216
Teng ehtimollik qonuni. Agar oʻlchamlarning yoyilishi faqat oʻzgaruvchan
muntazam xatoliklarga bogʻliq boʻlsa (masalan, kesuvchi asbobning yeyilishi), unda
ishlov berilayotgan partiyadagi zagotovkalar haqiqiy oʻlchamlarining taqsimlanishi
teng ehtimollik qonuniga boʻysunadi. Masalan, kesuvchi asbobning barqarorlashgan
yeyilishida uning oʻlchamlarining vaqt davomida kamayishi toʻgʻri chiziqli qonunga
boʻysunadi va ishlov berilayotgan zagotovkaning diametri oʻziga tegishli ravishda
ortib boradi (valga ishlov berishda) yoki kamaya boradi (tuynukka ishlov berishda).
Ishlov berilayotgan zagotovkalar oʻlchamlarining T
2
—T
1
vaqt oraligʻida 2
l =
b — a kattalikka oʻzgarishi ham toʻgʻri chiziqli qonuniyat asosida yuz berishi
tabiiydir (2.10-rasm, b). Zagotovkalar oʻlchamlarining
taqsimlani- shi a va b
oraligʻida teng ehtimollik qonuni boʻyicha 2L asosga va balandligi (ordinatasi) 1/2L
ga teng boʻlgan toʻgʻri toʻrt burchak shaklida ifodalanadi (2.10-rasm, v).
Toʻrtburchak maydonining birga teng boʻlishi zagotovkalar oʻlchamlarining a va b
oraligʻida 100 foizda boʻlish ehtimolini bildiradi. Oʻlchamlarning oʻrtacha
arifmetik qiymati:
Oʻrtacha kvadratik qiymati:
Haqiqiy taqsimlanish maydoni:
Zagotovkalarga sinov yurish va oʻlchash usuli bilan ishlov berilganda,
zagotovkalarning yuqori aniqlikdagi (IT5-IT6 va undan yuqori kvalitetlarga)
oʻlchamlarining taqsimlanishiga teng ehtimollik qonuni mos tushadi.
Eng yuqori aniqlikdagi oʻlchamlarni olish murakkab boʻlganligi
sababli
qoʻyimning (dopuskning) tor chegarasiga, yaʼni uning oʻrta,
eng katta yoki eng
kichik qiymatiga zagotovkalar oʻlchamlarining tushish ehtimolligi bir xil boʻladi.
217
2.11-rasm. Zagotovkalarning bir nechta partiyasiga dastgohni qayta sozlash
bilan
ishlov berishda
(
∆
