§4.1. TEXNOLOGIK JIHOZLARNI O’RNATISH XUSUSIYATLARI

Bu katta o’lcham va vaznga ega bo’lgan, kichik dinamik yuklama bilan ishlaydigan jihozlar: har xil sig`im va rezervuarlar, quyish va qadoqlash avtomatlari, shisha idish yuvuvchi mashinalar va boshqalar. Ularni asosan balandligi bo’yicha rostlanadigan tayanch oyoqlarda o’rnatiladi va gorizontallik va vertikallik bo’yicha tekshiriladi.

Ba`zi bir holatlarda bir jihozni bir necha guruhga kiritish mumkin, chunki ularni montaj qilish yo’li turli xil bo’ladi. Masalan: trubali pasterizatorni ham mahkamlamasdan, ham poydevorga boltlar bilan mahkamlab polga o’rnatish mumkin.

Katta vazndagi jihozlar mustahkam asosga o’rnatilishi kerak. Bunda jihozning ish holatidagi og`irligini e`tiborga olib, ushbu asos (poydevor) statik hisoblanadi, masalan: sut bilan to’ldirilgan sig`im, shisha idish va yuvish suyuqligi bilan to’ldirilgan shisha idish yuvadigan mashina va h.k.

Katta vazn va hajmdagi jihozlarni montaj qilishni vertikal va gorizontal sut saqlanadigan sig`imlar misolida ko’ramiz.

Vertikal sig`im В2-OMВ 2,5 (sig`imi 2,5 m³), sutni qayta ishlash korxonasining sut saqlanadigan bo’limida polda alohida poydevorchalarda yoki ikkinchi qavatda bo’lsa qavat orasidagi beton plitalarda poydevorsiz o’rnatiladi. Uni o’rnatish tartibi §1.3 da ko’rib chigilgan.

Gorizontal sig`im В2-OMГ (sig`imi 10 m³) oldindan shvellerlardan tayyorlangan kuchaytirish plitalarida o’rnatiladi (4.1.1-rasm). Bunda po’lat plitalarning balandligi 100-150 mm ni tashkil qilishi kerak, plitalar sig`im montaj yoqi bo’ylab bo’ylama (4.1.1-rasm, b) yoki bu o’qqa nisbatan perpendikulyar (4.1.1-rasm, c) joylashtiriladi, plitalarda sig`im oyoqlariga mos keladigan joylarda doira yoki kvadrat shakldà po’lat tayanch plastinalar qo’yiladi va shvellerlarga payvandlab beton bilan quyiladi. Sig`im ichidagi suyuqlikning oqib chiqishini yaxshilash maqsadida gorizontga nisbatan 1-2⁰ qiyalik bilan ko’tarish krani yordamida o’rnatiladi.



4.1.1-rasm. Gorizontal sig`imni o’rnatish

a- o’rnatish sxemasi; b -bo’ylama o’q bo’ylab mustahkamlab o’rnatish;

c - radial o’qlar bo’yicha mustahkamlab o’rnatish

1-sig`im; 2-stropovkalash ilgaklari; 3-mustahkamlash plitalari (shvellari).

Birinchi navbatda silos joylashtiriladigan metall konstruktsiya va undan keyin bu konstruktsiyada silos montaj qilinadi. Bunda metall konstruktsiya elementlarining yuklamaga barqarorligi (устойчивость) va mustahkamligi (прочность) ta`minlanishi kerak. Metall konstruktsiyani o’rnatishdan oldin texnik hujjatlar o’rganiladi, ular o’rnatiladigan poydevorlar, anker boltlari, qurilish konstruktsiyalari, tayanch plitalar dalolatnoma bo’yicha tekshiriá qabul qilib olinadi. Metallokonstruktsiya komplekti tekshiriladi.

Tayanch qismlar qabul qilib olinib montaj o’qlari belgilangandan keyin yig`ish maydonchalarida metall konstruktsiya elementlari ularni loyiha holatiga o’rnatishdan oldin yiriklashtirib yig`iladi. Yiriklashtirish ko’tarish mexanizmlardan ratsional foylanish chegarasigacha bajariladi. Payvandlab birikadigan joylar birlamchi prixvatka qilinadi. Bunda birlamchi payvand-choklar uzunligi yuklama ko’tarmaydigan joylarda loyihada ko’rsatilgan o’rnatish payvand-choklar uzunligining 10 % ni tashkil qiladi, lekin 50 mm dan kam emas. Birlamchi payvandlashda (прихватка) ishlatiladigan elektrodlar markasi yakunlovchi payvandlashnikiday bo’lishi shart.

