O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

111 
sifatga ega bo‘lgan boshqa mahsulotlar. Xalq amaliy san’ati sohasidagi 
an’analar ko‘plab ustalar avlodlari tomonidan tanlab olingan va 
sayqallangan buyumlarning eng ifodali nisbati va shakllarini, ularning 
rang-barang tuzilishini, bezakda tabiiy muhit, o‘simlik va hayvonot 
dunyosining badiiy ko‘rinishini o‘z ichiga oladi. Bu dekorativ-amaliy 
bezak san’ati asta-sekinlik bilan shakllangan va hunarmandchilik mahorati 
asrlar davomida to‘plangan, turli xil tabiiy materiallarni qayta ishlash 
borasidagi tehnologiyalar avloddan-avlodga faqat hayotiy, ilg‘or, 
odamlarga zarur bo‘lgan va yanada rivojlantirishga qodir bo‘lgan narsalar 
holatida o‘tib kelgan. Inson aqli, ongi rivojlangan sari bu yo‘nalish ham 
rivojlanib brogan. 
Xalq amaliy san’ati murakkab va ko‘p qirrali hodisadir. U turli 
yo‘nalishlarni, turlarni, shakllarni o‘z ichiga oladi. Lekin ularning barchasi 
mahsulotlarning amaliy maqsadga muvofiqligi bilan ularning tashqi 
ko‘rinishining tabiiy go‘zalligi, atrofdagi tabiatdan kelib chiqqan holda 
uyg‘unligi bilan birlashtirilgan. Qadim zamonlardan beri xalq 
hunarmandlari o‘z ishlarida tabiatning o‘zi bergan narsalarni - yog‘och, 
loy, suyak, temir, zig‘ir, jun ishlatgan. Tabiat xalq hunarmandlari uchun 
doimo asosiy ilhom manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ammo tabiat tasvirlarini 
o‘z asarlarida gavdalantirgan ustalar uni hech qachon tom ma'noda 
ko‘chirmaganlar. Ommabop fantaziya bilan yoritilgan haqiqat ba'zan 
sehrli, ajoyib xususiyatlarga ega bo‘lib, unda haqiqat va fantastika ajralmas 
bo‘lib tuyulardi. Xalq amaliy san’atining ana shu o‘ziga xosligi, o‘ziga xos 
ifodaliligi va mutanosibligi professional rassomlarni ilhomlantirgan va 
ilhomlantirishda davom etmoqda. Biroq, ularning hammasi ham uning 
barcha chuqurligi va ma'naviy salohiyatini to‘liq anglab etish va qayta 
ko‘rib chiqishga muvaffaq bo‘lmaydi. Zamonaviy 
sharoitda 
xalqning 
xalq amaliy san’atiga, uning aslligiga, ma’naviyatiga bo‘lgan talabi ortib 
bormoqda. Lekin xalq amaliy san’atini asrab-avaylash, samarali rivoji 
yo‘llarini 
uning 
mohiyatini, 
ijodiy-ma’naviyatini, 
zamonaviy 
madaniyatdagi o‘rnini anglash orqaligina topish mumkin.
Dekorativ 
va amaliy mahsulotlar, birinchi navbatda, ishlatish uchun qulay va chiroyli 
bo‘lishi kerak. Ular inson atrofida ob'ektiv muhit yaratadi, uning ruhiy 
holati va kayfiyatiga ta'sir qiladi. Dekorativ-amaliy san'at asarlari ko‘rish 
va teginish orqali idrok etish uchun mo‘ljallangan, shuning uchun 
materialning to‘qimalarining go‘zalligi va plastik xususiyatlarini aniqlash, 
ishlov berish mahorati muhim rol o‘ynaydi. Vaza, o‘yinchoq, mebel 
buyumi ko‘rinishida, ularning bezaklari tizimida usta shisha shaffofligini, 

112 
loyning plastikligini, yog‘ochning iliqligini va uning sirtining teksturasini,
qattiqligini ochib berishga intiladi. Bunday holda, mahsulot shakli ham 
mavhum bo‘lishi mumkin, ham gul, daraxt, inson yoki hayvon figurasiga 
o‘xshaydi. 
Dekorativ san’at buyumlari qanday shaklda yoki qaysi turga mansub 
bo‘ishidan qat’iy nazar, ular kishilik jamiyati rivojlanishining ilk 
ko‘rinishlari va insonlarning tabiat, go‘zallik bilan uyg‘unlashish 
jarayonining bevosita guvohlari hisoblanadi. Biz yuksalishning , 
taraqqiyotning qay bosqichidan o‘tmaylik insonlar uchun dekorativ amaliy 
bezak buyumlari o‘z ahamiyatini saqlab qoladi. 
Xulosa o‘rnida shuni 
aytish lozimki, Dekorativ-amaliy san’at orqali insonlarda tabiatga 
muhabbat, o‘zligini anglash va estetik his-tuyg‘u rivojlangan. Biz bu 
jarayonni hozirgi kunda ham ko‘rishimiz mumkin. Ular o‘z vazifasini hali 
hamon bajarib kelmoqda. Jamiyat tomonidan oldimizga qo‘yilgan yetakchi 
maqsad – har bir insonni, shaxsni har tomonlama kamol toptirish uchun 
harakat qilish , axloqiy va estetik tarbiyaning yaqin birligiga erishish ekan , 
bunday muhim vazifaning yechimi sifatida, amaliy san’at buyumlari va 
xalq amaliy bezak san’ati materiallari bo‘yicha talim jarayonida yangi 
o‘quv-ijodiy vazifalar tizimini amalga oshirish va ularni hayotga tadbiq 
qilishdir. Bu o‘z maqsadimiz tomon yetaklaydigan samarali yo‘l bo‘lib 
xizmat qiladi.

Download 5,14 Mb.