O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

95 
11. Yorug'likning qutblanishi. Qutblangan nurlarni turlari va ularni olish. 
Qutblangan nur intensivligini Qutblanish burchagiga bog'liqligi. Malyus qonuni. 
Bryuster qonuni. Yorug'likning polyarizatorlardagi yo'li. 1/2 va 1/4 plastinkalar. 
Qutblanish tekisliklarining aylanishi. 
1. Havoda tarqalayotgan yorug’lik dastasi suyug’lik sirtiga ε
1
=54° burchak ostida 
tushadi.Agar qaytgan yorug’lik to’la qutblangan bo’lsa,dastaning sinish burchagi ε
2
aniqlansin.(36°) 
2.Suv sirtidan qaytgan quyosh nuri to’la qutblangan bo’lishi uchun quyosh gorizontdan 
qanday φ burchak balandlikda turgan bo’lishi kerak.(37°) 
3.Suvda tarqalayotgan tabiiy yorug’lik dastasi suvga botirilgan yoqutning yuzasidan 
qaytadi. Tushish burchagi ε
B
ning qanday qiymatida qaytgan yorug’lik to’la 
qutblangan bo’ladi?(61°12`) 
4.Yorug’likning havodan osh tuzi kristaliga tushishidagi byuster burchagiga
ε
B
=57°.Bu kristalldagi yorug’lik tezligi aniqlansin.(194 Mm/s) 
5.Yorug’lik dastasining suyuqlik bilan havo chegarasidagi to’la qaytish chegaraviy 
burchagi ε
1
=43°. Nurning xavodan shu suyug’lik sirtiga tushish uchun byuster 
burchagi ε
B
qanday bo’lishi lozimligi aniqlansin.(55°45`) 
6.Tabiiy yorug’lik dastasi shisha(n=1,6) prizmaga tushadi (32.3-rasm). Agar qaytgan 
dasta maksimal qutblangan bo’lsa, prizmaning ikki qirrali burchagi θ aniqlansin.(32°) 
7.Yoqut prizma sindirish ko’rsatkichi n
1
bo’lgan qandaydir muxitda turibdi. Tabiiy 
yorug’lik dastasi prizmaga 32.4-rasmda ko’rsatilgandek tushadi.Agar qaytayotgan 
dasta maksimal qutiblangan bo’lsa,muxitning sindirish ko’rsatkichi n
1
aniqlansin. 
(1,52) 

96 
8.Tabiiy yorug’likning paralel dastasi yumaloq suv tomchisiga tushmoqda.A 
nuqtadagi tushayotgan va qaytayotgan dastalar orasidagi φ burchak topilsin (32.5-
rasm).(106°) 
9. Tabiiy yorug’lik dastasi shisha(n=1,54) sharga tushadi. A nuqtadagi singan va 
tushayotgan dastalar orasidagi γ burchak topilsin (32.6-rasm).(156°) 
10. 
Tabiiy 
yorug’lik 
dastasi 
suvda
turgan 
shisha 
sharga 
tushadi.
A 
nuqtadagi 
qaytayotgan 
va 
tushayotgan
dastalar 
orasidagi 
φ 
burchak 
topilsin
(32.7-rasm).(100°) 
11. Analizator qutblagichdan kelayotgan yorug’lik intensivligini K=2 marta 
kamaytiradi.Qutblagich va analizatorlarning o’tkazish tekisliklari orasidagi α 
burchak aniqlansin.Analizatorda yorug’lik intensivligining yo’qotilish hisobga 
olinmasin.(45°) 

