O‘qituvchi

qilgan kuchni boshqariluvchi g‘ildiraklarga uzatadi. Mexanik yuritmali rul 
boshqarmasi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan ( 7.1- rasm). 
7.1- rasm. Rul boshqarmasining sxemasi. 
Boshqaruv tizimi 
Rul boshqarmasi 

1- rul chambaragi; 2-val; 3- cherviyak; 4- tishli sektor; 5- rul soshkasi; 6-
bo‘ylama tortqi; 7-burish richagi; 8 – shkvoren; 9 va 12- bo‘ylama richaglar; 
10-ko‘ndalang tortqi; 11- oldingi balka; 13- burish sapfasi. 
Rul chambaragi 1, val 2, chervyak 3 va tishli sektor 4 birgalikda rul 
mexanizmini hosil qiladi. Rul soshkasi 5, bo‘ylama tortqi 6, richaglar 7,9 va 12 
hamda ko‘ndalang tortqi 10 burilish sapfasi 13 bilan birgalikda rul yuritmasini 
tashkil etadi. Ko‘ndalang tortqi 10, richaglar 9 va 12 rul trapetsiyasi deb ataladi. 
Rul trapetsiyasi o‘ng va chap boshqariluvchi g‘ildiraklar burilish burchaklari 
orasidagi farqni ta’minlab beradi. 
Har bir boshqariluvchi g‘ildirak oldingi ko‘prikning 11 balkasi bilan 8 
shkvoren orqali sharnirli bog‘langan va 13 burilish sapfasining valiga 
podshipniklar orqali o‘rnatiladi. Shkvoren balkaga qo‘zg‘almas qilib 
mahkamlangan bo‘lib, uning yuqori va pastki qismlari burilish sapfasining 
quloqlariga kirib turadi. Burilish sapfasi unga o‘rnatilgan g‘ildiraklar bilan 
birga 7 richakka bog‘langani uchun shkvoren atrofida aylanadi. Har ikkala 
tomondagi burilish sapfasi o‘zaro 9 va 12 richaglar hamda 10 ko‘ndalang tortqi 
orqali bog‘langan bo‘ladi.
Boshqariluvchi g‘ildiraklarning burilishi 1 rul chambaragiga haydovchi 
tamonidan qo‘yilgan juft kuch orqali amalga oshadi. Aylanma harakat 2 val 
orqali 3 chervyakka uzatiladi, chervyak esa 4 tishli sektor bilan muntazam 
ilashgan holda bo‘lgani uchun sektorga biriktirilgan 5 soshka 6 bo‘ylama tortqi 
va 7 richag orqali burilish sapfasini kerakli holatga o‘zgartiradi. 
Rul mexanizmi boshqariluvchi g‘ildiraklarning yengil burilishini ta’minlaydi. 
Buning uchun rul mexanizmining uzatishlar soni katta bo‘lishi talab etiladi. 
Biroq uzatishlar sonini oshirish boshqariluvchi g‘ildiraklarni burish uchun 
sarflanadigan vaqtning oshishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun ham uzatishlar 
soni ma’lum qiymatlardan keyin cheklanadi. Rul chambaragi burilish 
burchagining soshka burilish burchagiga nisbati rul mexanizmining uzatishlar 
soni deyiladi.
(Um q15…20 yengil avtomobillar uchun Um q15…25 yuk avtomobillari 
uchun). 
Odatda boshqariluvchi g‘ildiraklarning burilish burchagi 28…250 miqdor 
bilan cheklangan bo‘ladi, chunki g‘ildirak burilganda avtomobil ramasi yoki 
boshqa qismlariga tegmasligi kerak.
Zamonaviy avtomobillarning rul mexanizmi chervyakli, vintli va shesternyali 
turlarga bo‘linadi. Amalda ko‘proq ishlatiladigan chervyakli mexanizm glaboidli 
bo‘lib, u bilan ilashib turadigan sektor tishlari podshikniklarda aylanib turadigan 
roliklar bilan almashtiriladi. Bu esa chervyakning katta burilish burchaklarida 
ham ilashish qobiliyatini saqlaydi, juftlikning ishqalanishini kamaytiradi. Vintli 
rul mexanizmida vintning o‘z o‘qi atrofida aylanishi gaykaning ilgarilama 
harakatiga sabab bo‘ladi. Gayka sirtiga tishli reyka o‘yilgan bo‘lib, u tishli 
sektor bilan ilashib turadi. Sektor esa soshka bilan bitta umumiy valda 
joylashadi. Shesternyali rul mexanizmlariga silindrsimon yoki konussimon 
shesternyali hamda reykali rul mexanizmlari kiradi. Rul valiga qotirilgan 
shesternyaning aylanishi tufayli reyka surilib ko‘ndalang tortqi vazifasini 
bajaradi. Bu kabi mexanizmlar ko‘proq yengil avtomobillarda qo‘llaniladi. ( 7.2- 
rasm)

Shesternya reykali rul mexanizmi quyidagi tartibda ishlaydi. Rul chambaragi 
1 o‘ngga yoki chapga aylantirilganda burovchi moment 2 kardanli vallar orqali 3 
tishli shesternyaga uzatiladi. shesternyaning aylanma harakati 4 tishli reykaga 
ta’sir etib, uni o‘nga yoki chapga suradi, natijada bu turtki 5 sharsimon kallak 
orqali 6 ko‘ndalang tortqiga uzatilib, 7 sharsimon kallakli barmoqchani 
harakatga keltiradi. 

Download 6,77 Mb.