V – ilova. Ayrim o’simlik, hayvon turlariga hamda odamlarga hos dominant va retsessiv tarzda nasldan – naslga o’tuvchi belgilarning ro’yxati.
№
|
Organizm
|
Dominant belgi
|
Retsessiv belgi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1.
|
Ekiladigan no’xat
|
1. Donining sariq ranligi.
2. Donining silliqligi.
3. Gultojining qizil rangliligi
4. Gulning qo’ltiqda joylashishi
5. Poyasi baland bo’yliligi
6. Mevasi yashil ranglligi
7. Yetilgan mevasi qavariq shaklliligi
|
1. Donning yashil rangligi
2. Donning burushganligi
3. Gultojining oq rangliligi
4. Gulni tepa qismida joylashishi
5. Poyasi past bo’yliligi
6. Mevasi sariq ranglligi
7. Yetilgan mevasi bo’g’inliligi
|
|
2.
|
Tomosha qovoq
|
1. Mevasining oq rangliligi
2. Mevaning yapaloqligi
|
1. Mevaning sariq rangliligi
2. Mevaning yumaloqligi
|
|
3.
|
Pomidor (tomat)
|
1. Mevaning qizil rangliligi
2. Poyaning baland bo’yliligi
3. Mevaning sharsimon shaklliligi
4. Poyaning qizil rangliligi
|
1. Mevaning sariq rangliligi
2. Poyaning past bo’yliligi
3. Mevaning noksimon shaklliligi
4. Poyaning yashilligi
|
|
4.
|
Suli
|
1. Tez pisharligi
2. Normal bo’ylik
3. Zang zamburugiga chidamliligi
4. Poyaning kaltaligi
|
1. Kech pisharligi
2. Baland bo’ylik (gigantizm)
3. Zang zamburugiga moyillik
4. Poyaning uzunligi
|
|
5.
|
G’o’za
|
1. Poyaning normal bo’yliligi
2. Bargning cheklanmagan shoxlanishi
3. Tolaning qo’ng’ir rangliligi
4. Tananing antatsion rangliligi
5. Barg plastinkasining chuqur kesilganligi
|
1. Poyaning past bo’yliligi
2. Bargning cheklangan shoxlanishi
3. Tolaning oq rangliligi
4. Tananing yashil rangliligi
5. Barg plastinkasining kyesilmaganligi
|
|
6.
|
Xushbo’y no’xat
|
1. Poyaning baland bo’yligi
2. Yashil dukkaklik
3. Donning silliqligi
4. Qizil gullik
|
1. Poyaning past bo’yligi
2. Sariq dukkaklik
3. Donning burushganligi
4. Oq gullik
|
|
7.
|
Shaftoli
|
1. Mevaning tukliligi
2. Meva etining oqligi
3. Gultojibargning oq rangliligi
4. Gultojibargning tekisligi
|
1. Mevaning silliqligi
2. Meva etining sariqligi
3. Gultojibargning sariq rangliligi
4. Gultojibargning voronkasimonligi
|
|
8.
|
Qulupnay
|
1. Mevaning qizil rangliligi
2. Gulkosabargning normalligi
|
1. Mevaning oqish rangliligi
2. Gulkosabargning birlashmaganligi
|
9.
|
Bug’doy
|
1. Boshoqning qiltiqsizligi
2. Boshoqning qizil rangligi
3. Poyaning pastligi
4. Tezpisharligi
|
1. Boshoqning qiltiqliligi
2. Boshoqning oq rangligi
3. Poyaning normal bo’yligi
4. Kechpisharligi
|
10.
|
Itogiz
|
Gulning qizil rangligi
|
Gulning oq rangligi
|
11.
|
Bangidevona
|
Gultojibargning qizil rangligi
|
Gultojibargning oq rangligi
|
12.
|
Drozofila
|
1. Ko’zning qizilligi
2. Tananing kulrangligi
3. Normal qanotlilik
4. Normal, to’g’ri qanotlilik
|
1. Ko’zning to’q qizilligi
2. Tananing qoraligi
3. Rudiment qanotlilik
4. Qayrilgan qanotlilik
|
13.
|
Dengiz cho’chkasi
|
1. Qora junlilik
2. Qora junlilik
3. Uzun junlilik
4. Junning xurpayganligi
|
1. Oq junlilik
2. Jigarrang junlilik
3. Kalta junlilik
4. Junning silliqligi
|
14.
|
Tovuq
|
1. Oq patlik
2. Tojlilik
3. Gulsimon tojlilik
4. No’xatsimon tojlilik
5. Oyoqning patdorligi
6. Nomal patlanish
|
1. Rangdorlik
2. Tojsizlik
3. Oddiy tojlilik
4. Oddiy tojlilik
5. Oyoqning silliqligi
6. Ipaksimon patlanish
|
15.