97 
12. Qutblagich va analizatorlarning o’tkazish tekisliklari orasidagi burchak 
α=45°.Agar burchak 60°gacha orttilsa, analizatordan chiqayotgan yorug’lik
intensivligi necha marotaba kamayadi?( 2 marta) 
13. Agar xar bir nikolda unga tushayotgan yorug’likning 10 % yo’qotilsa, 
o’tkazish tekisliklari α=30° burchak hosil qiladigan ikkita nikol orqali o’tayotgan
yorug’likning intensivligi necha marta kamayadi.(3,3 marta) 
14. Fotometrda bir paytning o’zida ko’rish maydonining ikki bo’lagiga 
qaralmoqda: brida L
1
=5 kkd ̸ m
2
ravshanliklietalon nurlanuvchi sirt, boshqasida 
yorug’ligi ikkita nikolorqali o’tuvchi sinalayotgan sirt ko’rinmoqda.Agar ikkinchi 
nikol α=45° ga burilsa, ko’rish maydonining xar ikki yarimlari orasidagi chegara
yo’qoladi.Agar nikollarning xar birida tushayotgan yorug’lik intesivligining 8%
kamayishimalum bo’lsa, sinalayotgan sirtning L
2
topilsin.(23,6 kkd/m
2
) 
15. Qisman qutblangan yorug’likda yorug’likning maksimal intensivligiga mos
keluvchi yorug’lik vektorining amplitudasi minimal intensivlikka mos keluvchi
amplitudadan n=2 marta katta.Yorug’likning qutblanish darajasi P 
aniqlansin.(0,33) 
16. Qisman qutblangan yorug’likning qutblanish darajasi P=0,5 ga teng.Analizator 
orqali o’tkazilayotgan yorug’likning maksimal intensivligi minimal intensivlikdan
necha marta farq qiladi?(3 marta) 
17. Qutblanish darajasi P=0,6 bo’lgan, qisman qutblangan yorug’likning yo’liga
analizatorni undan o’tadigan yorug’lik 
intensivligi maksimal bo’ladigan qilib
qoydilar.Agar analizatorning o’tkazish tekisligi
α=30° burchakka
burilsa,yorug’likning intensivligi necha marta kamayadi?(1,23 marta ) 
18. Nikolga qisman qutblangan yorug’lik dastasi tushmoqda.Nikolning muayyan 
xolatida undan o’tadigan yorug’lik intesivligi minimal bo’ladi.Nikolning o’tkazish
tekisligini ß=45° burchakka burganlarida yorug’lik intensivligi k =1,5 marta ortdi. 
Yorug’likning qutblanish darajasi P aniqlansin.(0,348) 
19. Optik o’qiga tik ravishda kesilgan kvarts kristalining d
1
= 2 mm qalinlikdagi
plastinkasini parallel nikollar orasiga joylashtiradilar. Natijada yorug’likning 
qutblanish tekisligi φ = 53° burchakka burildi. Berilgan monoxromatik yorug’lik 
analizator orqali o’tmasligi uchun plastinkaning qalinligi d
2
qanday bo’lishi kerakligi 
aniqlansin.(3,4 mm) 
20. Uzunligi d = 8 sm bo’lgan shisha naychadagi nikotin(toza suyuqlik) natriy sariq 
yorug’ligining qutblanish tekisligini φ =137° burchakka buradi. Nikotinning zichligi 

98 
ρ=1,01∙10
3
kg/m
3
. Nikotinning solishtirma burishi [ α ] aniqlansin.(169 grad∙sm
3
/(dm 
∙g)) 
21. Massaviy konsntratsiyasi C
1
=280 kg/m
3
bo’lgan shisha naychada saqlanayotgan 
glyukoza eritmasi shu eritma orqali o’tayotgan monoxromatik yorug’likning
qutblanish tekisligini φ
1
=32° burchakka buradi.Agar xuddi shunday uzunlikdagi 
naychaga boshqa glyukoza eritmasi qutblanish tekisligini φ
2
=24° burchakka bursa, 
undagi glyukozning massaviy konsentratsiyasi C
2
aniqlansin. (0,21 g/sm
3
) 
22. Qand eritmasi solingan naychadan o’tganda natriy sariq yorug’ligi qutblanish
tekisligining burilish burchagi φ=40°.Naychaning uzunligi d=15 cm.Qandning 
solishtirma burishi [α]=1,17∙10
-2 
rad∙m
3
/(m∙kg).Eritmaning zichligi aniqlansin.(0,4 
g/sm
3
) 

Download 3,61 Mb.