Konstruktsiya elementlari to’g`ri biriktirilganligi tekshirilgandan keyin metall konstruktsiyaning boltli birikma bilan birikadigan birikmalarida bolt-gayka tortiladi va yakunlovchi payvandlash bajariladi. Boltlar kallagi va gaykalar konstruktsiya elementlari yuzasi va shaybalar bilan zich yopishib turishi kerak. Normal va yuqori aniqlikdagi boltlar kallagi va gaykalar tagida aylana shaybalar (gayka ostida 2 tadan ko’p bo’lmagan, bolt kallagi ostida 1 ta shayba), qiya tekisliklarda yaqin bo’lgan joylarda qiyshiq shaybalar qo’yiladi. O’ta mustahkam boltlar kallagi va gaykasi ostida issiqlik bilan ishlangan gaykalar (har biri ostida bir tadan) qo’yiladi.

Boltlarning tortilish sifatini bolg`acha bilan urib tekshiriladi, bunda bolt siljimasligi va silkinmasligi darkor. Tortilish darajasini 0,3 mm li shup bilan tekshiriladi, bunda shup birikkan detallar tirqishiga 20 mm dan ortiq bo’lmagan holda kirishi kerak.

Yiriklashtirilgan elementlar loyiha holatiga ko’tarish mexanizmlari yordamida shoqullar bilan tekshirish o’rnatiladi. Konstruktsiyaning tayanch qismi tayyor fundamentga o’rnatiladi. Bunda shoqul yordamida vertikalligi tekshirilib, fundment boltlari bilan mahkamlanadi (har bir tayanch 4 ta bolt bilan). Metall konstruktsiyalarnining sektsiyalari yakunlovchi rostlash va mahkamlash ishlari o’rnatish tartibida qarab bajariladi. Bunda o’sha sektsiya asosga mustahkam mahkamlaganigacha ko’tarish moslamasi ilgagi echib olinmaydi.

Jihoz tayanadigan yuzalar gorizontalligi va vertikalligi tahminlanishi kerak.

balandligining 0,001 qismi,

lekin 35 dan yuqori emas

Kolonnaning osilish qiymati……….……kolonna balandligining

1/750 qismi,

lekin 15 dan yuqori emas
Metall konstruktsiya o’rnatilgandan keyin un saqlanadigan silos maxsus chang`ilarda traktor bilan tortib keltiriladi (silos montajga yig`ilgan holda keladi) va shu chang`idan zanjirli MKГ-25 yoki minorali, to’rt oyoqli kran yordamida o’rnatiladi. Spropalash usuli 4.1.2- rasmda ko’rsatilgan. Silosning og`irligi 4 t tashqil qiladi. Uning vertikallik holati yuqoridan pastga yuborilgan shoqullar yordamida amalga oshiriladi. Vertikallikdan og`ish ± 2 mm.


4.1.2- rasm. Un saqlash uchun mo’ljallangan silos o’rnatish sxemasi

1 - silos; 2- chanalar; 3- tross (po’lat arqon); 4- kran ishgagi; 5- spropovkalar; 6 - ilish ilgaklari (skoba),

A-ko’rinishda spropovkalash ko’rsatilgan.

4. 
   Bir texnologik chiziqda joylashgan jihozlarni o’rnatish
   

Texnologik tizim bo’yicha joylashgan jihozlarni o’rnatishni pivo va alkogolsiz ichimliklarni shisha idishga quyish tizimi misolida ko’ramiz.

Bu texnologik tizim quyidagi jihozlardan iborat (1.5.3- rasm): idishni yashikdan oluvchi avtomat, yashik yuvuvchi mashina, yashiklar uchun zanjirli transportyor, idishni yashikka qo’yuvchi avtomat, yashiklarni hisoblovchi qurilma, quyuvchi-yopuvchi avtomat, idishlar uchun zanjirli plastinali transportyor, chiroqli ekran, idish yuvuvchi mashina va elektroshit.

