|
Oqova suvlarni dezinfeksiyalash jarayonidaBog'liq oqova-suvlarni-dezinfeksiyalash-jarayonida-xlorning-ta-siriJournal of Advances in
Engineering Technology Vol.2(4) 2021
51
neytrallash reaksiyalaridan foydalaniladi. Neytrallash reaksiyalari ko‘pincha oqova
tarkibidagi kislotalar, ishqorlar va metallar tuzlarini ajratib olishda qo‘llaniladi. Usulning
noqulayligi – kimyoviy reagentlar sarfining ko‘pligida.
Fizik-kimyoviy usul reagentli va reagentsiz bo‘lishi mumkin. Reagentli usul koagulyasiya
yoki flokulyasiya usuli ham deyiladi. Bunda koagulyant sifatida alyuminiy va temir tuzlari,
ammiakli suv va boshqalar, flokulyant sifatida poliakrilamid, sintetik va tabiiy polimerlar,
noorganik moddalar (mas., kremniy kislotasi) va boshqalardan foydalaniladi. Reagentli usul
birnecha bosqichda bajariladi: reagentlarni tayyorlash, ularni suvga kerakli dozada qo‘shish,
aralashtirish, ifloslovchi moddalardan pag‘alar hosil qilish va pag‘alarni suvdan ajratib olish.
Oqova suvlarni reagentsiz tozalash sorbsion, elektrokimyoviy, radiatsion usullarni qo‘llash
bilan amalga oshadi. Bunda kimyoviy moddalardan foydalanilmaydi. Ammo jarayon
qo‘shimcha energiya sarfini, sorbent sifatida neytral moddalarni talab qiladiki, sorbentlarni
qayta tiklash jarayonida hosil bo‘lgan shlam suvni ikkilamchi ifloslaydi.
Elektrokimyoviy usul ion almashish, elektroliz va shu kabilarga tayanadi. Ion almashish
suvni tuzsizlantirish, chuchuklashtirish va yumshatishda keng qo‘llaniladigan usul
hisoblanadi. Bu jarayonda sintetik ion almashuvchi qatronlardan, seolitlar, gidrooksidlar va
polivalentli metallarning tuzlaridan keng foydalaniladi.
OLINGAN NATIJALAR VA MUHOKAMA
Keyingi yillarda oqova suvlarni tozalashning membranali usullari ko‘p qo‘llaniladigan
bo‘ldi. Bu usullarga ultrafiltatsiya, teskari osmos, mikrofiltratsiya, membrana orqali bug‘latish,
dializ va elektrodializ kiradi. Membranalar sellyuloza atsetatlaridan, poliamiddan,
ftoroplastdan, turli polimerlardan, metallarning oksidlaridan, shisha va grafitdan
tayyorlanadi. Ultrafiltratsiya usuli kimyo, neftekimyo va sellyuloza-qog‘oz, mashinasozlik
sanoati suvlarini moydan tozalashda qo‘llaniladi. Ultrafiltratsiya usulida katta tezlikdagi suv
oqimi bosim ostida (0,1-0,5 MPa) teshiklari 1 Angstremga teng (0,1 nm) bo‘lgan
membranalardan bosim ostida o‘tkaziladi. Bunday tozalashdan o‘tgan oqovalarning
tarkibidagi moylar miqdori 8-10 mg/l dan oshmaydi. Usulning kamchiligi membrananing
teshiklari tez to‘lib qolib, quvvatining pasayishida. Qurilmaning quvvatini oshirish uchun uni
har 150-200 soatda yuvib turish lozim. Hozirgi vaqtda shuningdek ftoroplastdan yasalgan
teshiklarining diametri 500 Angstrem (50 nm) bo‘lgan nayli ultrafiltrlardan ham
foydalanilmoqda. Moyli oqovalarni tozalashda reagentli bosimli flotatsiya, koagulyasiya va
elektrokoagulyasiya usullaridan ham foydalaniladi.
Yuqori molekulyar moddalarning eritmalarini kolloid aralashmalardan tozalashda dializ
(gr. dialysis – ajratish) usulidan foydalaniladi. Bunda tozalanuvchi eritma yarimo‘tkazgich
membranadan siziladi, natijada eritmadagi barcha erigan molekulyar moddalar va ionlar
membranadan sizilib o‘tadi, kolloid moddalar esa unda tutilib qoladi. Yarimo‘tkazgich
membrana sifatida pergament, sellofan, teri va shu kabi serkavak materiallardan
foydalaniladi.
Teskari osmosda tozalanadigan suvning bosimi (6-10 MPa) osmotik bosimdan yuqori
bo‘lib, suv yarimo‘tkazgich membranalar orqali siziladi. Bunda molekulalarining kattaligi
eritma molekulasidan katta bo‘lmagan gidratlashgan ionlar va molekulalar ajralib chiqadi.
Tarkibida yuqori darajadagi toksik organik aralashmalarni saqlagan oqova suvlar
termik usulga kiruvchi yondirish bilan ham tozalanadi. Bunda oqova suv katta bosimda
purkaladi, purkalayotgan suv oqimidan kuchli haroratdagi (900-1000
o
C) alanga o‘tkaziladi.
Bu jarayonda suv to‘liq bug‘lanadi, uning tarkibidagi organik aralashmalar kuyib kulga
aylanadi, mineral moddalar esa qattiq yoki erigan zarralar holida pastga cho‘kadi.
Sanoat oqovalarini biotexnologik yo‘l bilan tozalash ham ijobiy natija beradi. Biofiltr
sifatida mikroskopik suv o‘tlaridan (masalan, scenodesmusdan) foydalanib, yengil sanoat
|
| |
