1. Xavfsizlik texnikasi haqida tushuncha Xavfsizlik texnikasi deb xavfsiz mehnat sharoitini ta’minlashga qaratilgan texnik
tadbirlar va ish usullari majmuiga aytiladi. Ma’lumki har qanday texnik qurilma xavfli zonalarga
ega bo‘ladi. Xavfli zonalar deb mashina yoki mexanizmning ichki qismida yoki tashqi tomonida
doimiy yoki davriy ravishda unda ishlayotgan ishchi uchun xavf sodir bo‘ladigan maydoni
tushuniladi. Xavf real va yashirin turlarga bo‘linadi. Shu sababli har qanday mashina-
mexanizmning konstruksiyasi quyidagi umumiy va xususiy talablarga javob berishi zarur:
Umumiy talablar :
mashina va mexanizmlarning harakatlanuvchi va aylanuvchi mexanizmlari
himoyalangan yoki himoya kojuxlari bilan to‘silgan, texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga
qulay qilib joylashtirilgan bo‘lishi;
konstruksiya elementlari o‘tkir qirrali yoki g‘adur-budir yuzali bo‘lmasligi (agar
mashinaning funksional vazifasi talab etmasa), mashinada hosil bo‘ladigan issiq yoki sovuq
detallarga ishchi tana a’zolarining qo‘qqisdan tegib ketish oldi olingan bo‘lishi;
tarkibiy qismlar (elektr simlari, truba quvurlari va b.) qo‘qqisdan uzilishi yoki
yorilib ketmasligi;
mashinaning (mobil mashinalarda) transport holatidagi gabarit o‘lchami ixcham,
xavfsiz va yo‘lda harakatlanish, elektr liniyalari ostidan o‘tishga qulay bo‘lishi;
mashina yoki mexanizm ishlashi natijasida ajralib chiqadigan zararli moddalar
ruxsat etilgan miqdor darajasida bo‘lishi va u ishchi joylashgan muhitga tarqalmasligi zarur.
Xususiy talablar esa mashinaning yoritilganlik, shovqin, titrash va shu kabi
ko‘rsatkichlarini sanitar-gigienik talablar doirasida bo‘lishi, tormoz qurilmalarining ishonchliligi,
boshqarishni qulay bo‘lishi va texnik –estetik talablarni o‘z ichiga oladi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi tadbirlar va muxandislik-texnik vositalar. Xavf darajasini kamaytirish asosan quyidagi tadbirlar orqali amalga oshiriladi:
xavfsiz texnikalarni loyihalash va ishlab chiqish;
xavfdan himoyalashning muhandis-texnik vositalaridan foydalanish;
xavfsiz, zamonaviy texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va tadbiq etish;
ishchi –xodimlarni xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitishni tashkil etish.
Xavfsizlikni ta’minlovchi muhandislik-texnik vositalariga quyidagilar kiradi:
1.To‘siq qurilmalari (qo‘zg‘aluvchi, qo‘zg‘almas, doimiy, vaqtinchalik)).
188
2. Blokirovkalash moslamalari.
3.Saqlash qurilmalari (mexanik zo‘riqishlardan saqlovchi; mashinalardagi harakatlanuvchi
mexanizmlarni belgilangan chegarada harakatlanishini taminlovchi; bosim va haroratni ruxsat
etilgan meyordan oshishini taqiqlovchi; elektr toki kuchini ruxsat etilgan miqdordan
oshmasligini taminlovchi;
4. Tormozlar.
5. Masofadan (distansion) boshqarish qurilmalari.
7.1-rasm. Turli shakldagi ish jоylariga qo’yiladigan xavfsizlik talablari
Ish jоyi
Individual
Kоllektiv
Universal
Maxsus
Ixtisоslashtirilgan
Ish jоylari quyidagi talablarga javоb berishi lоzim
- insоnlarni harkat qilishlari uchun yetarli darajada kenglikni muhayyo bo’lishi;
- ishchi jismining оptimal jоylashuvi;
- ish jihоzlari va insоn o’rtasidagi alоqa fizik, ko’rish va eshitish uchun yetarli
bo’lishi;
- xоnada ish o’rnining оptimal jоylashuvi;
- jihоz va mashinalarni xavfsiz jоylashuvi;
- ishlab chiqarish xavfsizligini ta`minlash vоsitalarining bоrligi va ҳ.k.
189
7.1-jadval
Kоrxоna, tashkilоt va muassasalarda HFXni lоyihalash tizimi
32