Montaj ishlari boshlashdan oldin o’lchov belgilash ishlari olib boriladi. Jihoz va yordamchi qurilmalarning asosiy montaj o’qlaridan bino asosiy devori va kolonnasigacha bo’lgan koordinatalar bo’yicha nazorat o’qlari tortiladi. Bunday texnologik tizimlarni o’rnatishda asosiy jihoz tanlanadi va u jihoz joylashish koordinatasiga nisbatan boshqa jihoz va qurilmalar joyi hisoblab belgilanadi. Biz ko’rayotgan misolda asosiy jihoz qilib idish yuvuvchi mashina qabul qilingan. Quyidagi tartibda o’rnatish ishlari olib boriladi: ishlab chiqarish sexida montaj sxemasiga qarab nazorat montaj o’qlari tortiladi (1.5.3-rasm), shisha yuvuvchi mashina o’rnatilib tekshiriladi, so’ngra boshqa jihozlar montaj o’qlari bo’yicha birlamchi joylashtiriladi, bunda nazorat o’qlaridan pastga tushirilgan osma va bayroqchalardan foydalaniladi. Undan keyin barcha transportyorlar o’rnatiladi, jihozlar gorizontallik va vertikallik holati tekshiriladi va fundamentga mahkamlanadigan jihozlar mahkamlanib, texnologik tizim sozlash-ishga tushirish uchun topshiriladi.

*Katta o’lchamga ega bo’lgan jihoz va sig`imlar asosan po’lat prokatdan tayyorlangan karkasda (metall konstruktsiyada) o’rnatiladi. Birinchi navbatda jihoz joylashtiriladigan metall konstruktsiya va undan keyin bu konstruktsiyada silos montaj qilinadi.

*Texnologik tizimdagi jihozlarni o’rnatishda mashina va apparatlar texnologik jarayon yoki operatsiya yo’nalishiga qarab o’rnatiladi, ular asosiy montaj o’qlari va balandlik belgilariga qarab bino qutisiga va hamda o’zaro bog`lanadi.
TAKRORLASH VA MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR
1. O’rrnatish usuliga ko’ra texnologik jihozlar nechta guruhlarga bo’lish mumkin?

2. Katta vazn va hajmga ega bo’lgan jihozlarni o’rnatish xususiyatlarini ayting.

3. Jihozlarni po’lat prokatdan tayyorlangan karkasda montaj qilish xususiyatlari.

4. Bir texnologik chiziqda joylashgan jihozlarni o’rnatish xususiyatlari.

• 
  Tayanch ibora va tushunchalar.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.
  

Gorizontallik holati rostlangan keyin yog`och rama beton plitaga M16 boltlar bilan mahkamlanadi.

Agar bir necha jo`vali dastgoh bir joyda o`rnatilsa, yog`och ramalari bo`ylama montaj o`qi bo`yicha o`rnatiladi, bunda o`q chiziqlari parallelligi ta`minlanishi kerak. Qator chizig`idan dastgohning ruxsat etilgan maksimal og`ishi ± 15 mm. Dastgohlarning bir-biriga nisbatan gorizontallik holati gidrostatik obtarozi yordamida bajariladi. Umumiy gorizontallik chizig`idan og`ishning qiymati ± 5 mm.

Dastgoh 1 soat mobaynida salt holatda sinovdan o`tkaziladi. Undan keyin o`tayotgan mahsulotni qarab turish uchun shishadan patrubok va po`lat mahsulot yetkazib beruvchi truba o`rnatiladi. Po`lat truba va biriktiruvchi cho`yan flanetslar orasiga qalinligi 10-15 mm bo`lgan rezina xalqa qo`yiladi.

Dastgohni qismlarga ajratgan keyin jo`valarni ta`mirlash uchun maxsus ustaxonaga yuboriladi, qolgan detallar joyida ta`mirlanadi yoki yangisiga almashtiriladi. Jo`valar ta`mirlash uchun jo`va kesish dastgohida ishlov beriladi va uning silindrlik aniqligi tekshiriladi.

