O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

21 
bu yerda: 
YE
0
va 
H
0
lar mos ravishda elektr va magnit maydon kuchlanganligi 
vektorlarining amplituda qiymatlari; 

- tebranishning boshlangich fazasi. 
Yorug‘likning kо‘p ta’sirlarida uning elektr tashkil qiluvchisining hissasi juda katta 
bо‘lganligi uchun biz bundan keyin yorug‘lik deganda asosan uning elektr 
tebranishlarini kо‘zda tutamiz.
Yorug‘lik vektorining amplitudasi modulini 
A
- harfi bilan belgilaymiz. U 
vaqtda yorug‘lik tо‘lqini tenglamasi 
(2) 
kо‘rinishda ifodalanadi.
Faraz kilaylik, fazoda bir xil chastotali ikkita tо‘lqin 
(3) 
qо‘shilib qandaydir g‘alayonlanishni yuzaga keltirayotgan bо‘lsin. Natijaviy tо‘lqin 
amplitudasi quyidagiga teng bо‘ladi 
(4) 
Agar tо‘lqinlar hosil qilgan tebranishlarning fazalar farqi 
vaqt о‘tishi bilan 
о‘zgarmasa bunday tо‘lqinlarga 
kogerent
tо‘lqinlar deyiladi.
Agar manba kogerent bо‘lmasa fazalar farqining vaqt bо‘yicha о‘zgarishi ixtiyoriy 
bо‘lar edi va 
ning о‘rtacha qiymati nolga teng bо‘lar edi. U vaqtda 
natijaviy tо‘lqin intensivligi har bir tо‘lqin intensivliklarining algebraik yig‘indisiga 
teng bо‘ladi. 
(5) 
yoki 
Agar tо‘lqinlar kogerent bо‘lsa 
ning qiymati vaqt о‘tishi bilan о‘zgarmaydi 
(lekin fazoning har bir nuqtasi uchun о‘zining anik bir qiymatiga ega bо‘ladi). 
Natijaviy tо‘lqin intensivligi esa: 
(6) 
ga teng bо‘ladi. Bu ifodadan kо‘rinadiki natijaviy tо‘lqin intensivligi fazalar farqining 
qiymatiga bog‘liqdir. Shunday qilib, fazoda kogerent tо‘lqinlarning qо‘shilishi 
natijasida energiyaning kayta taqsimlanishi yuzaga keladi. Bu hodisaga 
yorug‘likning 
interferensiyasi
 
deyiladi.
Birinchi tо‘lqin 
S
1
va ikkinchi tо‘lqin 
S
2
yо‘lni bosgan bо‘lsa, 
P
nuqtada hosil bо‘lgan 
natijaviy tо‘lqin fazalar farqi quyidagiga teng bо‘ladi: 

22 
(7) 
- ga tо‘lqinlarning optikaviy yо‘llar farqi deyiladi. 
Bu vaqtda fazalar farqi 
(8) 
Agar optikaviy yо‘llar farqi juft sondagi yarim tо‘lqin uzunligiga karrali bо‘lsa, ya’ni 
(9) 
bо‘lsa 

fazalar farqi 2

ga karrali bо‘ladi va ikkala tо‘lqinlarning xam 
R
nuqtadagi 
fazasi bir xil bо‘ladi. Qо‘shiluvchi tо‘lqinlar bir-birini kuchaytiradi. (9) - shart 
interferensiyaning maksimum sharti deyiladi.
Agar 

tok sondagi yarim tо‘lqin uzunligiga karrali bо‘lsa, ya’ni 
(10) 
bо‘lsa, 
bо‘ladi. Tо‘lqinlar R nuqtaga karama-karshi faza bilan yetib 
keladi va bir-birini sо‘ndiradi. (10) - shart interferensiyaning minimum sharti deyiladi.

Download 3,61 Mb.