O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

Download 3,61 Mb. Pdf ko'rish
bet	6/127
Sana	20.05.2024
Hajmi	3,61 Mb.
	#245676

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 127

Bog'liq
Majmua Optika ZAXIDOV I

4-Mavzu. Elektromagnit to’lqinlarning tarqalishi, sinishi va qaytishi. Elektromagnit to’lqinlarning ikki muhit chegarasiga qaytishi va sinishi.

Tayanch iboralar:
Elektromagnit tо‘lqinlari uchun Maksvell tenglamalari, tо‘lqin tugunlari va
dо‘ngliklar, Yorug‘lik tezligi, superpozitsiya tamoyili, Furye qatori va integrallari.
Sinov savollari:
1. Yorug‘lik tо‘lqinlari uchun Maksvell tenglamalarini yozing.
2. Monoxromatik tо‘lqin nima?
3. Tо‘lqinlar superpozitsiya tamoyilini tushuntiring.
4. Elektromagnit tо‘lqinlari uchun Furye yoyilmasining ma’nosini tushuntiring.
4-Mavzu. Elektromagnit to’lqinlarning tarqalishi, sinishi va qaytishi.
Elektromagnit to’lqinlarning ikki muhit chegarasiga qaytishi va sinishi.
Yorug’likning to’la ichki qaytishi va Bryuster burchagi.

Umumiy holda, V-xajmni tо‘ldirgan elektromagnit maydoninnig tо‘liq energiyasi
(1)
ga teng bо‘ladi.
Agar,
2
2
H
E


=
e’tiborga olsak, (1) – ifodani quyidagi kо‘rinishda yozish mumkin:
(2)
Nurlanish quvvati energiyadan vaqt bо‘yicha olingan hosilaga teng:
(3)
Birlik sirtdan oqib о‘tayotgan energiya oqimi Umov-Poynting vektori orqali aniqlanadi:

16
(4)
Oqim energiyasining tо‘lqin uzunliklar bо‘yicha taqsimlanishini quyidagi funksiya orqali
ifodalash mumkin:
(5)
bu yerda
- energiyaning

va

+ d

oraliqidagi tо‘lqin uzunliklariga mos keluvchi
oqimidir. Odam kо‘zining har xil tо‘lqin uzunlikdagi yorug‘likni sezishi kо‘rinuvchanlik
funksiyasi V(

) yordamida aniqlanadi. Yorug‘lik intensivligini uning kо‘rish sezgisini
uyg‘otish xususiyati bilan tavsiflash uchun yorug‘lik oqimi deb ataluvchi F kattalik
kiritiladi (1-rasm).
1-rasm.
(6)
Demak, yorug‘lik oqimi kо‘rish sezgisi bilan baholanadigan nuriy energiya
oqimidir.
Yorug‘likning modda bilan о‘zaro turli ta’sirlari orasida uning bosimga ega
ekanligi xam alohida ahamiyatga egadir. Yorug‘likning bosimi tо‘g‘risidagi g‘oyani
Kepler aytgan bо‘lib, kometalar dumining hosil bо‘lishiga sabab shudir deb aytgan.
Keyinchalik Kruks, Franklin, Yung, Maksvell va boshqalar yorug‘likning bosimi mavjud
bо‘lishi kerakligini kо‘rsatib о‘tganlar.
Agar sirtning yorug‘likni kaytarish koeffitsiyenti r -ga teng bо‘lsa va 1
yuzaga
1 s da normal tushayotgan energiyani E bilan belgilasak, yorug‘lik bosimi
(7)

17
ifoda bilan aniqlanadi.
Yorug‘likning kvant nazariyasi yaratilgandan keyin yorug‘likning bosimini fotonlar
impulsining yutuvchi yoki qaytaruvchi sirtga uzatilishi natijasi deb talqin qilinadi. N-
1
sirtga 1s da YE energiyani olib keluvchi n-chastotali yorug‘likdagi fotonlar soni
bо‘lsa, ular tomonidan sirt birligiga uzatiladigan impuls
(8)
ga teng bо‘ladi. Bu yorug‘likning tо‘lqin nazariyasi bilan olingan ifodaga tо‘g‘ri keladi.
1909 yilda P.N.Lebedev birinchi bо‘lib yorug‘likning bosimini tajribada о‘lchadi.
Lebedev tajribasi
2-rasmda kо‘rsatilgan.
2-rasm.
Lebedev о‘lchashlarida olingan natijalar Maksvell hisoblab topgan yorug‘lik
bosimining kiymatiga (20 foiz aniqlikda ) mos kelgan. 1923 yilda Gerlax Lebedev
tajribasini takomillashgan holda takrorladi va nazariya bilan juda yaxshi mos keladigan
natijalarga erishdi.
Yorug‘lik bosimi mavjudligi koinotda yuz beradigan qator hodisalarni tushuntirib
berishga yordam beradi. Masalan, kometalar quyrug‘ining paydo bо‘lishi, yulduzlarning
chegaraviy о‘lchamlari tо‘g‘risidagi masalani hal qilishda va boshqa astronomik
hodisalarni tо‘g‘ri talqin qiladi.

Download 3,61 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 127

Download 3,61 Mb.

Pdf ko'rish