O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

27 
yorug‘likning qaytish va sinishidan foydalaniladi. Mana shunday usullardan Biye 
linzalari, Frenel bikо‘zgusi va biprizmalarida interferensiyani kuzatishni kо‘rib о‘tamiz. 
Frenel kо‘zgulari. 
Bir-biriga yakin burchak ostida joylashtirilgan ikkita yassi 
kо‘zgular (qaytaruvchi sirtlari orasidagi burchak 180
0
ga yaqin) yordamida hosil qilingan 
interferension sxema quyidagicha: Kо‘zgulardan r – masofada S yorug‘lik
manbai 
joylashtiriladi. S manbaning ikkala kо‘zgudagi mavxum tasvirlari
kogerent manbalar 
vazifasini bajaradi. OQ nur SO
nurning OM kо‘zgudan qaytishidir. OP nur esa bu nurning 
ON kо‘zgudan qaytishidir. OP va OQ nurlar orasidagi burchak 2

ga teng. Rasmdan S
1
va S
2
manbalar orasidagi masofa
quyidagiga tengligi kelib chikadi: 
(1) 
Mavhum manbalardan kо‘zgular kesishish tekisligigacha bо‘lgan masofa a = rcos


r ga teng .
Demak, l = r + b bо‘ladi. Hosil bо‘lgan interferension tasmalar kengligi quyidagiga 
teng: 
(2) 
Interferensiya kuzatiladigan PQ sohaning eni 2btg


2b

. Kuzatilayotgan 
interferension tasmalar sonini topish uchun bu masofani tasmalar kengligiga bо‘lamiz: 
(3) 
Frenel biprizmasi
. 
Sindirish burchagi 

kichik bо‘lgan bitta asosga ega
bо‘lgan ikkita prizmadan iborat. Prizmadan
a masofada S yorug‘lik
manbai joylashtiriladi.
Prizma hamma nurlarni
bir xil 

=
(
n-1)

burchakka og‘diradi. Ikkala prizmadan sinib 
о‘tgan
nurlar S manbaning S
1
va
S
2
mavhum tasvirlarini
h
osil kiladi. Bu manbalar
S 
manba bilan bir tekislikda yotadi. Manbalar orasidagi masofa quyidagiga teng: 
(4) 
Manbadan ekrangacha bо‘lgan masofa l=a+b bо‘lgani uchun, interferension tasma 
kengligi quyidagicha topiladi:
(5) 
Kuzatilayotgan tasmalar soni

28 
(6) 
Yassi plastinkalarda interferensiY.
 
Yassi-parallel plastinkaga yorug‘lik dastasi
tushayotgan bо‘lsin. Plastinka
ikkala sirtidan yorug‘likning
qaytishi tufayli kogerent
manbalar hosil bо‘ladi va ular
interferensiyalanadi. 1 va 2
nurlarga tik qilib AV tekislik
о‘
tkazamiz. Rasmdan 1 va 2 nurlarning optikaviy yullar farqi 
bо‘ladi. 
Rasmdan
(7) 
Matematik almashtirishlardan va yorug‘likning sinish qonunidan foydalanib bu ifodani 
quyidagi kо‘rinishga keltiramiz: 
(8) 
1 va 2 nurlarning tebranishlar faza farqini hisoblashda ularning yо‘l yurish farqlaridan 
tashqari, optikaviy zichligi kattaroq bо‘lgan muhitni optikaviy zichligi kichikrok bо‘lgan 
muhitdan ajratib turuvchi sirtdan yorug‘likning qaytishida fazasi 

ga о‘zgarishini 
e’tiborga olish kerak. Uni hisobga olish uchun yul yurish farqiga yarim tо‘lqin uzunligini 
qо‘shish yoki ayirish kifoY. Demak, 
(9) 
Interferensiyaning maksimum sharti
(10) 

Download 3,61 Mb.