|
Quyon
|
1. Junning kul rangligi
2. Junning qoraligi
3. Junning xurpayganligi
4. Junning normalligi
|
1. Junning qoraligi
2. Junning oqligi
3. Junning silliqligi
4. Junning qisqaligi
|
16.
|
Tulki
|
Junning platina rangliligi
|
Junning kumush rangliligi
|
17.
|
Qorako’l qo’y
|
1. Junning kulrangligi
2. Junning oqligi
3. Quloq suprasining uzunligi
|
1. Junning qoraligi
2. Junning qoraligi
3. Quloq suprasining bo’lmasligi
|
18.
|
Sichqon
|
1. Junning qoraligi
2. Uzun quloqlilik
|
1. Junning jigarrangligi
2. Kalta quloqlilik
|
19.
|
Qoramol
|
1. Junning qoraligi
2. Shoxsizlik
3. Olachiporlik
|
1. Junning jigarrangligi
2. Shoxlilik
3. Junning sidirg’a, bir tekis rangliligi
|
20.
|
Cho’chka
|
1. Junning uzunligi
2. Junning oqligi
3. Junning qoraligi
4. Shokalda borligi
|
1. Junning kaltaligi
2. Junning qoraligi
3. Junning mallaligi
4. Shokaldaning bo’lmasligi
|
21.
|
It
|
1. Junning qoraligi
2. Junning sidirg’aligi
3. Quloq suprasining osilganligi
4. Junning qattiqligi
|
1. Junning jigarrangligi
2. Junning ola-chiporligi
3. Quloq suprasining tik turishi
4. Junning mayinligi
|
22.
|
Eron mushugi
|
Junning kaltaligi
|
Junning uzunligi
|
23.
|
Qoraquzan (norka)
|
Junning jigarrangligi
|
Junning platina rangligi
|
24.
|
Ipak qurti
|
1. Urug’ning qoramtirligi
2. Urug’ning qoramtirligi
3. Urug’ning qoramtirligi
4. Yosh lichinkalarning qoraligi
5. Lichinka po’stining xoldorligi
6. Kapalakning qoramtirligi
7. Lichinka rangining yo’l-yo’lligi
|
1. Urug’ning oqligi
2. Urug’ning qizilligi
3. Urug’ning pushtirangligi
4. ©sh lichinkalarning oq-sariqligi
5. Lichinka po’stining och rangligi
6. Kapalakning oq rangligi
7. Lichinka rangining sidirg’aligi
|
25.
