O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

121 
bilish va uni hal etishni, bilimlarini tinimsiz yangilab borishni, bu 
bilimlarni kutilmagan sharoitlarda qo‘llash uchun eng keyingi 
axborotlardan xabardorlikni, ya’ni mavjud bilimlarni tez, harakatchan va 
uzluksiz ravishda boyitib borilishini ta’minlashni taqozo etadi. Bu sifatlar 
kompetensiyaga ega bo‘lgan shaxsga o‘z sohasi bo‘yicha xolis, qimmatli, 
mustaqil va to‘g‘ri fikr qilish hamda kerakli qarorlar qabul qilish imkonini 
beradi. 
To‘garak rahbarining kasbiy kompetentlilik darajasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy taraqqiyotiga o‘z ta’sirini 
ko‘rsatadi. 
Zamonaviy talablardan kelib chiqib pedagog umumiy kasbiy 
kompetentliligining quyidagi asosiy belgilarini sanab ko‘rsatish mumkin:
1. Metodik yo‘nalishdagi uyushmalar va ijodiy guruhlarda ishlay 
olish. 
2. O‘z sohasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish. 
3. Innovatsion faoliyat yuritish, yangi pedagogik texnologiyalarni 
o‘zlashtirish. 
4. Pedagogik qo‘llab-quvvatlashning har xil shakllarini bilish.
5. Har xil pedagogik tanlovlar, festivallar va musobaqalarda ishtirok 
etish. 
6. Har qanday sharoitda o‘zining pedagogk mahoratini namoyish 
eta bilish. 
7. Davriy matbuotda o‘z tajribalarini namoyish eta olish va hk.
Shuningdek tarbiyada permanent hamkorlik, hissiy-empatik, 
perseptiv, kommunikativ kabi pedagogik-psixologik hamda bilimlilik, 
qobiliyatlarni 
aniqlash, 
uyushtirish, 
his 
etish, 
qadriyatlilik, improvizatsiya kabi xususiy kompetensiyalar ham katta 
ahamiyatga ega. 
Kasbiy kompetentlilikning rivojlanishi shaxsiy kasbiy fazilatlarni 
oshirishga, kasbiy tajriba, uzluksiz tarzda rivojlanish va komillik sari 
intilishga yo‘naltirilgan kasbiy tajriba modernizatsiyaning dinamik 
jarayonidir. Kasbiy kompetensiyani shakllantirish va rivojlantirishning 
quyidagi bosqichlarini alohida ajratib ko‘rsatish mumkin: 

o‘z kasbiy mahoratini oshirishning pedagog tomonidan tahlili 
qilinishi va anglanishi;

o‘z-o‘zini rivojlantirish (maqsad, vazifa va hal etish yo‘llarini)ning 
rejalashtirilishi; 

o‘z-o‘zini namoyish qila bilish, faoliyatini tahlil va tahrir qila 
olishi va hk. 
Kasbiy kompetentlilik mutaxassis tomonidan alohida bilim, 
ko‘nikma va malakalarning egallanishinigina emas, balki har bir mustaqil 
yo‘nalish bo‘yicha integrativ bilimlar va kreativ harakatlarning 

122 
o‘zlashtirilishini ham nazarda tutadi. Shuningdek, kompetensiya 
mutaxassislik bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni 
o‘rganishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay olishni, yangi ma’lumotlarni 
izlab topish, ularni qayta ishlash va o‘z faoliyatida qo‘llay bilishni taqozo 
etadi, shuningdek o‘zidagi ijobiy shaxsiy sifatlarni, umuman, odamlikka 
qo‘yiladigan talablarni tarbiyalanuvchilariga singdira borish demakdir. 
Bir qator adabiyotlarda kasbiy kompetentlilik negizida quyidagi 
sifatlar aks etadi: 
1. Ijtimoiy kompetentlilik – ijtimoiy munosabatlarda faollik ko‘rsatish 
ko‘nikma, malakalariga egalik, kasbiy faoliyatda sub’ektlar bilan erkin vas 
amimiy muloqotga kirisha olish. 
2. Maxsus kompetentlilik – kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil 
etishga tayyorlanish, kasbiy-pedagogik vazifalarni oqilona hal qilish, 
faoliyati natijalarini real baholash, bilim, ko‘nikma va malakalarni izchil 
rivojlantirib borish bo‘lib, ushbu kompetentlilik negizida psixologik, 
metodik, 
informatsion, 
kreativ, 
innovatsion 
va 
kommunikativ 
kompetentlilik ko‘zga tashlanadi 
N. Muslimov va boshqalar tomonidan ta’kidlangan kasbiy 
kompetentlilik xususiyatlari bu borada ma’lum tugallikni aks ettiradi: 