1-stanina; 2-maydalagich; 3- elektrodvigatel’;

Mashina rotori elektrodvigatel va ponasimon tasmali uzatma orqali, shnek esa yana bitta ponasimon tasmali uzatma va chervyakli uzatma orqali harakatlantiriladi. Barcha mexanizmlar staninaga o`rnatilgan.

Gorizontallik holati stanina oyoqlari tagiga po`lat tiqin qo`yish bilan rostlanadi va poydevorga to`rt dona M16 poydevor boltlari bilan mahkamlanadi. Chervyakli uzatma va barcha podshipniklar konsistentli moy bilan surtiladi. Ishlatishdan oldin yuritmadagi tasmalar yechilgan holda rotor va shnek qo`l bilan aylantiriladi: ular ravon va turtkisiz aylanishi kerak. Shkivlarga tasma o`tkaziladi va mashina bir soat mobaynida salt holatda sinovdan o`tkaziladi.

1- korpus; 2-rotor; 3-bolg`achalar; 4-bolg`achalar osilgano`q; 5- g`adir-budur yog`och; 6-shnek; 7-shiber; 8-to`r; 9-ehtiyot panjara; 10-ta`minlovchi voronka; 11-elak; 12-shiberli zaslonka; 13-zichlovchi xalqa; 14-bak; 15-havo chiquvchi yo`lak; 16-stanina; 17-tasmali uzatma; 18-elektrodvigatel.

1- lentali transportyor; 2- rostlanadigan valik; 3- pichoq; 4- ikki tomonli porshen; 5- qalqon; 6- bo`luvchi mexanizm; 7- o`lchovchi cho`ntak; 8- shpilka; 9- bunker; 10- zaslonka asosi; 11- zaslonka; 12- aylanuvchi kurak; 13- val; 14- xamir kamerasi; 15- yarimsferali qolip; 16- rezbali vtulka.

Mashina montajga yig’ilgan holda keladi. Mashina o`rnatish joyi montaj o`qlari bo`yicha polda belgilanadi va shu belgilarga asosan polga qo`yiladi. Gorizontallik va vertikallik holati obtarozi va shoqul yordamida tekshiriladi. Bunda gorizontallik holati aniqligi 1 m uzunlikda 0,1 mm, balandlik belgisi bo`yicha og’ish ± 10 mm, yuqoridan qaraganda o`qlar bo`yicha og’ish ± 10 mm bo`lishi kerak. Gorizontallik holati stanina tagiga po`lat tiqin qo`yish bilan rostlanadi. Mashina holati yuqoridagi talablarga javob bergandan keyin polga to`rt dona M20 anker boltlari yordamida mahkamlanadi. Lentali transporter poddoni bilan mashina tagiga uchta shpilka bilan holati rostlanadigan tayanch qurilma orqali o`rnatiladi. Bu qurilma orqali transportyorni 15-20⁰ gacha aylantirib bo`ladi. Mashinani ishlatishdan oldin barcha korriziyaga qarshi qatlamlar tozalanadi. Xamir bilan bevosita kontaktda bo`ladigan barcha ishchi organlar vetosh bilan artiladi, sovun yoki sodaning issiq eritmasi va sovuq suv bilan yuviladi, quruq qilib artiladi va gorchitsa moyi yoki eritilgan margarin surtiladi. Reduktor karteriga moy ko`rsatgichi belgisigacha 19 markali kompressor moyi quyiladi. Mashinaning barcha kerakli joylari moylash kartasiga asosan УС-2 markali konsistent moylash materiali bilan to`ldiriladi.

Mashinani ishga tushirishdan oldin bo`luvchi qismini bir-necha bor shkiv-variatorning maxovigini qo`l bilan aylantirish orqali aylantiriladi. Keyin shkivlarga tasma o`rnatiladi va elektrodvigatel qisqa-qisqa vaqt yoqilib, ishchi sikl

bir-necha bor qaytariladi. Undan keyin mashina salt holatda 2 soat mobaynida ishlatiladi. Mashina zarbasiz, osoyishta ishlashi kerak.

