O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti m. I. Maxmudov, I. X. Sidikov

Download 5,14 Mb. Pdf ko'rish
bet	15/116
Sana	04.01.2024
Hajmi	5,14 Mb.
	#130014

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 116

Bog'liq
M. Maxmudov - Energiya o`lchash asboblari va boshqaruv tizimlari

Kattalik - sifat tomonidan ko`pgina fizikaviy ob`ektlarga (fizikaviy tizimlarga,
ularning holatlariga va ularda o`tayotgan jarayonlarga) nisbatan umumiy bo`lib,
miqdor tomonidan har bir ob`ekt uchun xususiy bo`lgan xossadir.
Ta`rifda keltirilgan xususiylik biror ob`ektning xossasi ikkinchisinikiga
nisbatan ma`lum darajada kattaroq yoki kichikroq bo`lishini ifodalaydi.
Biz o`rganayotgan metrologiya fani aynan mana shu kattaliklar, ularning
birliklari, o`lchash texnikasining rivojlanishi bilan chambarchas bog`liqdir.
“Kattalik” atamasidan xossaning faqat miqdoriy tomonini ifodalash uchun
foydalanish to`g`ri emas (masalan, “massa kattaligi”, “bosim kattaligi” deb
yozish), chunki shu xossalarning o`zi kattalik bo`ladi. Bunda “kattalik o`lchami”
degan atamani ishlatish to`g`ri hisoblanadi. Masalan, ma`lum jismning uzunligi,
massasi, elektr qarshiligi va hokazolar.
Har bir fizikaviy ob`ekt bir qancha ob`ektiv xossalar bilan tavsiflanishi
mumkin. Ilm-fan taraqqiyoti va rivojlanishi bilan bu xossalarni bilishga talab ortib
bormoqda. Hozirga kelib zamonaviy o`lchash vositalari yordamida 70 dan ortiq
kattalikni o`lchash imkoniyati mavjud. Bu ko`rsatkich 2050 yillarga borib 200 dan
ortib ketishi bashorat qilinmoqda.
Ko`pincha kattalikning o`rniga parametr, sifat ko`rsatkichi, tavsif
(xarakteristika) degan atamalarni ham qo`llanishiga duch kelamiz, Lekin bu
atamalarning barchasi mohiyatan kattalikni ifodalaydi.
Muayyan guruhlardagi kattaliklarning orasida o`zaro bog`liqlik mavjud
bo`lib, uni fizikaviy bog`lanish tenglamalari orqali ifodalash mumkin. Masalan,
vaqt birligidagi o`tilgan masofa bo`yicha tezlikni aniqlashimiz mumkin. Mana shu

20
bog`lanishlar asosida kattaliklarni ikki guruhga bo`lib ko`riladi: asosiy kattaliklar
va hosilaviy kattaliklar.

Download 5,14 Mb.

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 116

Download 5,14 Mb.

Pdf ko'rish