|
Odam
|
1. Sochning qoramtir rangligi
2. Sochning mallamasligi
3. Teri, soch va ko’zning normal pigmentatsiyaligi
4. Qo’y ko’zlik
5. Yirik ko’zlilik
6. Qalin lablilik
7. Polidaktiliya (oshiqcha barmoq bo’lishi)
8. Braxidaktiliya (qisqa panjalik )
9. Sepkillik
10. Normal eshitishlik
11. Normal sog’lomlik
12. Shapko’rlik
13. Musbat ryezus
14. O’naqaylik
15. Normal ko’rish
16. Oziq tishlarning bo’lmasligi
|
1. Sochning malla rangligi
2. Sochning mallaligi
3. Al’binizm
4. Ko’k yoki kulrang ko’zlik
5. Kichik ko’zlilik
6. Yupqa lablilik
7. Besh barmoqlilik
8. Normal panjalilik
9. Tekis yuzlik
10. Tug’ma karlik
11. Qandli diabyet kasalligi
12. Qorong’ida normal ko’rishlik
13. Manfiy rezus
14. Chapaqaylik
15. Tug’ma ko’rlik
16. Oziq tishlarining bo’lishligi
|
VI. Chala dominantlik tarzida nasldan-naslga o’tuvchi belgilar.
№
|
Dominant belgilar
|
Gomozigota organizmlar
|
Geterozigota organizmlar
|
|
Retsessiv belgilar
|
Oraliq belgilar
|
|
QULUPNAY
|
|
1
|
Mevaning qizil rangligi
|
Mevaning oq rangligi
|
Mevaning pushti rangligi
|
|
2
|
Normal gulkosalilik
|
Bargsimon gulkosalilik
|
Oraliq shaklga ega bo’lgan gulkosalik
|
|
XUSHBO’Y NO’HAT
|
|
3
|
Gulning qizilligi
|
Gulning oqligi
|
Gulning pushtirangligi
|
|
IT OG’IZ GUL
|
|
4
|
Gulning qizilligi
|
Gulning oqligi
|
Gulning pushti rangligi
|
|
NOMOZSHOM GUL
|
|
5
|
Gulning qizilligi
|
Gulning oqligi
|
Gulning pushti rangligi
|
|
G’O’ZA
|
|
6
|
To’q antotsian ranglilik
|
Yashil ranglilik
|
O’rtacha ranglilik
|
|
7
|
Bargning chuqur kesilganligi
|
Barg chetining sidirg’aliligi
|
Bargning bo’lakchaligi
|
|
8
|
Tolaning jigarrang (qo’ng’ir) tusdaligi
|
Tolaning oqligi
|
Tolaning navvot rangligi
|
|
ANDALUZ TOVUQLARI
|
9
|
Qora patlanish
|
Oq patlanish
|
Havorang patlanish
|
|
10
|
Jingalak patlanish
|
Silliq patlanish
|
Bilinar-bilinmas jingalak patlanish
|
|
QORAQUZAN (NORKA)
|
11
|
Junning qoramtirligi
|
Junning oqligi
|
Junning qo’xinurligi (yelkasida och rangli butsimon belgisi bor).
|
|
DENGIZ CHO’CHQASI
|
|
12
|
Junning qoramtirligi
|
Junning oqligi
|
Junning nimqoramtirligi
|
|
QO’YLAR
|
|
13
|
Uzun quloqlilik
|
Quloq suprasining yo’qligi
|
Kalta quloqlilik
|
|
|
X. SHOTGORN ZOTLI QORA MOL
|
|
|
14
|
Junning qizilligi
|
Junning oqligi
|
Junning ola-bulaligi
|
|
|
ODAM
|
|
|
15
|
Sochning jingalakligi
|
Sochning silliqligi
|
Sochning to’lqinsimonligi
|
|
VII. Jins bilan birikkan holda nasldan-naslga o’tuvchi belgilar.
№
|
Belgilar
|
Dominant belgi
|
Retsessiv belgi
|
ODAM
|
1
|
Qon
|
Qonning normal ivishi
|
Gemo filiya
|
2
|
Ko’z
|
Normal ko’rishlik
|
Dal’tonizm
|
3
|
Gonadalar
|
Jinsiy bezlarning normal taraqqiyoti
|
Jinsiy belgilar faoliyatining sustlashishi
|
4
|
Mushaklar
|
Sog’lom
|
Dyushyen mushak distrofiyasi
|
DROZOFILA
|
5
|
Tana rangi
|
Kulrangligi
|
Sariqligi
|
6
|
Ko’z
|
Qizilrangligi
|
Oq rangligi
|
IPAK QURTI
|
7
|
Lichinka
|
Normal po’stlilik
|
Yaltiroq po’stlilik
|
MUSHUK
|
8
|
Jun
|
Qora ranglik
|
Sariq ranglik (duragaylarda ola-bulalik) toshbaqasimon, yo’lbarssimon chiporlik
|
VIII. Ba’zi ma’daniy o’zimlik va honaki hayvonlarga hos
xromosomalar to’plami.
T/r
|
Madaniy o’simliklar va hayvonlarning o’zbekcha nomi
|
Hujayradagi xromosomalar soni
Jinsiy hujay- Tana hujay-
radagi (n) radagi (2n)
|
-
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
|
O’simliklar:
Qattiq bug’doy
Yumshoq bug’doy
Suli
Javdar
Makkajo’xori
Sholi
Arpa
Tariq
No’xat
Loviya
Kungaboqar
Yeryong’oq
Go’za
Qand lavlagi
Kartoshka
Pomidor
Sabzi
Bodring
Karam
Tavruz
Qovun
Olma
Nok
O’rik
Yong’oq
Shaftoli
Tok
Olcha
|
14
21
21
7
10
12
7
18
7
11
17
20
26
9
24
12
9
7
9
11
11
17
17
8
16
8
38
16
|
28
42
42
14
20
24
14
36
14
22
34
40
52
18
48
24
18
14
18
22
22
34
34
16
32
16
76
32
|
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
|
Hayvonlar:
Bezgak chivini
Chuchuk suv gidrasi
Osiyo chigirtkasi
Uy pashshasi
Karam kapalagi
Suvarak
Tut ipak qurti
Meva pashshasi
Sazan
Ko’k baqa
Tez kaltakesak
Kaptar
Quyon
Uy tovug’i
Uy sichkoni
It
Tulki
Mushuk
Qoramol
Qo’y
Echki
Yovvoyi cho’chqa
Ot
Shimpanze
Odam
|
1
16
11,12
6
15
24
28
4
52
13
19
40
22
39
20
39
19
19
30
27
30
20
20
24
23
23
|
2
32
23
12
30
48
56
8
104
26
38
80
44
78
40
78
78
78
60
54
60
40
40
48
45
46
|
IX. Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Хелевин Н.В с соавт. Задачник по общей и медицинской генетике. M. «Высщая школа», 1976.