psixologik kompetentlilik – pedagogik jarayonda sog‘lom 
psixologik muhitni yarata olish, tarbiyalanuvchilar va ta’lim jarayonining 
boshqa ishtirokchilari bilan ijobiy muloqotni tashkil etish, turli salbiy 
psixologik ziddiyatlarni o‘z vaqtida anglay olish va bartaraf eta bilish; 

metodik kompetentlilik – pedagogik jarayonni metodik jihatdan 
oqilona tashkil etish, ta’limiy yoki tarbiyaviy faoliyat shakllarini to‘g‘ri 
belgilash, metod va vositalarni maqsadga muvofiq tarzda tanlay olish; 

informatsion kompetentlilik – axborot muhitida zarur, muhim, 
kerakli, foydali ma’lumotlarni izlash, yig‘ish, saralash, qayta ishlash va 
ulardan maqsadli, o‘rinli, samarali foydalanish; 

kreativ kompetentlilik – pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy 
va ijodiy yondoshish, o‘zining ijodkorlik malakalarga egaligini namoyish 
eta olish; 

innovatsion 
kompetentlilik 
– 
pedagogik 
jarayonni 
takomillashtirish, 
ta’lim 
sifatini 
yaxshilash, 
tarbiya 
jarayonining 
samaradorligini oshirishga doir yangi g‘oyalarni ilgari surish, ularni 
amaliyotga muvaffaqiyatli tatbiq etish; 

kommunikativ kompetentlilik – ta’lim jarayonining barcha 
ishtirokchilari bilan samimiy muloqotda bo‘lish, ularni tinglay bilish, 
ularga ijobiy ta’sir ko‘rsata olish; 

shaxsiy kompetentlilik – izchil ravishda kasbiy o‘sishga erishish, 
malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o‘z ichki imkoniyatlarini 

123 
namoyon qilish bilan birga ma’naviy fazilatlarini ham boyitib, yuksaltirib 
borish; 

texnologik kompetentlilik – kasbiy-pedagogik bilim, ko‘nikma va 
malakalarni boyitadigan ilg‘or texnologiyalarni o‘zlashtirish, zamonaviy 
vosita, texnika va texnologiyalardan foydalana olish; 
ekstremal kompetentlilik – favqulodda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, 
texnologik jarayon ishdan chiqqan)da, pedagogik nizolar yuzaga kelganda 
oqilona qaror qabul qilish, to‘g‘ri harakatlanish malakasiga egalik. 
Ko‘rinadiki, maktabdan tashqari ta’lim muassasalari, xususan, badiiy 
to‘garaklarda faoliyat olib boradigan rahbarning, avvalo, oliy ma’lumotli 
bo‘lishi, 
qolaversa, 
ularning 
oldiga 
umumta’lim 
maktablari 
o‘qituvchilariga 
qo‘yiladigan 
talablarning 
barchasini 
o‘zida 
mujassamlashtirgan bo‘lishi, ayni zamonda to‘garak rahbariga xos bo‘lgan 
yuqoridagi bir qator kompetentlilikka ham ega bo‘lishi ta’lim tizimidagi 
uzluksizlik va uzviylikni ta’minlashga asos bo‘ladi. 

Download 5,14 Mb.