95
11. Yorug'likning qutblanishi. Qutblangan nurlarni turlari va ularni olish.
Qutblangan nur intensivligini Qutblanish burchagiga bog'liqligi. Malyus qonuni.
Bryuster qonuni. Yorug'likning polyarizatorlardagi yo'li. 1/2 va 1/4 plastinkalar.
Qutblanish tekisliklarining aylanishi.
1. Havoda tarqalayotgan yorug’lik dastasi suyug’lik sirtiga ε
1
=54° burchak ostida
tushadi.Agar qaytgan yorug’lik to’la qutblangan bo’lsa,dastaning sinish burchagi ε
2
aniqlansin.(36°)
2.Suv sirtidan qaytgan quyosh nuri to’la qutblangan bo’lishi uchun quyosh gorizontdan
qanday φ burchak balandlikda turgan bo’lishi kerak.(37°)
3.Suvda tarqalayotgan tabiiy yorug’lik dastasi suvga botirilgan yoqutning yuzasidan
qaytadi. Tushish burchagi ε
B
ning qanday qiymatida qaytgan yorug’lik to’la
qutblangan bo’ladi?(61°12`)
4.Yorug’likning havodan osh tuzi kristaliga tushishidagi
byuster burchagiga
ε
B
=57°.Bu kristalldagi yorug’lik tezligi aniqlansin.(194 Mm/s)
5.Yorug’lik dastasining suyuqlik bilan havo chegarasidagi to’la qaytish chegaraviy
burchagi ε
1
=43°. Nurning xavodan shu suyug’lik sirtiga tushish uchun byuster
burchagi ε
B
qanday bo’lishi lozimligi aniqlansin.(55°45`)
6.Tabiiy yorug’lik dastasi shisha(n=1,6) prizmaga tushadi (32.3-rasm). Agar qaytgan
dasta maksimal qutblangan bo’lsa, prizmaning ikki qirrali burchagi θ aniqlansin.(32°)
7.Yoqut prizma sindirish ko’rsatkichi n
1
bo’lgan qandaydir muxitda turibdi.
Tabiiy
yorug’lik dastasi prizmaga 32.4-rasmda ko’rsatilgandek tushadi.Agar qaytayotgan
dasta maksimal qutiblangan bo’lsa,muxitning sindirish ko’rsatkichi n
1
aniqlansin.
(1,52)
96
8.Tabiiy yorug’likning paralel dastasi yumaloq suv tomchisiga tushmoqda.A
nuqtadagi tushayotgan va qaytayotgan dastalar orasidagi φ burchak topilsin (32.5-
rasm).(106°)
9. Tabiiy yorug’lik dastasi shisha(n=1,54) sharga tushadi. A nuqtadagi singan va
tushayotgan dastalar orasidagi γ burchak topilsin (32.6-rasm).(156°)
10.
Tabiiy
yorug’lik
dastasi
suvda
turgan
shisha
sharga
tushadi.
