O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

25 
8- Mavzu. Yorug’lik interferentsiyasi. InterferentsiY. Kogerent to’lqinlar va 
ularning qoshilishi. Optik yo’llar farqi va fazalar farqi. 
Yorug‘lik tо‘lqinlarining interferensiyasini ikki xil manbadan kelayotgan nurlarni 
qо‘shish natijasida hosil qilib bо‘lmaydi. Chunki bunda manbalardan kelayotgan nurlar 
(hatto bir manbaning turli nuqtalaridan kelayotgan nurlar xam) monoxromatik bо‘lmaydi. 
Faqatgina lazerlar bundan istisno. Demak interferensiyani kuzatishda asosiy qiyinchilik 
monoxromatik kogerent manbalarni yuzaga keltirishdir. Buning kо‘p turlari mavjud. 
Masalan, tо‘lqin frontini bо‘lish asosida yuzaga keladigan interferensiY. Gyuygens 
(1690y.) yorug‘lik tо‘lqinlarining tarqalishini о‘zining nomi bilan ataluvchi tamoyil orqali 
tushuntirdi. 
Gyuygens tamoyili
 
quyidagicha: 
yorug‘lik tо‘lqini fronti yetib kelgan 
fazoning har bir nuqtasi ikkilamchi yorug‘lik manbaiga aylanadi. Bu ikkilamchi 
tо‘lqinlarning о‘ramasi bо‘lgan sirt tо‘lqin frontining xaqiqiy о‘rnini belgilaydi
.
Interferensiyani kuzatish uchun 
Yung quyidagi usulni taklif kilgan:
Yorug‘lik 
tо‘lqini tarkalish yunalishiga tik tekislikda bir-biridan d-masofada joylashgan ikkita 
tirqishga ega bо‘lgan tо‘siq quyiladi. Gyuygens tamoyiliga asosan bu ikkala nuqtaga yetib 
kelgan tо‘lqin fronti ikkilamchi manbalarni yuzaga keltiradi. Bu nurlar tо‘siqdan l-
masofada joylashgan ekranning R nuqtasida interferension manzarani yuzaga keltiradi. 
Silindrik tо‘lqinlar uchun bu manzara ketma-ket joylashgan yorug‘ va xira tо‘g‘ri chiziqli 
tasmalar kо‘rinishida bо‘ladi. Bu tasmalar kengligini quyidagicha aniqlaymiz. Ekrandagi 
nuqtalar о‘rnini S
1
va S
2
chiziqlarga tik yunalishda о‘lchanadigan x koordinata bilan 
tavsiflaymiz. Hisob boshini S
1
va S
2
ga nisbatan simmetrik joylashgan O nuqtada tanlab 
olamiz. Manbalar bir xil fazada tebranadi deb hisoblaymiz. 
Rasmdan foydalanib quyidagi ifodalarni yozishimiz mumkin: 
(1) 
bundan
(2) 
Kо‘zga yaqqol kо‘rinadigan interferension manzarani hosil qilish uchun manbalar 
orasidagi d masofa ekrangacha bо‘lgan l masofadan kо‘p marta kichik bо‘lishi kerak. Bu 
vaqtda interferension tasmalar hosil bо‘ladigan sohaning kattaligini kо‘rsatuvchi x masofa 
xam l dan kichik bо‘ladi. Shu shartlar bajarilganda 
deb hisoblash mumkin. 
Sindirish kо‘rsatkichi n = 1 bо‘lgan muhitda
s
2
- s
1
ayirma optik yо‘llar farqi 

ni beradi. Demak, 

26 
(3) 
deb hisoblash mumkin. Intensivlikning maksimumi va minimumlari x ning quyidagi 
qiymatlarida kuzatiladi: 
(4) 
Intensivlikning ikkita kо‘shni minimumlari orasidagi masofa 
interferension 
tasmaning kengligi
deyiladi. U quyidagiga teng bо‘ladi 
(5) 
Bu formuladan kо‘rinadiki, manbalar orasidagi d masofa kamaygan sari tasmalar 
orasidagi masofa orta boradi. Bu masofani о‘lchab, l va d ni bilgan holda 

ni hisoblab 
topish mumkin. 

Download 3,61 Mb.