Bir kilogrammli xamir bo`lagini olish uchun zaslonka uchi va kurak stupitsasi orasidagi oraliq 6-8 mm ni, bo`luvchi baraban silindrik sirti va koziryok orasi 0,03-0,06 mm bo`lishi kerak.
4.2.1–jadval. Xamir bo`lish mashinasida uchraydigan nosozliklar va

ularni bartarf etish yo`llari

Nosozlik va buzilish	Keltirib chiqaruvchi sabab	Bartaraf etish yo`li
Chiqayotgan xamir bo`laklari massasi belgilangandan kichik yoki katta Bir vaqtda chiqayotgan xamir bo`laklari massasi bir xil emas Bo`luvchi baraban va haydovchi qurilma orasidan xamir oqib tushishi Haydovchi qurilma vallari uchlaridan xamir oqib tushishi Xamir bo`laklari mashina ishchi organlariga yopishib qolyapti	Porshenni harakatlantiradigan mexanizm buzilgan Qabul qiluvchi voronkada xamir miqdori kam. Bo`luvchi baraban kanallaridagi cho`ntaklar uzunligi har xil Xamir bosimi kerakli darajada emas. Baraban sirti va zichlagich orasidagi tirqish kattalashgan Podshipnik qismidagi salnikli zichligich susaygan Mashina ishchi organlari yaxshi yuvilmagan. Ishchi organlar yaxshi quritilmagan	Maxovik yordamida belgilangan massaga mo`ljallab porshenni harakatlantiradigan mexanizmni rostlash Voronkada bir xil xamir miqdori ta`minlash kerak Bo`luvchi baraban kanallaridagi cho`ntaklar uzunlinigini kerakli miqdorgacha porshendagi vintni aylantirib rostlash. Zaslonka va haydovchi element orasidagi oraliqni kamaytirish kerak. Boltlar yordamida tirqishni kamaytirish Kerakli vtulkani mahkamlash kerak Ishchi organlarni mukammal tozalash. Berilayotgan havoni miqdorinii ko`paytirish yoki yo`nalishini rostlash kerak

Ishni tugatgandan keyin xamir tegib turadigan barcha mashina qismlari issiq suv bilan yuviladi va o`simlik moyi yoki oziq-ovqat vazelin yog’i surtiladi.

Har sutkada barcha ishqalanuvchi detallar maslyonkasiga moy quyiladi, zanjirli uzatma tarangligi tekshiriladi, kerak bo`lganda zanjir tortiladi. Bir yilda bir marta o`rta yoki kapital ta`mir o`tkaziladi.

Xamirni bo`lish mashinasini ishlatishda yuzaga keladigan asosiy nosozliklar va ularni yo`qotish usullari 4.2.1- jadvalda keltirilgan.

Un elash mashinasini ta`mirlashda barabanning elagi, pichoqlar, baraban vali va vertikal shnek tayanchlari, salniklar, markazdan qochma dozator va yuritma qismlari holati tekshiriladi. Kerak bo`lganda baraban va shnek vali, shnek kuraklari ta`mirlanadi. Shtamplangan baraban elagi, podshipniklar, rezinali manjetlar, sal'nikli zichlagichlar, ponasimon tasmalar yeyilgan bo`lsa yangisigà almashtiriladi. Mashina yig`ilgandan keyin barcha moylanadigan joylar moylash sxemasiga asosan moylanadi va mashina salt holatda sinovdan o`tkaziladi. Keyin pichoqlar va baraban elagi orasidagi oraliq tekshiriladi va mashina yuklama ostida sinovdan o`tkaziladi.

Rotor vali ikkita podshipnikli uzelda o’rnatilgan. Asosiy uzel podshipniklari orasida valda pichog`ni valga nisbattan burchak ostida aylantiradigan mexanizm 4 joylashgan. Bu mexanizm ikkita gilza-kulachokdan iborat bo’lib, bulardan biri shponkada val bo’yi bo’ylab harakatlana oladi va maxovik bilan bog`langan; ikkinchisi esa o’z o’qi atrofida aylana oladi.

Ikkinchi gilza-kulachokda konus-qaytargich 6 (mezgani baraban ichiga olib tashlash uchun) va pichoq ushlagichlardan biri joylashgan. Ikkita gilza ham vintli ilashma bilan bog`langan. Maxovikni aylantirish bilan xom-ashyo kiradigan birinchi pichoq ushlagichni joyini o’zgartirib, pichog’ni val bo’yicha nisbatan 1,5⁰ burchak ostida aylantirish mumkin. Bu bilan pichoqlar faqat mahsulotni barabanga ezmasdan, balki mahsulotni baraban bo’ylab harakatlantiradi.


