230
Yuza silliqlanganida ham hosil boʻlgan gʻadir-budirlikka taʼsir
etuvchi
faktorlar metaldan tayyorlangan qirqish asboblari yordamida ishlov berilganida
taʼsir etgan faktorlar singari boʻladi. Bu usulda ishlov berilganida qizish, plastik
deformatsiyalanish kichik boʻlganida gʻadir-budirlik
asosan ishlov beruvchi
abraziv aylana materiali zarrachalari kattaligiga bogʻliq boʻladi. Zarrachalar yuzada
chiziqchalar qirqadi, shu sababdan gʻadir-budirliklar shakli va oʻlchamlari
zarrachalar geometrik oʻlchamlariga mos boʻladi. Yuza gʻadir-budirligi, shuningdek
qirqish chuqurligiga ham bogʻliqdir.
DMAD tizimi bikrligi ham yuza gʻadir-budirligiga kuchli taʼsir qiladi. Qirqish
jarayonida qirqish va ishqalanish kuchlari paydo boʻladi. Bu qirqish asbobi va
ishlov beriluvchi detalning holat oʻzgarishga
olib keladi, natijada yuzada gʻadir
budirlik, toʻlqinsimonlik va shakl chetga chiqishlari sodir boʻladi. Bu kuchlarning
keskin oʻzgarib turishi bu xatoliklarning yana-da oshishiga olib keladi.
Yuza sifati, uning gʻadir-budirligi bilan bir qatorda, yuza shakl chetga
chiqichlariga ham bogʻliq boʻladi.
Shakl chetga chiqishlari asosan dastgohning
tayyorlanish va foydalanish
bosqichlarida kelib chiqadigan hatoliklariga, yuqorida aytilganidek DMAD tizimi
(xatoligiga) deformatsiyalanishiga bogʻliq boʻladi.
Dastgoh hatoliklariga radial va oʻq boʻyicha urulishi, dastgoh
yoʻnaltiruvchilarining toʻgʻri
chiziqlikdan chetga chiqishi, ularning yeyilishi,
oʻqining dastgoh stoli tekisligiga nisbatan perpendikulyarlikdan chetga chiqishi
kiradi. Bu xatoliklar detal
yuzasida konussimonlik, bochkasimonlik, ovallik singari
shakl xatoliklarining paydo boʻlishiga olib keladi.
DMAD tizimi deformatsiyalanishidan kelib chiquvchi shakl xatoliklari katta
miqdorda boʻlib ishlov berilayotgan detal shakl chetga chiqishining 90 %ni tashkil
qiladi. Bu xatolikni hisob yoʻli bilan aniqlash mumkin.
Ishlov berishda yuzada hosil boʻladigan toʻlqinsimonlik odatda qadam va
balanligi boʻyicha doimiy boʻladi. Detalning
funksional xususiyatlariga, asosan
yuza toʻlqinsimonligi balanligi taʼsir koʻrsatadi.
Yuza toʻlqinsimonligi maʼlum bir sharoitlarda dastgohda detal yuzasiga ishlov
berish jarayonida sodir boʻladigan tebranish natijasida paydo boʻladi.
Yuza notekisliklarining yoʻnalishi ham detalning sifatini baxolashda muhim
ahamiyatga ega boʻlgan koʻrsatkichlardan biridir. Bu koʻrsatkich
muhimligi
detalning ish sharoitiga bogʻliq holda turlicha boʻlishi mumkin.
Yuza yaxshi moylanadigan sharoitda yengil muxitda ishlasa ikki tutashuvchi
yuzada ham notekisliklar yoʻnalishini yuzaning ish harakati yoʻnalishiga mos qilib
olish maqsadga muvofiq. Bu holatda yuzalarning katta tutashish maydoni
mavjudligiga
qaramasdan, oraliqda qalin moy qoplamasi mavjudligi sababli
yuzalarda tirnalish izi boʻlmaydi.
Yuzalar ogʻir sharoitda, katta kuchlanishda ishlaganida yuza gʻadir budirliklari
yoʻnalishi
kesishgan
boʻlishi
kerak.
Agar yuza gʻadir budirligi yoʻnalishi, ish harakat yoʻnalishiga nisbatan biror
burchak boʻyicha yoki perpendikulyar joylashgan boʻlsa, yeyilish oshadi.