2. Гофман. – Кадошников П.Б. и Ларцева С.Х. Руководство к практическим занятиям по генетике , М. «Колос», 1975.
3..Maqsudov Z.Yu. Umumiy genetika. T. «O’qituvchi», 1980.
4. Муртазин Г.М. Задачи и упражнения по общей биологии. Изд-во «Просвещение», 1981.
5.G’ofurov A.T. va boshq. Genetikadan masala va mashqlar. T. «O’qituvchi», 1991.
6. Xalikov P.X. Sharofitdinxo’jaev N.Sh.. Umumiy va meditsina genetikasida Masalalar. T. 1990.
7. Халиков П.Х.,Рахимов Д.Р. Сборник задач по медицинской генетике T. 1982.
8. Xalikov P.X., Sharofitdinxo’jaev N.Sh., Olimxo’jaev P.R., Raximov J.R., Toshxo’jaev P.I.. Biologiya. T. Abu-Ali ibn-Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti, 1996.
9.To’raqulov Y.X. va boshq. Umumiy biologiya. T. «Sharq» NMK, 1995.
10. G’ofurov A.T. va boshq. Genetik bilimlarni puxta o’zlashtirish va Masalalar yechish metodikasi. T. 2000.
11. Bekchanov X.U., A.S.Almatov, I.I.Abdullaev. Genetikadan mustaqil ishlash uchun qo’llanma. Urganch. 1994.
12. Xalikov P.X., Sharofiddinxo’jaev N.Sh., Olimxo’jaeva P.R., Raximov J.R., Toshxo’jaev P.I. Biologiya. «O’zbekiston milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti. –T.; 2005.
13. Ватти К.В., Тихомирова М.М. Руководство по практическим занятиям по генетике «Просвещение», 1979.
14. Лобашев М. Е., Ватти К.В., Тихомирова М.М. Генетика с основами селекции. Москва, «Просвещение», 1980.
15. Грин Н., Стайт У. Биология в 3-х томах, «Мир» 1980.
16. Айла Ф., Кайгер С. Современная генетика в 3-х томах «Мир» 1987.
17.Щербатых Ю. В. Биология в схемах и таблыцах. Издательство «Эксмо», 2006.
18. Захаров В.Б., Мамонтов С.Г., Сонин Н. И. Общая биология Издательство «Дрофа», Москва, 2003
19. Уиллет Э. Генетика. Москва «Эксмо», 2008.
20. Bekchanov X. U. Genetika va seleksiya asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlar (o’quv-uslubiy qo’llanma), Xiva-2008.
21. Zikryayev A., To’xtayev A., Azimov I., Sonin N.I. Biologiya (Sitologiya va genetika asoslari) 9-sinflar uchun darslik. Toshkent Abu Ali ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2002.
MUNDARIJA
|
Kirish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
|
3
|
I.Bo’lim
|
Molekulyar genetikaga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
4
|
II.Bo’lim
|
Gametalar hosil qilishga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
10
|
III.Bo’lim
|
Monoduragay chatishtirishga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
12
|
IV.Bo’lim
|
Diduragay chatishtirishga oid masalalar va ularni yechish metodikas
|
15
|
V.Bo’lim
|
Poliduragay chatishtirishga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
18
|
VI.Bo’lim
|
Genlarning o’zaro ta’siriga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
20
|
VII.Bo’lim
|
Jins bilan bog’liq holda irsiylanishga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
26
|
VIII.Bo’lim
|
Genlarning birikkan holda irsiylanishga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
31
|
IX.Bo’lim
|
Odam genetikasiga oid masalalar va ularni yechish metodikasi
|
35
|
|
ILOVALAR:
|
|
I
|
Asosiy genetik atama va iboralarning qisqacha izohli lug’ati.
|
50
|
II
|
Masala yechishda qo’llaniladigan mahsus genetik simvollar.
|
52
|
III
|
Genetik kod jadvali
|
53
|
IV
|
Har xil chatishtirishda hosil bo’ladigan kombinatsiyalar hamda fenotip va genotip bo’yicha ajralish klasslar soni.
|
53
|
V
|
Ayrim o’simlik, hayvon turlariga hamda odamlarga hos dominant va retsessiv tarzda nasldan – naslga o’tuvchi genlarning ro’yxati.
|
54
|
VI
|
Chala dominantlik tarzida nasldan-naslga o’tuvchi belgilar.
|
56
|
VII
|
Jins bilan birikkan holda nasldan-naslga o’tuvchi belgilar.
|
58
|
VIII
|
Ba’zi ma’daniy o’zimlik va honaki hayvonlarga hos xromosomalar to’plami.
|
58
|
IX
|
Foydalanilgan adabiyotlar:
|
60
|
|