Agar harakatlanayotgan avtomobilning dvigateli o‘chirib qo‘yilsa, u o‘z
inersiyasi bo‘yicha harakatlanishda davom etadi va qarshilik kuchlarning
ta’sirida avtomobil tezligi kamayib, so‘ngra to‘xtaydi. Bu holda avtomobilning
to‘xtash jarayoni haddan tashqarii uzoq vaqt va masofada davom etadi. Avto-
obilni samarali ravishda to‘xtatish uchun tashqi qarshilik
kuchini keskin oshi-
ishga imkon beradigan maxsus tormoz qurilmasidan foydalaniladi. Tormozovchi
kuch odatda g‘ildiraklar bilan yo‘l orasida paydo bo‘ladi, ya’ni tormoz mexani-
mi g‘ildiraklarning o‘z o‘qi atrofida aylanishini cheklab qo‘yadi, hamda bu
kuchning yo‘nalishi avtomobil harakatini yo‘nalishiga qarama -qarshi bo‘ladi.
Har bir avtomobil ishchi, ehtiyot va to‘xtatib turuvchi tormoz tizimlari bilan
jihozlangan bo‘lishi shart.
Ishchi tormoz tizimi avtomobilning harakat tezligini susaytirish va uni to‘liq
to‘xtatish uchun xizmat qiladi. Ehtiyot tormoz tizimi ishchi tormoz tizimi
behosdan ishlamay qolgan holda avtomobilni to‘xtatib
qolish uchun
mo‘ljallangan. Ushlab turuvchi tormoz tizimi esa to‘xtatilgan avtomobilni har
qanday holatda, istalgan vaqt davomida qo‘zg‘atmasdan turish uchun xizmat
qiladi. Ushbu tormoz tizimlarining majmuasi tormoz boshqarmasi deb ataladi.
Ishchi tormoz tizimi avtomobil kabinasiga o‘rnatilgan
pedal yordamida
haydovchi tomonidan oyoq bilan boshqariladi. Ehtiyot tormoz tizimi esa ishchi
tormoz tizimiga qaraganda samarasizroq bo‘lib, uning vazifasini ayrim hollarda
ishchi tormoz tizimining ishga yaroqli qismi yoki ushlab turuvchi tormoz tizimi
bajarish mumkin. Ushlab turuvchi tormoz tizimi hoydovchining qo‘li bilan
tutqich yordamida boshqariladi. Ushbu tormoz tizimi to‘liq yuklangan
avtomobilni 25 foiz qiyalikka ega bo‘lgan yo‘llarda ushlab turish kerak.
Yordamchi tormoz tizimi to‘la massasi 12 tonnadan oshiq bo‘lgan
transport
vositalarida hamda tog‘ yo‘llarida harakatlanuvchi avtomobil va avtobuslarda
qo‘llaniladi.
Har bir tormoz tizimi tormoz mexanizmlari va tormoz yuritmalaridan tashkil
topgan bo‘ladi. Bundan tashqari ayrim tormoz tizimlarida boshqarishni
yengillashtiruvchi tormoz kuchaytirgichlari mavjud.
