106
AMALIY SAN’AT ASARLARI VOSITASIDA
O‘QUVCHILARNI ESTETIK JIHATDAN TARBIYALASH
Mamurova Dilfuza Islamovna
Buxoro davlat Pedagogika instituti “Musiqa va
tasviriy san’at ” kafedrasi dotsenti
Shukurov Ulug‘bek
Buxoro davlat Pedagogika instituti “Musiqa va
tasviriy san’at ” kafedrasi magistri
Umumiy ta’lim maktablarida tasviriy san’at darslari estetik
tarbiyaning asosiy vositalaridan hisoblanib, o‘quvchilarni ma’naviy
barkamol etib tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. Tasviriy san’at
darslarida o‘quvchilar ilmiy bilim asoslarini egallaydilar,
borliqni
o‘zlashtiradilar, bu esa ularn ig‘oyaviy, aqliy, axloqiy, estetik jihatdan
tarbiyalashda samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Tasviriy san’at darslari tarkidida bo‘lgan Amaliy san’at turlari va
ularni o‘rganish mavzulari, o‘quvchilarga o‘zbek milliy amaliy san’at
turlarini tanishtirish, amaliy san’at asarlarini yaratish jarayonini o‘rgatish
va shu bilan bir qatorda o‘quvchilarning badiiy-estetik ongini
rivojlantirish maqsadida olib boriladi.
Amaliy san’at taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyati,
uning hayot
muhitini badiiy boyitishga xizmat qiladigan estetik vazifasidir.
Atrofimizdagi olam, yashash muhitimiz aynan amaliy san’at turlari orqali
go‘zallashdi, o‘zgacha ko‘rinish, o‘zgacha harakter kasb eta boshladi. Eng
asosiysi bizning badiiy estetik qarashlarimiz, estetik didimizni belgilab
beruvchi, uni rivojlantiruvchi, inson shaxsiyatini ko‘rsatuvchi vosita
sifatida namoyon bo‘la boshladi.
Estetik tarbiya – bu o‘quvchilarning hayotdagi, tabiatdagi, san’atdagi,
jamiyatdagi go‘zalliklarini to‘liq idrok etish qobilyatini tarbiyalashdir.
Go‘zallik kishilarning aqliga, qalbiga, irodasiga ta’sir etib, ma’naviy
dunyoqarashini boyitadi.
Estetikaning insonlarning ijodiy faoliyatlaridagi roli benihoya
kattadir. Hayotga estetik munosabatda bo‘lish ilhomning asosi hisoblanib,
mehnatni quvonch va ma’naviy zavq manbaiga
aylantirishga yordam
beradi. Estetik tarbiya jarayonida kishilarning qarashlari, his-tuyg‘ulari,
didi shakllanadi. Bu shakllanish esa g‘oyaviy-siyosiy tarbiya bilan, ijodiy
tafakkurning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Hozirgi vaqtda maktablarimizning asosiy vazifalaridan biri
o‘quvchilarda borliqni faqat ijodiy o‘zlashtirishga bo‘lgan ehtiyoj va
qobiliyatni shakllantirishnigina emas, balki ularda go‘zallik
qonunlari
107
asosida
borliqni
qaytadan
qurish
hissini
tarbiyalash
hamdir.
Jamiyatimizdagi har bir inson qaysi sohada ish olib borayotganligidan
qat’iy nazar go‘zallik va nafislikni ko‘rabilishi va tushuna bilishi kerak.
O‘quvchilarning estetik jihatdan tarbiyalash maqsadida o‘qituvchi ularga
tabiatdagi go‘zallikni, shakllarning turli-tumanligini ko‘rsatadi. Bolalarga
quvonch, hayajon baxsh etgan tabiat go‘zalliklari, so‘z bilan tasvirlab
bo‘lmas rang birikmalari uzoq vaqtlargacha ularning xayolida saqlanadi.
Bu jarayonda amaliy san’at namunalarining alohida o‘rni bor. Yorqin
ranglar ,o‘zgacha go‘zallik va eng asosiysi milliy qadriyatlar uyg‘unligi,
o‘quvchilarda faxrlanish, vatarparvarlik va milliy g‘ururni shakllantiradi.
Amaliy san’at asarlari bir qancha talablarga javob beradi: ular
estetik sifatga ega; badiiy effect uchun mo‘ljallangan; kundalik hayot va
interyerni bezash uchun xizmat qiladi. Bunday asarlar kiyim kechak, libos
va
bezak matolar, gilamlar, mebellar, badiiy oynalar, chinni, fayans,
zargarlik buyumlari va boshqa badiiy mahsulotlar hisoblanadi.
Amaliy san’atda janrlarning rivojlanishi ijtimoiy rivojlanish, jamiyat
hayotiga sezilarli tasir ko‘rsatdi .Jamiyatning ko‘proq qatlamlarini tobora
o‘ziga jalb qila boshladi. Ayniqsa dekorativ san’at ishlab chiqarish va
ta’lim jarayonlariga
mustahkam kirib bordi, devor gazetalari, e’lonlar
taxtasi, taklifnomalar ,plakatlar, ko‘rgazmali o‘quv qurollari va boshqalar
ko‘rinishidagi zaruriy elementga aylandi.
Inson badiiy–estetik didi rivojlanishida dekorativ san’atning o‘rni
beqiyosdir. Avvalo go‘zallikni xisqilish, uni idrok etish tushunchasi, inson
shaxsiyatida aynan atrof muhit tasirida shakllanadi. Amaliy san’at bizni
o‘rab turgan muhitni estetik zavq beruvchi, o‘zgacha ko‘rinishga
keltirishga qodir. Amaliy san’at buyumlari insonlarning ma’naviy
kamolotida, mehnat va estetik tarbiyasida, xalq xo‘jaligidagi
mehnatga
tayyorlashda alohida ahamiyatga ega. Amaliy san’at va amaliy san’at
buyumlari madaniyatning ajralmas qismi bo‘lib, badiiy didning
shakllanishiga faol ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, Amaliy san’at va amaliy san’at
buyumlari orqalio‘quvchilarda estetik idrok, taqdimot, estetik his-tuyg‘u
rivojlanadi. Hissiy tajribalar to‘planadi, nutq boyitiladi. O‘quvchilar
fikrlash jarayoni rivojlantiriladi, taqqoslash tahlil qilish,
sintezlash,
umumlashtirish jarayonlarida muhim ahamiyat kasb etadi.
Jamiyat tomonidan oldimizga qo‘yilgan yetakchi maqsad – har bir
yosh avlodning shaxsini har tomonlama kamol toptirish uchun mehnat,
axloqiy va estetik tarbiyaning yaqin birligiga erishish ekan, bunday
muhim vazifaning yechimi sifatida, amaliy san’at buyumlari va xalq
amaliy bezak san’ati materiallari bo‘yicha talim jarayonida yangi o‘quv-
ijodiy vazifalar tizimini amalga
oshirishni keltirish mumkin, va bu o‘z
maqsadimiz tomon yetaklaydigan samarali yo‘l bo‘lib xizmat qiladi.