A
nuqtadagi
qaytayotgan
va
tushayotgan
dastalar
orasidagi
φ
burchak
topilsin
(32.7-rasm).(100°)
11. Analizator qutblagichdan kelayotgan yorug’lik intensivligini K=2 marta
kamaytiradi.Qutblagich va analizatorlarning o’tkazish tekisliklari orasidagi α
burchak aniqlansin.Analizatorda yorug’lik intensivligining yo’qotilish
hisobga
olinmasin.(45°)
97
12. Qutblagich va analizatorlarning o’tkazish tekisliklari orasidagi burchak
α=45°.Agar burchak 60°gacha orttilsa, analizatordan chiqayotgan yorug’lik
intensivligi necha marotaba kamayadi?( 2 marta)
13. Agar xar bir nikolda unga tushayotgan yorug’likning 10 % yo’qotilsa,
o’tkazish tekisliklari α=30° burchak hosil qiladigan ikkita nikol orqali o’tayotgan
yorug’likning intensivligi necha marta kamayadi.(3,3 marta)
14. Fotometrda bir paytning o’zida ko’rish maydonining ikki bo’lagiga
qaralmoqda: brida L
1
=5 kkd ̸ m
2
ravshanliklietalon
nurlanuvchi sirt, boshqasida
yorug’ligi ikkita nikolorqali o’tuvchi sinalayotgan sirt ko’rinmoqda.Agar ikkinchi
nikol α=45° ga burilsa, ko’rish maydonining xar ikki yarimlari orasidagi chegara
yo’qoladi.Agar nikollarning xar birida tushayotgan yorug’lik intesivligining 8%
kamayishimalum bo’lsa, sinalayotgan
sirtning L
2
topilsin.(23,6 kkd/m
2
)
15. Qisman qutblangan yorug’likda yorug’likning maksimal intensivligiga mos
keluvchi yorug’lik vektorining amplitudasi minimal intensivlikka mos keluvchi
amplitudadan n=2 marta katta.Yorug’likning qutblanish darajasi P
aniqlansin.(0,33)
16. Qisman qutblangan yorug’likning qutblanish darajasi P=0,5 ga teng.Analizator
orqali o’tkazilayotgan yorug’likning maksimal intensivligi
minimal intensivlikdan
necha marta farq qiladi?(3 marta)
17. Qutblanish darajasi P=0,6 bo’lgan, qisman qutblangan yorug’likning yo’liga
analizatorni undan o’tadigan yorug’lik
intensivligi maksimal bo’ladigan qilib
qoydilar.Agar analizatorning o’tkazish tekisligi
α=30° burchakka
burilsa,yorug’likning intensivligi necha marta kamayadi?(1,23 marta )
18. Nikolga qisman qutblangan yorug’lik dastasi tushmoqda.Nikolning
muayyan
xolatida undan o’tadigan yorug’lik intesivligi minimal bo’ladi.Nikolning o’tkazish
tekisligini ß=45° burchakka burganlarida yorug’lik intensivligi k =1,5 marta ortdi.
Yorug’likning qutblanish darajasi P aniqlansin.(0,348)
19. Optik o’qiga tik ravishda kesilgan kvarts kristalining d
1
= 2 mm qalinlikdagi
plastinkasini parallel nikollar orasiga joylashtiradilar. Natijada yorug’likning
qutblanish tekisligi φ = 53° burchakka burildi. Berilgan monoxromatik yorug’lik
analizator orqali o’tmasligi uchun plastinkaning qalinligi d
2
qanday bo’lishi kerakligi
aniqlansin.(3,4 mm)
20. Uzunligi d = 8 sm bo’lgan shisha naychadagi nikotin(toza suyuqlik)
natriy sariq
yorug’ligining qutblanish tekisligini φ =137° burchakka buradi. Nikotinning zichligi
98
ρ=1,01∙10
3
kg/m
3
. Nikotinning solishtirma burishi [ α ] aniqlansin.(169 grad∙sm
3
/(dm
∙g))
21. Massaviy konsntratsiyasi C
1
=280 kg/m
3
bo’lgan shisha naychada saqlanayotgan
glyukoza eritmasi shu eritma orqali o’tayotgan monoxromatik yorug’likning
qutblanish tekisligini φ
1
=32° burchakka buradi.Agar
xuddi shunday uzunlikdagi
naychaga boshqa glyukoza eritmasi qutblanish tekisligini φ
2
=24° burchakka bursa,
undagi glyukozning massaviy konsentratsiyasi C
2
aniqlansin. (0,21 g/sm
3
)
22. Qand eritmasi solingan naychadan o’tganda natriy sariq yorug’ligi qutblanish
tekisligining burilish burchagi φ=40°.Naychaning uzunligi d=15 cm.Qandning
solishtirma burishi [α]=1,17∙10
-2
rad∙m
3
/(m∙kg).Eritmaning zichligi aniqlansin.(0,4
g/sm
3
)
