|
O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti m. I. Maxmudov, I. X. SidikovBog'liq M. Maxmudov - Energiya o`lchash asboblari va boshqaruv tizimlariKattaliklarning birliklari. Muayyan ob`ektni tavsiflovchi kattalik shu
ob`ekt uchun xos bo`lgan miqdor tavsifiga ega ekan, bu kabi ob`ektlar o`zaro
birgalikda ko`rilayotganda faqat mana shu miqdor tavsiflariga ko`ra tafovutlanadi.
Buning uchun esa solishtirilayotganda ob`ektlararo biror bir asos bo`lishi lozim.
Bu asosga solishtirish birligi deyiladi. Aynan mana shunday tavsiflash asoslariga
kattalikning birligi deb nom berilgan.
Ko`rilayotgan fizikaviy ob`ektning ihtiyoriy bir xossasining miqdor tavsifi
bo`lib uning o`lchami xizmat qiladi. Lekin “uzunlik o`lchami”, “massa o`lchami”,
“sifat ko`rsatkichining o`lchami” degandan ko`ra “uzunligi”, “massasi”, “sifat
ko`rsatkichi” kabi iboralarni ishlatish ham leksik jihatdan,ham texnikaviy jihatdan
o`rinli bo`ladi.O`lcham bilan qiymat tushunchalarini bir-biriga adashtirish kerak
emas. Masalan, 100 g, 10
5
mg, 10
-4
t - bir o`lchamni 3 xil ko`rinishda ifodalanishi
bo`lib, odatda “massa o`lchamining qiymati” demasdan, “massasi (...) kg” deb
gapiramiz. Demak kattalikning qiymati deganda uning o`lchamini muayyan sonli
birliklarda ifodalanishini tushunishimiz lozim.
Kattalikning o`lchami - Ayrim olingan moddiy ob`ekt, tizim, hodisa yoki
jarayonga tegishli bo`lgan kattalikning miqdori bo`lib hisoblanadi.
Kattalikning qiymati - qabul qilingan birliklarning ma`lum bir soni bilan
kattalikning miqdor tavsifini aniqlash.
Qiymatning sonlar bilan ifodalangan tarkibiy qismini kattalikning sonli
qiymati deyiladi. Sonli qiymat kattalikning o`lchami noldan qancha birlikka
farqlanadi, yoki o`lchash birligi sifatida olingan o`lchamdan qancha birlik katta
(kichik) ekanligini bildiradi yoki boshqacha aytganda Q kattaligining qiymati uni
o`lchash birligining o`lchami [Q] va sonli qiymati q bilan ifodalanadi degan
ma`noni anglashimiz lozim:
Q = q[Q].
Endi yana kattalikning birligiga qaytamiz. Ikki xil metall quvur berilgan
bo`lib, birining diametri 1 m, ikkinchisiniki 0,5 m. Ularning ikkovini diametr
bo`yicha solishtirish uchun, muayyan bir asos sifatida olingan birlik qiymati bilan
solishtirishimiz lozim bo`ladi
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti m. I. Maxmudov, I. X. Sidikov
|
