73
Kulrang choʻyanni siqilishdagi mexanik xossalari
Kulrang choʻyan mustahkamligi (σ
B
) va qattiqligi (HB)ni
uning
devorlari qalinligiga bogʻliqligi jadvali.
MAXSUS LEGIRLANGAN CHOʻYANLAR.
Legirlovchi elementlar choʻyan strukturasi, yaʼni metall asos, grafit shakli va
oʻlchamlariga taʼsir koʻrsatadi. Natijada choʻyanlar maxsus xossalarga ega boʻlishi
mumkin. Legirlovchi elementlarni qoʻshish bilan ishqalanishga chidamli,
korroziyabardosh, olovbardosh kuyindi hosil qilishga bardoshli legirlangan
choʻyanlar olinadi (7769—82 GOST). Qumtuproq
sharoitida ishlatiladigan
ishqalanishga chidamli choʻyanlar nikel (3,5—5%) va xrom (0,8%), titan, mis,
vanadiy, molibden kabi bir qancha qoʻshimcha elementlar bilan legirlanadi. Bunday
materiallar ishqalanish juftlarida moysiz ishlay oladi. Bulardan, avtomobillarning
tormoz
barabani, harakatni ulash vositalari, silindr gilzasi kabi qismlar yasaladi.
Xrom miqdori yuqori boʻlgan (CHX9N5, CHX16M2, CHX22, 4X28D2)
choʻyanlardan qattiq materiallarni maydalaydigan uskuna vositalari, CHN4X2
choʻyandan abraziv muhit sharoitida katta kuchlanish ostida ishlaydigan tegirmon
uskunalari va vositalari tayyorlanadi Olovbardosh legirlangan choʻyanlardan
(CHX2, CHXZ) metallurgiya sanoatida aglomerat
mashinalarining kolosniklari,
kimyoviy muhitda ishlaydigan korroziyabardosh uskunalari, quvurlari kabi qismlar
tayyorlanadi Bunday choʻyanlar +600
O
S (CHX2) va +700
O
S (CHXZ) da ham
74
xossalarini yoʻqotmay ishlay oladi. Bundan ham yuqori temperaturalarda ishlay
oladigan CHROXSH (+650°S), Ch107X2 (+750°S), CHX16 (+900°S), Ch10ZO
(+1100°S) legirlangan choʻyanlar ham mavjud. Bunday choʻyanlardan metallurgiya
sanoatida pech armaturalari, metallni yupqa joʻvalaydigan uskunalarning vositalari,
shisha ishlab chiqarish sanoati uskunalari kabi uskunalar tayyorlanadi.
Yuqori
temperaturada mustahkamligi katta boʻlgan sharsimon grafitli CHNMSH,
4N11G7X2Sh, Ch19XZSH choʻyanlar +500...+600°S temperaturada ishlay oladi.
Ulardan dizel, kompressor uskunalari, gaz turbinalari qismlari tayyorlanadi. Kam
legirlangan Ch1, CHNXT, CHNXMD, CHN28 kabi choʻyanlardan
ishqoriy ham
korrozion gaz va havo muhitida ishlaydigan mashinalarning qismlari tayyorlanadi
(porshen halqasi, ichki yonuv dvigatellarining bloklari, dizel va kompressorlarning
qismlari) Ayniqsa, kislotali va ishkoriy muhptda kremniy bilan legirlangan (CHS13,
CHS15, CHS17) choʻyan yaxshi ishlaydi. Yuqori temperatura (+1100...+1150°S)
dagi kislota, ishqor, tuz eritmalarda yoki agressiv gaz muhitlarida ogʻir yuk koʻtara
oladigan mashina vositalari CHX28, CHX34 choʻyanlardan tayyorlanadi.
Ishqalanish juftlarining materiali sifatida kulrang, yuqori mustahkam va
bolgʻalanuvchan, legirlangan choʻyanlar keng qoʻllaniladi (Ch4S-1, A4S-2, A4V-1,
A4V-2, A4K-1, A4K-2).