4.2.5-rasm. Protirkalash (ezish) mashinasi

1- korpus; 2- elektrodvigatel; 3- klin tasmali uzatma; 4-pichoqlar holatini rostlaydigan mexanizm; 5- mahsulot solinadigan bunker; 6-konus-qaytargich; 7- setkali baraban; 8- chiqindini olib chiqadigan quvur; 9- jamlanadigan bunker; 10- ezish pichog’i.

Mashina rotori tasmali uzatma 3 va elektrodvigatel 2 orqali aylantiriladi. Elektrodvigatel holati rostlanadigan qiya plita ustiga o’rnatilgan.

Mashina ish unumdorligi: urug`li meva va sabzavotlar uchun 700 kg/soat, donakli mevalar uchun - 2000 kg/soat. Qabul qilingan quvvat 7,5 kVt. Tsilindr teshiklari diametri (mm): 1,5; 1,2; 0,7-0,8 sabzavotlarni ajratishda; 3 va 5 - donakli mevalarni ajratishda. Rotor aylanish chastotasi (ayl/min): 700 urug`li sabzavotlarni ajratishda; 330, 410, 445 - donakli mevalarni ajratishda. Pichoq va setkali baraban orasidagi oraliqni rostlash chegarasi 2,5 mm. Gabarit shlchamlari: 1170 x 770 x 1115 mm. Massasi 508 kg.

Bu mashinalar zavod-tayyorlovchidan yig`ilgan holda elektrodvigatel va tasmali uzatma bilan birga montajga keltiriladi. Protirkalash mashinalarini montaj qilish tartibi quyidagicha:

1. Protirkalash mashinasi uchun fundamentni montajga qabul qilib olinadi

2. Asosiy montaj o’qlarini belgilash (asosiy montaj o’qlari deb rotor o’qi va shkivlar yon tekisligadan o’tgan o’q qabul qilinadi).

3. Mashinani fundamentga o’rnatiladi.

4. Elektrodvigatelni qiya ramaga o’rnatilib, M12 boltlari bilan qotiriladi. Bunda boltlarni qotirish bir meyorda amalga oshiriladi.

5. Shkivlar o’rnatiladi. Bunda shkivlar parallelligi, o’rta tekisliklari to’g`ri kelishini, shkivlar kanavkalarining bir tekislikda joylashishini, kanavkalar ko’ndalang kesimi bir xilligini ta`minlash kerak. Buning uchun shoqul va obtarozi qo’llaniladi (4.2.4-rasm). Bunda obtarozi havo pufakchasi asbobning markazida bo’lishi va shkivlar yon tomon tekisligidan shoqul torigacha bo’lgan a masofa bir xil bo’lishi kerak.

Shkivlarni o’rnatilayotganda indikatorlar bilan yon tomon va radial urilishlar tekshiriladi, bunda urilishlar quyidagi qiymatlardan oshmasligi darkor:

6. Shoqul, obtarozi va metall tiqinlar yordamida mashina holatini rostlaydilar. Obtarozilarni mashina ishchi valiga va qopqog`iga qo’yib o’lchaydilar. Qopqog`dagi obtarozini ikki bir-biridan 90⁰ farq qiladigan holatda qo’yib o’lchaydilar. Shoqul tori shkivlar yon tekisligidan o’tishi kerak (ruxsat etilgan gorizontallik holatidan siljish 0,1-0,3 mm 1 m uzunlikda, balandlik bo’ylab siljish ± 5 mm va yuqoridan qaralganda asosiy o’qlar siljishi ± 5 mm bo’lishi darkor).

7. Mashina holatini rostlangandan keyin fundament quduqchalariga beton qorishma quyiladi, bunda mashina tayanch qismi va fundament ishchi yuzasi oralig`i ham to’ldiriladi. Mashina ostidagi beton qalinligi 50-60 mm atrofida. Qorishmada ishlatilgan tsement markasi fundament yaxlitida ishlatilgan tsement markasidan kam bo’lmasligi, shag`al va sheben o’lchamlari 5-20 mm dan oshmasligi kerak

8. Mashinani fundamenga mahkamlanadi. Bunda 12-15 mm diametrli anker boltlari ishlatiladi. Fundament boltlari gaykalaruni mahkamlash quyilgan beton 70 % mustahkamlikka ega bo’lgandan keyin bajariladi. Bunda hamma bolt gaykalari bir maromda mahkamlanishi va mashina asosi fundamentga yopishib turishi kerak.

