147
abro‘yash dumimore,
Nigori nozanini ahli dardam (e),
Abro‘yash dumi more).
Bo‘yi-bo‘yi-bo‘yi
Abro‘yash dumi more,
Saramro gar burry
bo xanjare tez (e),
Abro‘yash dumi mor (e).
Keyingi baytlar ham shu xilda savodsizlarcha ko‘chirilaverilgan.
Aslida esa birinchi satr sarxonish - naqarotchilar ijrosida
"Boy-boy-boye,
abrekosh dume more"
tarzida kuylansa, keyinga satr miyonxonish - yakkaxon ijrosida
"Nigori nozanini ahli dardam(ye),
abrekosh dume more"
tarzida kuylangan.
Bunda "abrekosh" so‘zi yorni erkalash motivini kuchaytirgan, demak,
"qoshginasi" ma’nosidadir, uni "abro‘yash", demakki, shunchaki "qoshi"
shaklida qo‘llaganda o‘sha erkalovchi ma’no chiqmay qoladi. So‘ngra
yakkaxon ham satr oxirida o‘sha naqarotni qayta takrorlash evaziga
mazkur motivni kuchaytirgan. Turkum qo‘shiqlarining matni mukammal
yozib olinmaganligi bois bunday noaniqliklarga, qolaversa, hatto
mantiqsizliklarga yo‘l qo‘yilmog‘i tabiiy, albatta. Buni ijro jarayonida yo‘l
qo‘yilib kelinayotgan ayrim matniy mantiqsizliklar misolida ham kuzatish
mumkin. Chunonchi, aksar ijrochilar uchinchi payt tarkibidagi 6- va 13-
qo‘shiqlarni shunday mantiqsizlik asosida kuylab kelmoqdalar. Aytaylik,
6-qo‘shiqning sarxonish-naqarot sifatidagi birinchi satri "Naranj, e voy, tu
ranji-yey" tarzida kuylanmoqda.
"Ranjimagin, e voy, sen ranjiyver" deyish mumkinmi? Bundagi
mantiqsizlik "ranjimagil" deya berilayotgan tasallining shu zahotiyoq inkor
qilinib, "sen ranjisang, ranjiyver" qabilida ifodalanishidadir. Demak,
mazkur misra "Naranj, ey voy, naranji-yey ("Ranjimagil, e, voy, ranjima-
yey") tarzida bo‘lsagina, mantiqdorlik kasb etadi. Shunisi ajablanarliki, 13-
qo‘shiqni o‘zicha tahrir qilib jo‘nlashtirib bergani yetmaganidek, 2 tag‘in
hech qanaqa asoslashni xayoliga keltirmay, allaqanday yahudiy shoiri asari
sifatida talqin qilish hollari ham uchraydi. Chunonchi, samarqandlik
tarixshunos olim, professor M.Abramov "Buxoro yahudiylari adabiyoti
tazkirasi" asarida shunday yozadi:
