir tekislikda joylashishi ko`riladi. Buning uchun tekshiruvchi lineykani ikkita shkivlar yon tomoniga qo`yilib tekshiriladi. Agar elektrodvigatel va ishchi mashina vallari barmoqli mufta yordamida bog`langan bo`lsa, vallar o`qdoshligi "yarim muftalar" usuli bilan rostlanadi.



3.2.6-rasm. Elektrodvigatellarni o`rnatish usullari

a) salazkada fundamentda; b) salazkada mashina staninasida;

c) mashina staninasida flanets yordamida; d) kronshteynda.

(1- elektrodvigatel; 2- jihoz)

Ularni montaj qilishning 2 yo`li bor: joyida (shitsiz) – devorda, ustunda, jihozda hamda shitda va boshqarish pultida. Montaj qilish yo`li asboblar konstruktsiyasi va bir necha asbobning bir joyda mujassamlashganiga qarab tanlanadi.

Shitsiz montaj qilish asbob konstruktsiyasi shit uchun mo`ljallanmagan taqdirda qo`llaniladi – manometrlar, sarf qilish iqtisodiy jihatdan tejamsiz bo`lgan hollarda ham asboblar joyida o`rnatiladi.

Ko`pgina ishlab chiqarilgan asboblar devorda montaj qilish uchun mo`ljallangan, shuning uchun ular uchburchak, to`rtburchak, aylana korpuslarda ishlangan. Devorda montaj qilishda avval devorga yog`och, plastmassa yoki metall shit o`rnatiladi, so`ng asbob vintlar bilan mahkamlanadi.

Shitli montaj qilish asboblarning bir joyda mujassamlanishiga, mashina va apparatlar ishini kuzatib turishga, ularni atrof-muhitning salbiy ta`sirlaridan saqlashga imkon beradi.
ASOSIY TAYANCH IBORALAR:

1. Nasoslar; 2. Kompressorlar; 3. Porshen; 4. Ruxsat etilgan paral-lellikdan siljish;

5.Vallar qiyshiqligi; 6. Ventilyatorlar; 7. Reduktor va tezlik variatori; 8. Elektrodvigatel;

ASOSIY TAYANCH TUSHUNCHALAR:
*Nasoslarni o`rnatish quyidagi jarayonlardan iborat: 1)nasosni fundament yoki beton to`singa o`rnatish; 2) montaj o`qlari va gorizontal o`q bo`yicha tekshirish; 3)fundamentni sement suyuqligi bilan yopish; 4)nasosninazoratdan o`tkazish; 5) nasosni sinovdan o`tkazish va ishlatish.

*Kompressorli qurilmaning montajini rama-resiverni o`rnatishdan boshlaydilar. Keyin uning ustiga kompressor va elektrodvigatel' o`rnatiladi.

*Elektrodvigatellar yasalish shakliga qarab ularni beton poydevorga o`rnatilgan salazkada, jihoz staninasida joylashgan salazkada, bevosita jihoz staninasida va kronshteynda o`rnatiladi.

*Nazorat o`lchov asboblari montaj qilishning 2 yo`li bor: joyida (shitsiz) – devorda, ustunda, jihozda hamda shitda va boshqarish pultida.
TAKRORLASH VA MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR
1. Nasosni montaj qilishda qanaqa ishlar bajariladi?

2. Vallar o’qdoshligi qanday tekshiriladi?

3. Nasosdan foydalanish tartibi qanday ?

4. Kompressorni montaj qilishda qanaqa ishlar bajariladi?

6. Ventilyatorni o’rnatish tartibini aytib bering.

7. Ishchi g`ildirak balansirovkasi qanday tekshiriladi?

8. O’rnatilgan ventilyator qaysi texnik talablarga javob berishi kerak?

9. Reduktor va tezlik variatirinin o’rnatish xususiyati.

10. Reduktor va elektrodvigatellarni o`rnatishda ular vallari o`qlarining ruxsat etilgan parallel siljish qiymati nimaga teng.

11. Elektrodvigatellarni o`rnatish usullarini ayting.

12. Nazorat-o’lchov asboblarini o’rnatish yo’llari.
O`QUV-USLUBIY TARQATMA MATERIALLARIGA MISOLLAR:

• 
  Tayanch ibora va tushunchalar.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.