Montaj ishlari oxirida tasmali uzatma uchun g`ilof o’rnatiladi, podshipnik korpuslari moylash mahsuloti bilan to’ldiriladi va xom-ashyo beriladigan va ishlov berilgan massa va chiqindi olib chiqiladigan quvurlar mahkamlanadi.

Mashina sinovidan oldin boltli birikmalar tekshiriladi va mashina vali qo’l bilan aylantiriladi. Val erkin aylanishi kerak. Mashina salt holatda 2 soat ishlatiladi. Bunda val pichoqlari bilan bir maromda barabanda tegilmasdan, begona tovush chiqarmasdan aylanishi va podshipniklar qizib ketmasligi darkor.

Protirkalash mashinalarini ishlatishda ishchi organlari bo`lgan pichoqlar va silindr po`lat setka mexanik lat yeydi, podshipnik, rotor va tasmalar yeyilishi mumkin.

Mashinani qismlarga ajratishni valga o`rnatilgan shkivni ajratgich (s`yomnik) yordamida olishdan boshlanadi. Mashina qopqog`i ochiladi va bug` va issiq suv bilan mashina ichki qismi yuviladi, keyin yaxshilab artiladi. Tebranish podshipniklari qolipi ochiladi va podshipniklar holati tekshiruvdan o`tkaziladi. Yeyilgan podshipniklar yangisiga almashtiriladi. Valga mahkamlangan pichoqlar va tsilindr po`lat setka holati tekshiruvdan o`tkaziladi. Kerak bo`lganda val, pichoqlar, baraban setka ta`mirlanadi.

Mashinani qayta yig`adilar. Bunda e`tibor pichoqlar va tsilindr po`lat setka sirti orasidagi oraliqqa va pichoqni val bo`yicha nisbatan 1,5^o burchak ostida bo`lishiga qaratilishi kerak. Chunki bu pichoqlar faqat mahsulotni barabanga ezmasdan, balki mahsulotni baraban bo`ylab harakatlantiradi.

Mashinani yig`ish uni qismlarga ajratish tartibiga teskari amalga oshiriladi.

Jihozni yiqqandan keyin moylash kartasi va sxemasiga asosan hamma qismlari moylanadi va mashina salt holatda sinovdan o`tkaziladi. Bunda mashina begona shovqinsiz va bir tekisda ishlashi kerak. Salt holatda sinash vaqti 2 soat. Mashinani yuklama ostida ishlatishdan oldin elektr energiyasini avariyali vaqtda avtomatik o`chiradigan himoya asboblari borligi va ularning aniq ishlashi tekshiriladi. Yuklama ostida sinash vaqti 4 soat. Bunda asosiy e`tibor mahsulot yumshoq qismining po`sti va donagidan ajratish darajasiga qaratiladi. Ajratish qoniqarsiz bo`lganda baraban va pichog`lar orasidagi oraliq rostlanadi.

Mashina sinovidan oldin boltli birikmalar tekshiriladi va mashina vali qo’l bilan aylantiriladi. Val erkin aylanishi kerak. Mashina salt holatda 2 soat ishlatiladi. Bunda val pichoqlari bilan bir maromda barabanda tegilmasdan, begona tovush chiqarmasdan aylanishi va podshipniklar qizib ketmasligi darkor.

