17
3. Topshiriq asosida ichda o'qish mashq qildiriladi. Asarni o'qing.
O'zingizga ma'nosi notanish so'zlarning izohli lug'atini tuzing.
4.
Lug'at ishi.
Nasim
— shabada, shamol
Chechaklar
— gullar
Firdavs —
bog', jannat bog'i
Ifor
— yoqimli hid
Chin —
Xitoy
Mushk-anbar
— xushbo'y
Musaffo
— toza, pokiza hid
Navo —
kuy
Sabo yeli
— shamol nafasi
5. Asarni qismlarga bo'lib o'qitish. Asar 3- qismga bo'linadi. 3 o'quvchiga
o'qitiladi.
2-qayta o'qitilayotganda quyidagi topshiriqlar beriladi.
1- qism yuzasidan: Yozuvchi bahorni ta'riflashda qaysi so'zlardan
foydalangan?
Nasim, firdavs, oq rang, bo'z yer, alvon rang musaffo, yashil to'n, oq,
sariq, kok-qizil rangli harir yaproqchalar, yashil parda, xitoy karvoni,
chechaklar, ifor.
Shu so 'zlarning ma 'nosi so 'rab o 'tiladi.
2-qism yuzasidan: Yozuvchi qaysi qushlarni va parrandalarni tilga oladi?
G'oz, o'rdak, oqqush, qil quyruq, turna, kaklik, qora qarg'a, bulbul. Shu
qush va parrandalarni rasmlar ichidan ko'rsating.
3-qism yuzasidan. Yozuvchi qaysi hayvonlarning nomini tilga olgan?
- Bug'u, jayron.
6. Tanlab o'qish. Topshiriqlar.
— Bahor faslida daraxtlarning harakatga kelishi tasvirlangan o'rinni
topib o'qing.
- Kaklik tasviri berilgan qismni topib o'qing.
- Qora qarg'aning ovozi nimaga o'xshatiladi? Shu misralarni topib
o'qing.
Yozuvchi yerni o'tlar bilan qoplanishini nimaga o'xshatadi? Shu qismni
topib o'qing.
- Turnalarning uchishi nimaga o'xshatilgan? Shu o'rinni topib o'qing.
- Asardan jonsiz narsa jonlashtirilgan o'rinni topib o'qing. (Gullar yuz
ochib,
qahqaha urib kulmoqda).
- Zerikarli qishni bahor qanday haydadi? (Bahor nafasai bilan haydadi).
18
- Daraxtlarning barg yoyishi nimaga o'xshatilgan? Matndan topib o'qing (...
daraxtlar yana yashil to'n kiydi).
7. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlash.
8. Darsda o'rganilganlarni umumlashtirish va tarbiyaviy hulosa
chiqarish.
Siz bugungi o'qigan asarimiz orqali nimalarni bilib oldingiz?
Bahor
faslida tabiatda qanday o'zgarishlar sodir bo'ladi? U kishilarga qanday kayfiyat
bag'ishlaydi? Bahor fasli tuhfalariga qanday munosabatda bo'lyapsiz?
9. O'qituvchi: Demak, yozuvchi Yusuf Xos Hojib bahorni ta'riflashda
juda ko'p rang bildiruvchi so'zlardan, o'xshatishlardan, jonlantirishlardan
foydalangan.
Siz ham uyda «Bahor — go'zal fasl» mavzusida kichik hikoya tuzing.
Unda shunday so'zlardan, iboralardan foydalanishga harakat qiling. Bunda
quyidagi rejadan foydalaning.
Reja
1. Bulut suzgan osmon.
2. Gullarga burkangan olam.
3. Qushlar navosi (chug'uri).
Asarni bir necha marta o'qing. Hikoyagizda asardagi so'zlardan ko'proq
foydalanishga harakat qiling.
10. O'quvchilar faoliyatini baholash.
Yuqoridagi dars namunasi pedagogik amaliyot davrida tajriba-sinovdan
o‘tkazildi va u juda yaxshi natijalar berdi.
