111
sifatga ega bo‘lgan boshqa mahsulotlar. Xalq amaliy san’ati sohasidagi
an’analar ko‘plab ustalar avlodlari tomonidan tanlab olingan va
sayqallangan buyumlarning eng ifodali nisbati va shakllarini,
ularning
rang-barang tuzilishini, bezakda tabiiy muhit, o‘simlik va hayvonot
dunyosining badiiy ko‘rinishini o‘z ichiga oladi. Bu dekorativ-amaliy
bezak san’ati asta-sekinlik bilan shakllangan va hunarmandchilik mahorati
asrlar davomida to‘plangan, turli xil tabiiy materiallarni qayta ishlash
borasidagi tehnologiyalar avloddan-avlodga faqat hayotiy, ilg‘or,
odamlarga zarur bo‘lgan va yanada rivojlantirishga qodir bo‘lgan narsalar
holatida o‘tib kelgan.
Inson aqli, ongi rivojlangan sari bu yo‘nalish ham
rivojlanib brogan.
Xalq amaliy san’ati murakkab va ko‘p qirrali hodisadir. U turli
yo‘nalishlarni, turlarni, shakllarni o‘z ichiga oladi. Lekin ularning barchasi
mahsulotlarning amaliy maqsadga muvofiqligi bilan ularning tashqi
ko‘rinishining tabiiy go‘zalligi, atrofdagi tabiatdan kelib chiqqan holda
uyg‘unligi bilan birlashtirilgan. Qadim zamonlardan beri xalq
hunarmandlari o‘z ishlarida tabiatning o‘zi bergan narsalarni - yog‘och,
loy, suyak, temir, zig‘ir, jun ishlatgan. Tabiat xalq hunarmandlari uchun
doimo asosiy ilhom manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ammo tabiat tasvirlarini
o‘z asarlarida gavdalantirgan ustalar uni hech qachon tom ma'noda
ko‘chirmaganlar. Ommabop fantaziya bilan yoritilgan haqiqat ba'zan
sehrli, ajoyib xususiyatlarga ega bo‘lib, unda haqiqat va fantastika ajralmas
bo‘lib tuyulardi. Xalq amaliy san’atining ana shu o‘ziga xosligi, o‘ziga xos
ifodaliligi va mutanosibligi professional rassomlarni ilhomlantirgan va
ilhomlantirishda davom etmoqda. Biroq,
ularning hammasi ham uning
barcha chuqurligi va ma'naviy salohiyatini to‘liq anglab etish va qayta
ko‘rib chiqishga muvaffaq bo‘lmaydi. Zamonaviy
sharoitda
xalqning
xalq amaliy san’atiga, uning aslligiga, ma’naviyatiga bo‘lgan talabi ortib
bormoqda. Lekin xalq amaliy san’atini asrab-avaylash, samarali rivoji
yo‘llarini
uning
mohiyatini,
ijodiy-ma’naviyatini,
zamonaviy
madaniyatdagi o‘rnini anglash orqaligina topish mumkin.
Dekorativ
va amaliy mahsulotlar, birinchi navbatda, ishlatish uchun qulay va chiroyli
bo‘lishi kerak. Ular inson atrofida ob'ektiv
muhit yaratadi, uning ruhiy
holati va kayfiyatiga ta'sir qiladi. Dekorativ-amaliy san'at asarlari ko‘rish
va teginish orqali idrok etish uchun mo‘ljallangan, shuning uchun
materialning to‘qimalarining go‘zalligi va plastik xususiyatlarini aniqlash,
ishlov berish mahorati muhim rol o‘ynaydi. Vaza, o‘yinchoq, mebel
buyumi ko‘rinishida, ularning bezaklari tizimida usta shisha shaffofligini,
112
loyning plastikligini, yog‘ochning iliqligini va uning sirtining teksturasini,
qattiqligini ochib berishga intiladi. Bunday holda, mahsulot shakli ham
mavhum bo‘lishi mumkin, ham gul, daraxt, inson yoki hayvon figurasiga
o‘xshaydi.
Dekorativ san’at buyumlari qanday shaklda yoki qaysi turga mansub
bo‘ishidan qat’iy nazar, ular kishilik jamiyati
rivojlanishining ilk
ko‘rinishlari va insonlarning tabiat, go‘zallik bilan uyg‘unlashish
jarayonining bevosita guvohlari hisoblanadi. Biz yuksalishning ,
taraqqiyotning qay bosqichidan o‘tmaylik insonlar uchun dekorativ amaliy
bezak buyumlari o‘z ahamiyatini saqlab qoladi.
Xulosa o‘rnida shuni
aytish lozimki, Dekorativ-amaliy san’at orqali insonlarda tabiatga
muhabbat, o‘zligini anglash va estetik his-tuyg‘u rivojlangan. Biz bu
jarayonni hozirgi kunda ham ko‘rishimiz mumkin. Ular o‘z vazifasini hali
hamon bajarib kelmoqda. Jamiyat tomonidan oldimizga qo‘yilgan yetakchi
maqsad – har bir insonni, shaxsni har tomonlama
kamol toptirish uchun
harakat qilish , axloqiy va estetik tarbiyaning yaqin birligiga erishish ekan ,
bunday muhim vazifaning yechimi sifatida, amaliy san’at buyumlari va
xalq amaliy bezak san’ati materiallari bo‘yicha talim jarayonida yangi
o‘quv-ijodiy vazifalar tizimini amalga oshirish va ularni hayotga tadbiq
qilishdir. Bu o‘z maqsadimiz tomon yetaklaydigan samarali yo‘l bo‘lib
xizmat qiladi.
