132
rasm eskizni hisobga olmasdan quriladi. Qoida tariqasida, asosiy
kompozitsiyani bajarishda o‘quvchi barcha tayyorgarlik materiallaridan
foydalanmaydi, chunki u bunga hech qanday ehtiyoj sezmaydi. O‘z
navbatida, tayyorgarlik materiali juda kam,
eng yaxshisi, mavzular 2 - 3
eskiz bilan cheklangan, bu kompozitsiyaga xos bo‘lmagan momentlarni
belgilashdir.
Tasviriy
san'at
sinfida
kuzatuvni
rivojlantirishning
asosiy
vazifalaridan biri maktab o‘quvchilarining ijodiy faolligini oshirishni
ta'kidlaymiz.
Kuzatish rivojlanishining eng muhim asoslari sifatida biz
quyidagilarni ajratamiz:
1)tasvir g‘oyasini shakllantirish,
2)mumkin bo‘lgan kompozitsion muammolarni hal qilish,
3)uzoq muddatli va qisqa muddatli chizmachilik vazifalarining
o‘zaro ta'siri.
Kuzatishni rivojlantirish metodikasini ishlab
chiqishda biz quyidagi
didaktik tamoyillarga, ilmiy tabiatga, ko‘rinishga, faollik va ongga, tizimli
va izchillikka, o‘rganishning qulayligi va maqsadga muvofiqligiga
tayandik.
G‘oya ijodiy ishning muhim elementidir,
muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun u mazmunli va barqaror bo‘lishi kerak. Usulni ishlab chiqishning
nazariy asoslaridan biri natuyurmortning shakllanish sifati rasmda aniq
jismlar mavjudligiga bog‘liq bo‘lib, ular faqat shakllangan kuzatish sharti
bilan shakllanadi.
Psixologiyada tasviriy tasvirning quyidagi xususiyatlari aniqlangan:
umumlashtirish,
parchalanish,
selektivlik,
rangparlik,
eskizlik va boshqalar.
Tasvirlangan hayvonlarning plastik xususiyatlarini to‘liq bilishgina
unga mashhur qahramonlarning ishonchli va ifodali
tasvirlarini yaratish
imkoniyatini berdi. Turli tomonlarda hayvonlarning ko‘p sonli eskizlarini
yasagan. Tasvirlangan hayvonlarning plastik xususiyatlarini to‘liq
bilishgina unga mashhur qahramonlarning ishonchli va ifodali tasvirlarini
yaratish imkoniyatini berdi. Har xil tomonlarda hayvonlarning ko‘pgina
eskizlarini chizilgan. Tasvirlangan hayvonlarning plastik xususiyatlarini
to‘liq o‘rganilsa uning rasmi aniq tasvirlash mumkin.
Uzoq muddatli rasm chizish jarayonida o‘quvchilar odatda tabiatga
bir nuqtai nazardan qarashadi, bu esa ularni ob'ektni har tomonlama
o‘rganishga yo‘naltirmaydi. Shu munosabat bilan dars jarayoniga tabiatga
turli tomonlardan qarash imkonini beruvchi qisqa muddatli vazifalarni
133
kiritish maqsadga muvofiqdir (bunday vazifalar Ilovada bayon etilgan).
Eskiz chizish jarayonida tabiatga uzoq muddatli chizishdan ko‘ra butunlay
boshqacha burchakdan qarash mumkin bo‘ladi.
O‘quvchilarga tasvirni maqsadli idrok etishga o‘rgatish
jarayonida
o‘yin elementini kiritish, kuzatishni ijodiy tasavvur bilan bog‘lash
maqsadga muvofiqdir, bu shubhasiz tabiatga qiziqishni oshiradi va
kuzatish jarayonini hissiy munosabat bilan to‘ldiradi. Ijodiy o‘yin shaklida
o‘quvchilarga taklif qilinadigan taqqoslash usuli ularga tasvirning ilgari
ko‘rinmas tomonlarini ochib beradi va uning umumiy shaklini idrok
etishni osonlashtiradi. Ayniqsa, jonli va jonsizni taqqoslash,
oddiy
ko‘rinadigan tasvirning tabiatini izlash (ko‘za, vaza, chiroq va boshqalar
tabiati, shuningdek, jonzotning umumiy tabiatini izlash maktab
o‘quvchilari uchun qiziqarli bo‘ladi. natyurmort).
Tasviriy san’at darslarida mushohadani rivojlantirish, eng avvalo,
tasvir ustida ishlash bosqichlariga qarab, yaxlit, umumiy, tanlab,
boshqacha
aytganda, har bir holatda ko‘rish qobiliyatini rivojlantirishdir.
Umumlashtirish - bu narsa va hodisalarning faqat umumiy emas, balki
mohiyatini tavsiflovchi asosiy belgilarni tanlashdir. Demak, voqelik
predmetlari va hodisalaridagi umumiylikni aniqlash jarayonida qiyoslash
muhim o‘rin tutadi.
Ma’lumki, kuzatish tug‘ma, irsiy xususiyat emas, balki takroriy
kuzatishlar natijasida shakllanadi. Ushbu
kuzatishlar mazmunli va
maqsadli bo‘lishi kerak, chunki o‘ylamasdan, tartibsiz tekshirish,
shuningdek, atrofdagi voqelik ob'ektlarini bir-biri bilan taqqoslash,
solishtirish mavjud rasmni o‘zgartirmaydi. O‘xshash narsalarni bir-biri
bilan taqqoslash uchun juda foydali mashqlar, faqat kichik tafsilotlarda
farqlanadi.