1. ”Zumrad bahor” bo‘limidagi she’riy asarlarni o‘rganish
She’r ohang jihatidan ma’lum bir tartibga solingan, his-tuyg‘u ifodasi sifatida
vujudga kelgan hayajonli ritmik nutqdir deyiladi professor K.Qosimovaning ”Ona
tili o‘qitish metodikasi”
12
darsligida. She’riy nutqni ohang jihatidan ma’lum bir
tartibga solish vositalari ritm - bir-biriga monand kichik bo‘laklarning izchil va bir
meoyorda takrorlanib kelishi va qofiya - misralarning
oxirida keladigan
ohangdosh so‘zlar hisoblanadi
13
She’rni o‘qiganda kichik yoshdagi o‘quvchilar tabiat va jamiyat voqea-
hodisalarining poetik tasviridan hayajonlanishlari muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich sinflarda ko‘rgazmali ta’limning asosiy shakli she’rni ifodali
o‘qish hisoblanadi. Lirik she’rni ham o‘quvchilar hayajon bilan yaxlit idrok
etishlariga erishish muhim. SHuning uchun she’r birinchi marta o‘qilganda,
12
K. Qosimova va b. Ona tili o`qitish metodikasi. –T.: Noshir. 2009.
13
Ҳомидий Ҳ. ва бошқ. Адабиётшунослик терминлари луғати. - Т.: Ўқитувчи, 1967. 92 -бет.
19
hech qanday tushuntirish berilmaydi. SHe’r o‘quvchilarga qanday ta’sir qilganini
hisobga olish, bilish zarur.
O‘qituvchi she’rni shunday ifodali o‘qishi kerakki,
bolalar uning asosiy
mazmunini anglasinlar, ularga jonli so‘z kuchliroq ta’sir etsin. So‘ngra she’rni
mustaqil o‘qish topshiriladi. O‘qish oddiy bo‘lishi kerak. O‘qiyotganda tabiiy
zavq-shavq, shodlik, xursandlik, qahr-g‘azab hissini qichqiriq ovoz bilan soxta
ifodalashga yo‘l qo‘ymaslik zarur. Bolalar she’rni o‘qiganda, she’riy
satrga rioya
qilishlari kerak, bu jarayonda ularning she’r ritmini buzmasliklariga erishish kerak.
Quyida she’r o‘tish darsi namunasini keltiramiz:
O'quv materiali. Bahor. Qudrat Hikmat.
Darsning maqsadi. 1. O'quvchilarning. Bahorda tabiatda, hayvonot va
qushlar hayotida bo'ladigan o'zgarishlar haqidagi bilimlarini boyitish.
2. Bahor faslida tabiatni kuzatishga, undagi o'zgarishlarni payqab
olishga o'rgatish.
3.
Tabiatni sevish, asrash, uning gullab yashnashi uchun hissa qo'shishga
yo'llash.
4. O'quvchilar nutqini badiiy so'zlar bilan boyitish.
Dars turi. Yangi bilim beruvchi, she'r o'qish darsi.
Dars shakli. Noan'anaviy dars.
Dars metodi. Kichik guruhlar bilan ishlash, mutsaqil ish metodi, suhbat
metodi, tarmoqlash metodi.
Darsning jihozi. Korton qog'oz,
rangli flomaster, gul, qushlar rasmi,
tabiiy hodisalar tasviri.
Tashkiliy qism. Sinf 4 guruhga ajratib o'tqaziladi.
Darsning borishi.
I. Da'vat bosqichi. Maqsad. O'quvchilarning bahor fasli, undagi hayot
haqidagi tushunchalarini aniqlash. Yangi mavzuni o'rganishga tayyorlash va
qiziqish uyg'otish. Tabiatni asrash hisini tarbiyalash.
Metod. Mustaqil ish metodi.
1. O'quvchilar guruhiga o'tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar
yozilgan kartochka solingan konvertlar beriladi. Savol-topshiriqlar:
