O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

29 
3.
Frenel biprizmasida sindirish burchagining oshishi interferension tasmalarga 
qanday ta’sir qilishi mumkin?
4.
Nima uchun yupqa plastinkalarda interferensiyani о‘rganganda faqat ikkita 
nurlardan foydalaniladi? Qolgan nurlarning ta’sirini tushuntirib bering.
5.
Qanday sirtlardan qaytganda tо‘lqinlarning fazasi о‘zgaradi?
6.
Yupqa plastinkalar qalinligining interferension manzaraga ta’sirini tushuntirib 
bering.
 
 
 
10- Mavzu. Interferension polosalar kengligi. O’tgan va qaytgan nurlardan xosil 
bo’lgan interferentsiya (yupqa parda, Nyuton xalqalari, pona). 
Teng og‘malik interferension manzaralar
.
Yupqa yassi-parallel plastinkaga 
tarqoq yoruglik nurlari (xar xil burchak ostida) tushayotgan bо‘lsin. Bu vaqtda 
plastinkadan qaytgan nurlarning yul yurish farqlari faqat nurlarning og‘malik 
burchaklariga bog‘liq bо‘ladi. Bir xil og‘malik burchagiga ega bо‘lgan barcha nurlar 
bir xil fazalar farqi hosil qiladi. Bu nurlar qо‘shilishi natijasida interferension manzara 
yuzaga keladi. 
Bir xil kalinlik tasmalari
.
Uchidagi burchagi 

ga teng bо‘lgan pona 
kо‘rinishidagi plastinka olamiz. Unga parallel nurlar dastasi tushayotgan bо‘lsin. 
Interferensiyani faqat bir xil qalinlikka ega bо‘lgan nurlarning qо‘shilishi tufayli 
kuzatish mumkin. Shu sababli bu holda interferension tasmalarga bir xil qalinlikdagi 
tasmalar deyiladi. Oq rangda kuzatilayotgan interferension manzara rangdor bо‘ladi va 
plastinka yoki plyonkaning sirti kamalakdek rang-barang bо‘lib kо‘rinadi. Masalan, 
suv yuzasidagi yog‘ tomchisi, sovun pufaklari shu tusda bо‘ladi.
Bir xil qalinlik tasmalarining mumtoz misoli sifatida Nyuton xalqalarini kо‘rib 
о‘tamiz. 
Nyuton xalqalari
. 
Egrilik radiusi katta bо‘lgan yupqa linzani qalin yassi shisha 
plastinka ustiga qо‘yamiz. Ular orasidagi havo qatlamining qalinligi markazdan 
uzoqlashgan sayin oshib boradi. Sirtlaridan kogerent tulkinlarni qaytaruvchi yupqa 
plyonka rolini plastinka va linza orasidagi xavo katlami bajaradi. Agar plastinka sirtiga 
taxminan tik ravishda monoxromatik nurlar dastasi tushayotgan bо‘lsa, xavo 
katlamining 
yukorigi 
va 
pastki 
nuqtalaridan 
qaytgan 
yorugliklar 
uzaro 
interferensiyalashadi. Linzaning tegish nuqtasida kora dog, uning atrofida esa kengligi 
kamayib boruvchi kator konsentrik yorug va korongi xalqalar kо‘rinadi. Xavo uchun n 
=1 bо‘lgani uchun, nurlarning yul yurish farqi 

= 2b ga teng deb hisoblash mumkin.

30 
Rasmdan kelib chiqadiki, 
(1) 
bunda R – linzaning egrilik radiusi, r - xavo qatlamining qalinligi b bо‘lgan 
nuqtalardan iborat aylananing radiusi. Bu ifodadan 
ekanligini va yorug‘lik 
plastinkadan qaytgan vaqtidagi fazasining 

ga о‘zgarishini hisobga olsak, yо‘l yurish 
farqi
(2) 
Intensivlikning maksimumi va minimumi uchun yozilgan
(3) 
shartlarni umumlashtirib quyidagicha yozish mumkin: 
(4) 
bunda m–ning juft qiymatlariga intensivlikning maksimumlari va toq qiymatlariga 
minimumlar mos keladi. Nyuton xalqalari radiusi uchun 
(5) 
Yupqa plastinkalarda interferensiya о‘odisasidan foydalanib 
optikaviy tizimlarni 
ravshanlashtirish
mumkin. Buning uchun optikaviy asbob ustiga yupqa qatlam 
qoplanadi. Uning qalinligi shunday tanlab olinadiki, u yoki interferensiyaning 
maksimum shartini yoki minimum shartini qoniqtirsin. Bu hol ayniqsa qatlamning 
sindirish kо‘rsatkichi optik asbob sindirish kо‘rsatkichiga yaqin bо‘lganda yaxshi 
natija beradi. 

Download 3,61 Mb.