Protirkalash mashinasini ishlatishda yuzaga keladigan asosiy nosozliklar va ularni yo`qotish usullari 4.2.2- jadvalda keltirilgan.
4.2.2–jadval. Protirkalash mashinasida uchraydigan nosozliklar va ularni bartarf etish yo`llari

Nosozlik	Yuzaga kelish sabablari	Yo`qotish usullari
Mashina yoqilganida val aylanmayapti, elektrodvigatel ovoz chiqarib ishlamayapti.	Pichoqlar barabanga tegayapti, mashina ichiga begona predmet kirib, pichoqqa tiqilib qolgan. Mahsulot barabanga tiqilib, pichoq va baraban orasida presslanib qolgan.	Mashina qopqog`ini ochib, pichoqlar holatini tuzatiladi, pichoq va baraban orasidagi oraliqni rostlash kerak. Begona predmetni olib tashlash kerak. Presslangan mahsulotdan tozalash kerak.
Val podshipniklari qattiq isiyapti	Valda xasta paydo bo`lgan, moy podshipnikkacha etmayapti, podshipnik korpusiga qumli chang kirgan, podshipnik valga qiyshiq o`rnatilgan	Valni ko`zdan kechirish kerak. Podshipnikni ochib, yuvish, moylash va moy etkazilishini ta`minlash kerak. Podshipnikni valda o`tirishini tekshirish kerak.
Mashina ishlayotganida ichidan begona tovush, zarba tovushi eshitilyapti.	Mashina ichiga begona predmet kirib qolgan. Pichoqni valga bog`lagan tugun ochilgan.	Mashinani ochib, begona predmet olib tashlanadi, pichoq valga qayta mahkamlanadi va pichoq va baraban orasidagi oraliq rostlanadi.

ASOSIY TAYANCH IBORALAR:

Maydalash; Jo’valar; Bo’lg’alar; Elash;

Ezish (protirkalash); Ezish pichog’i; Barabanli setka.

ASOSIY TAYANCH TUSHUNCHALAR:

* Maydalagichlarni o’rnatishda gorizontallikdan ruxsat etilgan og`ish qiymati 1 m uzunlikda 0,1-0,3 mm; balandlik belgisidan og`ish ± 5 mm; yuqoridan ko`rinishda o`qlar bo`yicha og`ish ± 5 mm. Gorizontallik holati rostlangan keyin yog`och rama beton plitaga M16 boltlar bilan mahkamlanadi.

* Elaklovchi jihozni o`rnatish quyidagi ishlardan iborat: asosiy montaj chiziqlari chiziladi, elektrodvigatel uchun poydevor qurilib, u montajga qabul qilib olinadi. Unni olib keluvchi va olib ketuvchi ikkita quvurlar uchun loyihada ko`rsatilganidek qavat orasidagi plitalarda ochilgan teshik o`lchamlari tekshiriladi. Mashina loyiha bo`yicha polga o`rnatiladi, obtarozi va shoqul bo`yicha gorizontallik va vertikallik holati rostlanadi. To`rtta M16x80 boltlar yordamida qavat orasidagi plitaga mahkamlanadi.
TAKRORLASH VA MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR

1. 
   Jo`vali (valetsli) stanoklarni o’rnatish va ta’mirlash.
   
2. 
   Bolg`ali maydalagichlarni o’rnatishda bajariladigan ishlar.
   
3. 
   8-M rusumidagi bolg’ali maydalagich tuzilishi, ishlash printsipi va montaj qilish tartibi.
   
4. 
   A2-XTH rusumidagi xamir bo`lish mashinasini montaj qilish tartibi, uchraydigan nosozliklar va ularni bartaraf qilish usullari.
   
5. 
   Elaklovchi jihozlarni o’rnatish va ta’mirlash.
   
6. 
   Un elash mashinasi barabani va elektrodvigateli vallarining parallellik holatlari qanday tekshiriladi ?
   
7. 
   Protirkalash mashinalari ishlash printsipi va tuzilishi.
   
8. 
   Protirkalash mashinasini montaj qilish tartibi.
   
9. 
   Montaj qilingan protikalash mashinasi qaysi texnik talablarga javob berishi kerak?
   
10. 
    Protirkalash mashinasi qaysi ishchi organlariga ega?
    
11. 
    Protirkalash mashinasi ishlash paytida qanaqa nosozliklar uchraydi va ularni qanday bartaraf qilinadi?
    
12. 
    Protirkalash mashinasi qanday sinovdan o`tkaziladi va bunda asosiy e`tibor nimaga qaratiladi?
    

• 
  Tayanch ibora va tushunchalar.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy formulalar va jadvallar yozuvi.
  
• 
  Mavzu bo`yicha asosiy rasmlar.