15
1.3- rasm
Bunda “
K” ni ikkala holatda (1,2) qo`yganda
1
=
2
shart bajarilishi kerak.
I
1
= U / R
0
→
1
I
2
= U / R
k
→
2
Mos kelish usuli - o`lchov bilan taqqoslash usulining turi. O`lchanayotgan
kattalik bilan o`lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar
yoki davriy signallarni mos keltirish orqali o`tkaziladigan o`lchash. Masalan, kalibr
yordamida val diametrini moslash.
Har bir tanlangan usul o`z usuliyatiga, ya`ni o`lchashni bajarish usuliyatiga
ega bo`lishi lozim. O`lchashni bajarish usuliyati deganda, ma`lum usul bo`yicha
o`lchash natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi.
O`lchanadigan kattalikning o`lchash jarayonida o`zgarish xarakteriga ko`ra
statik va
dinamik o`lchashlarga ajratiladi.
Statik o`lchash deganda
qiymati
o`lchash jarayoni mobaynida o`zgarmaydigan kattalikni o`lchash tushuniladi.
Bundan tashqari, davriy o`zgaruvchan kattaliklarning turg`un
rejimidagi
o`lchashlar ham kiradi. Masalan, o`zgaruvchan kattalikning amplituda, effektiv va
boshqa qiymatlarini turg`un rejimida o`lchash.
Dinamik o`lchashlarga qiymatlari o`lchash jarayonida o`zgarib turadigan
kattaliklarni o`lchashlar kiradi. Dinamik o`lchashga vaqt bo`yicha o`zgaradigan
kattalikning oniy qiymatini o`lchash misol bo`la oladi.
Yuqorida ko`rilgan o`lchash usullaridan
tubdan farq qiluvchi diskret
o`lchash usuli ham mavjud. Diskret o`lchash usuli shundan iboratki,
unda vaqt
bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan kattalik vaqt bo`yicha diskretlanadi,
miqdor
bo`yicha esa kvantlanadi yoki boshqacha qilib aytganda vaqt bo`yicha uzluksiz
o`zgaradigan kattalik vaqtning ayrim momentlariga
tegishli uzuq qiymatlariga
o`zgartiriladi.
R
0
К
U
2
1
−
+
R
Х
А
16
1.4-rasm
X(t) – vaqt bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan kattalikning o`zgarish grafigi; X
k
– kvant miqdorlari ya`ni o`lchanadigan
X=f(t) kattaligining t
1
, t
2
, t
3
, ……. t
n
momentlariga tegishli uzuq qiymatlari. Demak, diskret o`lchash usuli bo`yicha
o`lchanadigan kattalikning hamma qiymati (0 t) emas, balki, ayrim momentlarga
tegishli qiymatigina ma`lum bo`ladi. Diskretlash bu muayyan diskret (juda qisqa)
vaqt oralig`ida qadnomalarni olishdir. t
1
, t
2
, t
3
, ……. t
n
–
diskretlash momentlari
deyiladi va t
1
t
2
gacha oraliq diskretlash momentlari deyiladi. Kvantlash esa, X(t)
kattalikning uzluksiz qiymatlarini X
k
diskret qiymatlarining to`plami (nabori) bilan
almashtirishdir. O`lchanadigan kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar
asosida kvantlash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa,
muayyan ketma-ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat.
Uzluksiz o`zgaruvchan kattalikning diskret
usuli asosida uzuk diskret
qiymatlariga, kodlarga o`zgartirilishi asosan 3 xil usulda amalga oshiriladi. (1.5-
rasm. a, b, v):
a) ketma-ket hisob usuli;
b) taqqoslash (solishtirish) usuli;
v)
sanoq usuli;
1.5-rasm. a, b, v
X
ty
t
1
t
2
t
n
X(t)
X
K
(t)
n
K
Х
.
.
.
2
K
Х
1
K
Х
