|
O`lchash vositalari va ularning turlariBog'liq M. Maxmudov - Energiya o`lchash asboblari va boshqaruv tizimlari1.2. O`lchash vositalari va ularning turlari
Ma`lumki, o`o`lchashni biror bir vositasiz bajarib bo`lmaydi.
O`lchash vositasi deb o`lchashlar uchun qo`llaniladigan va me`yorlangan
metrologik xossalarga ega bo`lgan texnikaviy vositaga aytiladi.
O`lchash vositalarining turlari xilma-xil. Ular sodda yoki murakkab, aniqligi
katta yoki kichik bo`lishi mumkin. O`lchash vositalari me`yorlangan metrologik
xossalarga ega bo`lishlari lozim va bu metrologik xossalar davriy ravishda
tekshirilib turiladi. O`lchash amalida o`lchanayotgan kattalikning qiymati to`g`ri
aniqlanishi aynan mana shu o`lchash vositasining to`g`ri tanlanishiga va ishlashiga
bog`liq.
O`lchash vositalarining namoyondalari sifatida quyidagilarni keltirishimiz
mumkin:
*
o`lchovlar;
*
o`lchash asboblari;
*
o`lchash o`zgartkichlari;
*
o`lchash qurilmalari;
*
o`lchash tizimlari.
O`lchovlar - keng tarqalgan o`lchash vositalaridan hisoblanadi.
O`lchov deb, kattalikning aniq bir qiymatini hosil qiladigan, saqlaydigan
o`lchash vositasiga aytiladi. Masalan, tarozi toshi, elektr qarshiligi, kondensatori va
shu kabilarni o`lchovlarga misol qilib olishimiz mumkin.
O`lchovlarning ham turlari va xillari ko`p. Standart namunalar va
namunaviy moddalar ham o`lchovlar turkumiga kiritilgan.
Standart namuna - modda va materiallarning xossalarini va xususiyatlarini
tavsiflovchi kattaliklarni hosil qilish uchun xizmat qiladigan o`lchov sanaladi.
Masalan, g`adir-budurlikning namunalari, namlikning standart namunalari.
Namunaviy modda esa, muayyan tayyorlash sharoitida hosil bo`ladigan va
aniq xossalarga ega bo`lgan modda sanaladi. Masalan, "toza suv", "toza metall" va
hokazolar. "Toza rux" 420
0
S temperaturani hosil qilishda ishlatiladi.
O`lchovlar ko`p qiymatli (o`zgaruvchan qarshiliklar, millimetrlarga
bo`lingan chizg`ich) va bir qiymatli (tarozi toshi, o`lchash kolbasi, normal
element) turlarga bo`linadi. Ba`zan o`lchovlar to`plamidan ham foydalaniladi.
Kattalikning o`lchamini hosil qilish va foydalanishda quyidagi qatorni yodda
tutishimiz lozim bo`ladi:
Ishchi o`lchash vositalari, namunaviy o`lchash vositalari, ishchi etalon,
solishtirish etaloni, nusxa etalon, ikkilamchi etalon, maxsus etalon, birlamchi
etalon va davlat etaloni.
Fan va texnikaning eng yuqori saviyasida aniqlik bilan ishlangan namunaviy
o`lchovlar etalonlar deb ataladi. Etalonlar ishlatiladigan va davlat etalonlariga
bo`linadi. Davlat etalonlari namunaviy o`lchov va asboblarni tekshirishda
qo`llaniladi va Davlat standarti idoralarida saqlanadi.
|
| |
